A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

E, e , cng Definitzione sa de chimbe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale mesanu; impreada a sa sola est una cng. Coment'e vocale a bortas est unu sonu apertu, largu [ɛ] (acentu gràficu / `/: è) e a bortas serrau [e], istrintu (acentu gràficu /´/: é): est apertu candho prus ainnanti de unu postu in su foedhu dhue at un'àteru sonu sèmpere apertu (/a/), o mesanu etotu (/e/, /o/) fintzes candho custu sonu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (e comente dhu'est como puru in log.): bène, chèna, faèdhos (e fuèdhus), o fintzes bèngu/bèngiu (bèngio, bènzo), bèni (bène), brèmi (bèrme), crèu (crèo), dèu (dèo), gènti (gènte, zènte), ghètu (ghèto, bèto), issu intèndit (intèndhet), dèu intèrru (intèrro), lèi (lèa, lèze), nèmus (nèmos), orbèsci (abbrèschere), pentzèndi (pessèndhe), pèrdi, pèrdiri (pèrdere), pèrdu (pèrdo - ma Pérdu, Pédru), dèu sònu (dèo sòno), tèngu (tèngio, tènzo), trèmini (trèmene). Sa /e/ tónica est unu sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada (/u/, /i/) giai in s’étimu: cértu, faédhu, fénu, intérru, létu, nétu, béni!, brabéri, fémina, féti, nébida, pétzi, presonéri, chérfidu, dépidu, mércuris, nébidu, o fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma serrada prus ainnanti de duos postos, es. séberu, ténneru, zénneru, ma pl. zènneros (cosa diferente est candho a su foedhu si aciunghet un'elementu chi no est parte sua: es. cramèndhelu = cramendhe + prn. lu, pessèndhedi = pessendhe + prn. ti). Coment'e cng., chi benit de su latinu et, no si pronúnciat prus sa /t/ de et, ma custa si faet intèndhere ca afortit sèmpere sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi si agatat ainnanti: tui e dèu = nr. tui eddèu, dèu e tui = dèu etúi (e non "edui" che in de tui), tui e nosu = tui ennòsu, batos e canes = batos ecànes (e non "eganes" che in de canes, àcua e soli = àcua essòli e no "esòli" che in dí de soli), goi e gai = goi eggài, die e note = diennote, unu e mesu = unuemmésu; in camp., candho si agatat ainnanti unu foedhu chi cumènciat cun /e/ o cun /a/, sa e cng. a logos che dha fúrriant a /i/: matas i erbas, ispropósitus i erroris, custus i àturus, ma méngius a dh'iscríere sèmpere e etotu, chi andhat ateretanti bene a nàrrere; in log., cun is art. si che fúrriat in "ei" po no si lassare cunfúndhere cun sa prep. ’e (= de): sa mama ei su babbu, sos frades ei sas sorres, sa lana ei sa peta, sas féminas ei sos ómines (ma si faet fintzes cun is agetivos/prn. de posidura custu, cussu, cudhu: custu ei cussu ei cudh'àteru), e méngius innoghe puru a dha regularizare e in s'iscritura e adatandho, totu su prus, sa letura. Coment'e impreu, sa e cng. serbit a pònnere impare duas fràsias o duos foedhos de su matessi importu grammaticale, ma bortas meda si ponet solu coment'e po giare prus fortza a su chi si narat (che in is fràsias de ammostu), e fintzes in su sensu de ma, cun idea de contràriu, de abbétia (babbu tou triballendhe che iscrau e tue ammandronadu!); si ponet fintzes po s'idea de aciunta, po cunsiderare impare duas o prus cantidades de aciúnghere o summare apare (in itl. = più). Coment'e vocale est desinéntzia de unos cantu númenes mascos e agetivos e deosi in campidanesu càmbiat a /i/: cane > cani, fradile > fradili, molente > molenti, ómine > ómini, pane > pani, callente > callenti; unos cantu númenes e agetivos chi a mascu essint in /e/ fúrriant sa desinéntzia in /a/ po fàere su f.: coghidore - coghidora, malefatore - malefatora, traitore - traitora, samunadore - samunadora. In camp. a logos (raru) sa /e/ est desinéntzia ue in totu su sardu si ponet sa /a/: es. mebe - meba/mela. Iscrita manna, E, s'impreat coment'e incurtzadura de Est, sa bandha geogràfica de s'oriente, e coment'e númene de una vitamina. A/c. sa e cng. e sa ’e prep. (cun aféresi de /d/) si podent cunfúndhere apare segundhu comente s'iscriet (es. "un'e mesu" podet bàlere unu e mesu – nr. unuemmésu = unu prus su mesu – e fintzes unu ’e mesu – nr. unuemésu = unu de mesu), a bortas fintzes cunfundhendho su significau: po cussu est méngius a no apostrofare mai su foedhu chi benit innantis de sa e cng. e ne sa prep. de e iscríere unu e mesu, fizu e mama, frutu e àrbure, tapu e fundhu e totu deosi po arresurtare prus craros fintzes unu de mesu, fizu de mama, frutu de àrbure, tapu de fundhu e àteros Frases custa cosa andhat bene como e andhaiat bene tandho ◊ cussu cristianu est fatu e lassau ◊ est aici e no ndi bollu intendi prus! ◊ custos sunt maridu e muzere, frade e sorre, sorga e nura ◊ papat pani e casu 2. e ita bolis? ◊ e a ue ses tuchendhe? ◊ e chie leat casu! ◊ e ite s'isto deo, a su postu tou!…◊ e andhe brea a mi che àere lassadu furare su zuo! 3. tzertos campant su cane cun sas mezus ingognas e no daent unu bículu de pane a unu famidu! ◊ tue no cheres e deo emmo! ◊ e comente, no ndhe li dao deo e ndhe li daes tue?! ◊ a ite tiat èssere: deo triballo e tue nono?! ◊ est beru e no lu cheres atrocare! ◊ mi fia drommendhe e tue mi ndhe ischidas! 4. duos e duos faghet bàtoro, chimbe e chimbe deghe Ètimu ltn. et Tradutziones Frantzesu e, et Ingresu alphabet letter, and Ispagnolu e, y ("e" davanti a parola che comincia con i) Italianu e, ed Tedescu e, E, und (Konj.).

eà , iscl Definitzione foedhu chi a sa sola o cun prn. s'impreat coment'e averandho una cosa chi in calecuna manera s'ibertaiat Sinònimos e contràrios allu 2!, eallu!, eandhe! mih! Frases eà s'istiga testimonza, ealla ínnida in sos cosciales de sas giannas! ◊ eadiche ingalenada: già fit ora! ◊ eà su macu! ◊ s’ammorada mea ealla ◊ eà su chi mi faghet a crebare! ◊ eachela, sa luna, chi si est acerendhe! ◊ ea it'est sa bellesa de sa vida! (A.Piras)

èa , avb Definitzione foedhu chi s'impreat coment'e pedendho de ischire una cosa, fintzes candho no s'ibertat arresposta peruna Sinònimos e contràrios elleite, poite Frases ea, no andhat bene goi? ◊ ell'ea ite ti ant fatu, chi ses pranghindhe? ◊ ell'ea, no sunt bonas sas fizas féminas puru?!

eacà , iscl Sinònimos e contràrios eandhe!

eaíte , avb Sinònimos e contràrios abbite?

eàllu! , iscl: eddeallu Definitzione ea + lu (o + la) Sinònimos e contràrios allu 2! / achelu!, acoghi!, ajallu, edheà!, millichelu! Frases ealla chi che lórumu si est fata! ◊ in sa labia chi est tota lascinzu, pro pagu chi ti fides, ealla fata! ◊ tota sa fortza tua ealla in cue! ◊ eallu a babbu ingruxadu, isarghendhe su trigu! ◊ eallu s'istedhu de chenadorzu! ◊ eallumiche betzu e chentza cojadu! ◊ s’ammorada mea ealla! Tradutziones Frantzesu voilà! Ingresu here he (she, it) is Ispagnolu he aquí, he allí Italianu ècco! Tedescu da!

ealòlga , nf Definitzione s'abba chi si sèberat aintru de is bubburucas de is abbruxaduras, in sa carre, o fintzes genia de abba cun sàmbene chi essit in is liagas chi faent matéria Sinònimos e contràrios abbadruxa.

eàndhe! , iscl Definitzione e + andhe = ite mannu, ite bellu, ite bonu!, ma càstia!…; a bortas fintzes in su sensu de allodhu!, mindhe! Sinònimos e contràrios andhe! / acondhe Frases eandhe amore chi at tentu, a si ndhe fuire dae preíderu pro una fémina! ◊ eandhe dultzura, cussa! ◊ eandhe dannu chi nos ant fatu! ◊ eandhe làstima de zòvanu andhadu male! ◊ eandhe cosa chi as fatu a mi azuare! 2. eandhe unu de cussos chi irrobbesint a babbu! Tradutziones Frantzesu comme, que Ingresu what, how Ispagnolu que Italianu che (agg.) Tedescu was für ein..., was für eine!.

èbba , nf: ègua Definitzione su cuadhu fémina; nau a menisprésiu, fémina de conca ligera, pagu séria, chi curret aifatu de is ómines / min. ebbedha, ebbuta, ebbucedha, eguedha; ebba zòvana = calabrina; apomponissada che ègua in dí de festa = (nau de fémina) totu afrochitada, totu belleis Sinònimos e contràrios aca, acheta Maneras de nàrrere csn: ebba de palone = sa de mesu, in s'arzola, presa a su rocu; curret che un'e. tzega = (nau de fémina) andat avatu de is óminis; pesare prúghere che mariane in mesu ebbas = pesai pruini… nudha!, pessàresi cosa de importu in mesu de chie contat abberu Frases dh'at fatu sètzi un'ègua curridora ◊ a sos set'annos fio lataresu chin s'ebbedha nighedha (P.Piga)◊ mi abbizo a cadhu in sedha de un'ebbuta baja candhelada ◊ seu andau anch'e su ferreri a mi ferrai s'eguedha 2. poita no t'acarràgias asuta de terra, ègua de is seti pratzas?! ◊ fiat una fémina callenti coment'e un'ègua ◊ unu tzertu amigu un'ègua teniat chi no dha setziat solus che issu e dèu (E.Pintor Sirigu)◊ cussas féminas funt èguas pibirudas! ◊ eguatza chi no est atra, ma gei mi dha pagat! Ètimu ltn. equa Tradutziones Frantzesu jument Ingresu mare Ispagnolu yegua Italianu cavalla Tedescu Stute, Mähre.

ebbanínu , agt: abbaninu Definitzione chi est niedhu che èbbanu, de èbbanu Sinònimos e contràrios corbinu, melurinu, niedhu.

ebbanísta , nm Definitzione maistu chi trebballat s'èbbanu.

ebbanistería , nf Definitzione s'arte de trebballare s'èbbanu.

èbbanu , nm Definitzione genia de mata manna e de linna bona meda, niedha, chi faet in àteros continentes (Àsia tropicale) Terminologia iscientìfica mtm, Diospyros ebenum Tradutziones Frantzesu ébénier Ingresu ebony Ispagnolu ébano Italianu èbano Tedescu Ebenholzbaum, Ebenholz.

ebbarèsu , agt, nm: eguaresu Definitzione chi est amantiosu de is cuadhos; nau de cuadhu mascu, chi est cricandho ebba; nau in cobertantza de ómine, chi andhat a féminas Sinònimos e contràrios afeminadu, bacasseri, bragheteri, donneri, feminari, pillitosu / cdh. ebbaríciu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coureur de filles Ingresu philanderer Ispagnolu mujeriego Italianu donnaiòlo Tedescu weibertoll, Schürzenjäger.

ebbèdha , nf Definitzione min. de ebba, ebbita Sinònimos e contràrios calabrina, ebbuta.

ebbenemíndhe! , iscl Definitzione e + bene + mi + ndhe: foedhu po nàrrere chi una cosa est andhada bene meda, chi unu est cuntentu o si ndhe cuntentat o chi dhue at de si ndhe acuntentare Sinònimos e contràrios benemindhe*, oijai! Frases ebbenemindhe ca ndhe cullies de bellu dinare! ◊ ebbenemindhe de su bene, a isorfanare sa muzere e su fizu!…◊ ebbenemindhe ca ses istau fortunau, apenas ghirau a croncuire, deretu isposau e commo su fedu!

ebbía, ebbíe , avb: ibbia Definitzione nau de sa manera o de sa cantidade de ccn. cosa, chi est cussa e nisciun'àtera e ne de prus, foras dónni'àtera: si ponet sèmpere apustis de su foedhu chi avalorat / bellu, bonu e. = própiu bellu, bonu meda, de sa mellus calidadi Sinònimos e contràrios betzi, feti, isceti, segi 1, soletante, solus Frases su male chi superat onzi male l'ischit ebbia chie l'est proendhe ◊ deo ebbia l'isco cantu mi est costadu a fàghere cussa domo a sa sola! ◊ maleitu siat, isse ebbia! ◊ apesint duos fizos ebbia ◊ tandho ebbia bi apo ziradu, cue ◊ goi ebbia andhat bene a fàghere custa cosa 2. fit una balentia bella ebbia su àere fatu cussu triballu! Ètimu itl.t. e via! Tradutziones Frantzesu seulement Ingresu only Ispagnolu sólo, solamente Italianu solaménte Tedescu nur.

ébbina , nf Definitzione is ebbas, is cuadhos fémina Ètimu srd.

ebbíta , nf Definitzione min. de ebba, ègua pitica Sinònimos e contràrios ebbuta Tradutziones Frantzesu pouliche Ingresu filly Ispagnolu potranca Italianu cavallina Tedescu junge Stute.

ébbu , nm Sinònimos e contràrios cabadhu Ètimu srd.