A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

denominadòre , nm Definitzione in matemàtica, númeru chi inditat in cantas partes depet èssere ispartzia una cantidade/unidades (numeradore), o est giai ispartzia (es. in is fratziones) Terminologia iscientìfica mtc.

denòte, denòti , nm, avb Definitzione sa parte de sa die chi istat a s'iscuru, iscurigada / a d. = candu est iscurigau Sinònimos e contràrios note | ctr. die Frases est denote mannu ◊ male a didie e pejus a denote semus continu in irgherramatzina ◊ est torrau a su denoti tardu ◊ cantu buscaias su denote in giru? ◊ sa luna est a denote Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nuit Ingresu night Ispagnolu noche Italianu nòtte Tedescu Nacht, nachts.

densidàde, densidàdi , nf Definitzione su èssere densu, cagiau, cracu, tostau de una cosa, cunsiderandho sa cantidade de sa cosa a unidade de logu (es. abbitantes a chilómitru cuadrau) Sinònimos e contràrios calcura / tipidura Tradutziones Frantzesu densité Ingresu density Ispagnolu densidad Italianu densità Tedescu Dichte.

dent , bvrb: tent Definitzione boghe de su vrb. dèpere, 3ˆ p. pl., impreada cun àteru vrb. po fàere su tempus benidore o de possibbilidade 2. cras si dent fàghere duas profisciones ◊ che relíchias santas dent èssere postas in tecas de oro.

dentadúra , nf Definitzione corona de dentes, is dentes cunsideradas po comente totus impare funt fichias in is barras Sinònimos e contràrios dentalla, dentímine.

dentàle, dentàli , nf, nm, agt Definitzione su pei de s'arau, sa parte de asuta, sa chi illascinat in terra arandho e aguantat totu s’àteru: in punta portat s'abrada, de mesania apalas is origas po crocare sa terra móvia; coment'e agt. si narat de is fonemas o sonos chi si faent in o cun is dentes (/d/: [d] e [D], /t/ [t], /z/ [ʣ], /tz/ [ʦ]) Sinònimos e contràrios antabi, bentale, gentali / cdh. dintala Frases su maistu de linna mi depiat arrangiai s’isteva e su dentali de s’aràdulu Ètimu ltn. dentale Tradutziones Frantzesu cep, dental Ingresu , dental Ispagnolu dental Italianu tallone, suppòrto del vòmere, dentale Tedescu Pflugbaum, dental.

dentàlla , nf Sinònimos e contràrios dentímine Ètimu srd.

dènte , nf: denti Definitzione genia de arremu tostau prus de ossu (in sa persona manna funt trintaduas) fichiu a filera ororu de is barras e carragiau in su tretu prus bàsciu cun is ghinghias, in buca, adatu po matzigare su papóngiu; partes de calecuna cosa chi essint unu pagu (es. fintzes de un’orroda chi s’intrat apare cun àtera po dha fàere girare)/ sa càncara o incàsciu de sa d. = su boidedhu, in s'ossu de sa barra, ue est ficada sa dente (itl. alvèolo dentale); marrúcia = sa primu d. chi nascit a is pipius; dentes de late = marrúcias, marrulledhas, dentedhas, sas primas chi faghet sa criadura, sas chi sighindhe a crèschere si che moent e lassant nàschere sas chi durant a mannos; sa raighina de sa d. = sa punta istichia in sa càncara; corona ’e dentes = dentadura; dentes sízidas o afissas = una acanta meda a s'àtera; dentes lascas = atesu s'una de s'àtera, a perracanna; sas dentes malàidas podent èssere: niedhas, tacadas, nenciadas, caudas, altaradas (martzidas in binzias); dentes a unu palone (dentis de ananti o marras, itl. incisivi), a duos, a tres palones (is cascialis) = a una, a duas, a tres raighinas; sannitas (itl. dènti canini); denti de s'ogu (??) = dente a duos palones, itl. canino; dentis a postíciu = dentiera / min. dentutza, dentighedha / denti de cani = zenia de babbautzedhu de mare, croxiu, unu pagu a zisa de patedha minuda, chi si agatat atacada a sas rocas, itl. bàlano; denti de bècia = faisedha, písiri (Lathyrus sativus); erba de dentis = ispéliu (Plumbago europaea), erba de dente = ischidabbabbau (Datura stramonium), nasturru (Hyoxiamus niger) Maneras de nàrrere csn: bogare o fàghere dentes = su nàsciri de is dentis; catzàrendhe o bogare sas dentes = tirai is dentis; iscantare sas dentes = irmoventare, mòviri is dentis; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu; ammodhiai is dentis = acorriare sas dentes; tzichirriai is dentis = arrodare dentes; intràreche in dentes (nadu de cosa de manigare) = abarrai, arrèsciri in mesu de is dentis, intr'e una denti e s'àtera; intrare in dente (faedhendhe de sa trama in su telarzu)= passai su filu in su pètini; dentes de cadhu (nadu de unu)= marrudu, chi portat dentis mannas; mostrai is dentis a unu = staidhi in faci, fàgheresi rispetare; fai is dentis a unu = mustràreli sas dentes; batire s'ànimu a pitu ’e dentes = arrennegaisí o fai arrennegai a meda; fuedhai a dentis sidhias = faedhare afindhe sas dentes, cun fele, cun arrennegu; is dentis de sa crai = in su tretu chi intrat in su friscu, comente e puntighedhas supesadas de una crae; arroda, aparíciu a dentis = zenia de ingranazu fatu cun rodas chi, unu pagu intradas apare, si moent s'una cun s'àtera; mustrare sas dentes che cane in lachedhu = acoment'e unu cani chi, candu est papendi, si ndi dhu bollint iscabbulli o pigai is àterus canis Frases is dentis sunt otu de ananti, cuatru de s'ogu e binti cascialis ◊ su male de dentes faghet irbariare ◊ sa dente mantzada che cheret bogada ◊ su súciu de su limoni ammódhiat is dentis ◊ custa denti si ndi est andada a gliescas ◊ chentza dentes no si màstigat bene su mànigu ◊ mi che at essidu una dente ◊ su pipiu est faendho is primas dentighedhas ◊ mi at essidu una dente noa 2. isceti sidhendi is dentis si podit istimai custu presenti ◊ s'abba est gai frisca chi ndhe catzat sas dentes ◊ totu cussu cunsertu chi pariat de dimónios mi batiat s'ànimu a pitu de dentes! ◊ de peta no ndhe poto manigare ca mi che intrat in dentes 3. dhoi funt is dentis de sa crai, de s'arroda, de su pètini Sambenados e Provèrbios smb: Dente, Denti, Dentis / prb: Deus donat su pani a chini no portat dentis ◊ innanti intrant sas dentes e posca sos parentes Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. dente(m) Tradutziones Frantzesu dent Ingresu tooth Ispagnolu diente Italianu dènte Tedescu Zahn.

dentedíe, denterdíe , avb: dintadí Definitzione a d. = sèmpere Sinònimos e contràrios arreu, continu, fatuvatu, semper Frases su pastore agatàt una brebè morta semper aintru de sa corte una dentedie ◊ in tempus de messonzu e de arjola sa bértula tocat prena a denterdie ◊ custas sunt cosas chi podimos lígere dintedia in calichisiat giornali (P.G.Mura)◊ in dónnia locu acato paponzu, sos macarrones los apo a denterdie.

dènti dènte

déntiche , nm: déntighe, déntixi Definitzione una genia de pische Terminologia iscientìfica psc, dentex dentex Ètimu ltn. dentice(m) Tradutziones Frantzesu dentex Ingresu dentex Ispagnolu dentón Italianu dèntice Tedescu Zahnbrasse.

déntiche 1 , agt: déntighe 1, déntigu Definitzione nau de frutu chi faet corgiolu tostau, chi est modhe e faet a dh'istrecare a manu o a dhu matzigare cun is dentes; nau de unu, chi crisat is cosas de papare / méndhula déntiga o déntighe = a corza modhe, finedhedha, chi si podet segare a dentes Sinònimos e contràrios déntinu / ghelestiosu, grivillosu, pullinu Ètimu srd.

denticiàra , nf Definitzione arretza po piscare su déntiche.

dentièra , nf Definitzione is dentes postas càmbias, firmas in d-una genia de barra postitza; fintzes corona de dentes, is dentes Sinònimos e contràrios dentímene 2. in faci portat prus de una frúngia e sa dentiera a giassus Tradutziones Frantzesu dentier Ingresu denture Ispagnolu dentadura postiza, prótesis dental Italianu dentièra Tedescu künstliches Gebiß.

dentifríciu, dentifrítzu , nm Definitzione genia de pasta o crema chi si ponet in s'ispatzulinu a frigare in is dentes po dhas illimpiare Tradutziones Frantzesu dentifrice Ingresu toothpaste Ispagnolu dentífrico Italianu dentifrício Tedescu Zahnpaste, Zahnpasta, Zahncreme.

déntighe déntiche

déntighe 1, déntigu déntiche 1

dentilàscu , agt Definitzione chi giughet is dentes lascas, atesu de pare Sinònimos e contràrios dentilatzu Ètimu srd.

dentilàtzu , agt Sinònimos e contràrios dentilascu.

dentímene, dentímini , nm Definitzione corona de dentes, is dentes cunsideradas po comente funt postas in is barras Sinònimos e contràrios dentadura, dentitza Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu denture Ingresu teeth (set of) Ispagnolu dentadura (f) Italianu dentatura Tedescu Gebiß.