A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

P, p , nf: (pi) Definitzione sa de bíndhighi líteras de s'alfabbeto si ponet po su sonu bilabbiale oclusivu surdu, chi si faet aperindho a corpu is lavras bene serradas; intremesu de foedhu est sèmpere unu sonu forte (oclusivu) e po cussu etotu no serbit a dha distínghere de unu sonu lébiu e bastat a iscríere sèmpere sa /p/ a sola, che in apèrrere, apaliare, àpiu, apitzigare, apo/apa, apretu, capia, copiolu, dèpere, iscapare, lepa, lépiu, napa, òpera, opinu, pípera, sapa, supa, tapu, tupa, tzopu; ma deasi comente manigiaus àteros sonos e sinnos (/c/, /f/, /t/), a sa /p/ puru, candho si agat in cuménciu de foedhu, in sa parte prus manna de su sardu dhi podeus cambiare sonu tanti de pàrrere una /b/ lébia candho arresurtat apustis de foedhu acabbau cun vocale (e bastat chi no dhue apat in mesu una pausada, una vírgula iscrita, o chi sa vocale siat sa prep. a o sa cng. e, sa prep. che, is avb. ne, ni, no): deosi, su pane = nr. subàne, su pisu = subísu, su preide = subreíde, chentu pes = chentubèse, cincu postus = cincubòstusu, ma no est isbagliau a nàrrere "supane, suporcu" (in su Nuoresu/Barbàgia/Baronia narant própriu deosi, e totus, sèmpere, narant istare a pane e peta = apàne epèta, curai a punturas = apuntúrasa, bonu che pane = chepàne, ne pisu e ne pisucre = nepísu, nepisúcre); sa P est símbulu chímicu de su fúsfaru e inditat puru una vitamina.

pàba , nf: pala Definitzione tretu de sa carena, a sa parte de asegus, in artu, de s'ischina a codhos e de chintzu a paris de is codhos; ossu ladu, in su matessi tretu de sa carena, cun su primu annoigadórgiu de su bratzu (e in is animales de is cambas de ananti); parte de bestimentu chi arresurtat a parte de asegus, in palas; parte de unu trastu (es. cadira) chi arresurtat a parte de apalas de chie cicit, o adaesegus, prus atesu abbaidandhodhu de fronte; foedhandho de logu, tretu mannu in costa, in fiancos de montigos, de sedhas e montes / min. palighedha; de logu, palinzu / min. pabixedhas = a logos, su coritu de su costúmene de sa fémina Sinònimos e contràrios codhu, ischina / colta Maneras de nàrrere csn: punta de sa p. = su tretu prus in bassu (in sa carena umana), ue agabbat cun ossu modhe; mazos de palas = sos ossos de sa pala de un'animale; apalas = (a palas) in daisegus; èssiri, istai, pònniri palas a… = furriadu, ziradu a parte contrària; èssere a palas apare = s'unu contras a s'àteru; betare, ghetare una cosa de pala in codhu, de palas in costas = nàrriri o abetai chi sa cosa dha fatzat s'àteru, chi tocat a s'àteru, chi est de s'àteru, itl. fare a scaricabarile; garrigare una cosa a pala = atuai o atuaisidha a codhu; pigai a pala, zúchere a pala = leare a codhu (fintzas in su sensu de àere sa responsabbilidade de carchi cosa o de ccn.); pònniri, andai, torrai apalas, in palas = addaisegus, in daisegus; dare palas = lassai a pèrdiri una chistioni; dare palas a unu = no ndi fai prus contu, isbandonaidhu in s'apretu; giúghere subra de palas chi… = ispetaresila, pessaresila una cosa, mescamente de dannu; fàghere, o istrínghere, de palas = arruntzai is palas, fai a cumprèndiri de no isciri nudha; zúghere palas mannas, largas (in cobertantza)= baliai meda; èssere palas a sole = abbaidare a su nord; èssere palas a Deu = no crere in Deus; bortare o furriare de palas = andaisindi, isbandonai o lassai s'àteru sentza de agiudu perunu; portai a pala cadira = zúchere a càtara, sétidu subra de sas manos intradas apare de duos Frases crescidedhu est, fillu tuu: biu dh'as is pabas chi portat?! 2. de una cadrea betza petzi bi sunt abbarradas sas palas ◊ ndhe so dadu bolta inoghe pro ndhe betare montijos e palas! ◊ in cussas palas bi est coladu su fogu 3. depeus castiai apabas puru e no aranti isceti! ◊ apalas de sa dommedha bi aiat una tanca ◊ torramus in palas ca no est cosa de bajulare! ◊ sas limbas malas paret chi no ant àteru donu si no de púnghere apalas! (P.Cucca)◊ cudha est setzendi pabas a innòi 4. lu giughia subra de palas chi devia pèrdere su pretu! ◊ azummai si che brigant e che fint essendhe male, ma isse at dadu palas e sas cuntierras las ant cumpostas ◊ su logu iscuriadu totinduna, palas mi daent frades e parentes! ◊ gei portat palas mannas! ◊ si no bi at nudha, ite ti cogo, sas palas?! ◊ funt ghetendisí sa curpa de palas in costas ◊ est batindhe linna a pala ◊ intendhindhe cudhu diasi inchietu fúrriat de palas e si che andhat ◊ chini s'arrichit de dinai allenu po cantu bivit est palas a Deus (Pillai) Sambenados e Provèrbios smb: Paba, Pala Terminologia iscientìfica crn, slg Tradutziones Frantzesu épaule, omoplate, dossier Ingresu shoulder (blade) Ispagnolu hombro, omoplato, dorso Italianu spalla, scàpola, dòrso, spalliera Tedescu Schulter, Schulterblatt, Rücken.

pàba 1 , nm: papa Definitzione s’autoridade prus arta de totu sa Crésia católica Maneras de nàrrere csn: èssere trancuillu, cuntentu che paba = meda; leàresi sas terras de su paba = isterririsí tropu, pigaindi su logu de is àterus puru Frases sa die de Pasca su Paba daet sa benedissione a totu su mundhu e in tantas limbas 2. cóllidi, cantu chi ti ses lendhe sas terras de su paba!…◊ ses annatu a Roma e non as bistu su Papa Sambenados e Provèrbios smb: Papa / prb: onzunu est paba in domo sua Terminologia iscientìfica prdc Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu pape Ingresu pope Ispagnolu papa Italianu papa Tedescu Papst.

pàba 2 , nf Definitzione paone o pabu fémina.

pabàda , nf, nm: pabadu Definitzione boghe, tzérriu Sinònimos e contràrios grida Maneras de nàrrere csn: betare una pabada a ccn. = leare a boghes; èssere a pabados = a boghes; a pabadinu = a boghes, a annírghidos (che in sos ballos) Frases creschendhe in fortzas e in pabados pro su disisperu, cudhu s’isolveit e si fueit ◊ fia a su cioga cioga e acurtziendhe a su putu… mannedha mi betat custu bete pabadu!…

pabadàli , nm: paladare, paladari, paladi, palare, palari Definitzione su chelu de sa buca Sinònimos e contràrios fabau, pabàdulu, pabau, pallàriu, paru 1 Terminologia iscientìfica crn Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu palais (anat.) Ingresu palate Ispagnolu paladar Italianu palato Tedescu Gaumen.

pabàdi , agt: pabari Definitzione chi est chentza corros, nau de sa craba Sinònimos e contràrios cóciu 1, múdulu.

pabadíli , nm: pabarile, paborile, paborili, paperile, pavorile, pobarili, poboribi Definitzione sa parte de su campu, de su sartu, lassada a pàusu, duos annos (prus che àteru a pastura, ma fintzes semenada a fae, chíghere, lentígia, laores diferentes de trigu e órgiu) Sinònimos e contràrios favorile, passibi | ctr. aidatone Frases sos annos chi su campu fit a pavorile no semenaiant laores Ètimu srd.

pabàdu pabàda

pabàdula , nf Definitzione cascita de su majolu de sa mola.

pabàdula 1, pabàdulu , nf, nm Definitzione su chelu de sa buca Sinònimos e contràrios fabau, pabadali, pabau*, pallàriu, paru 1 Terminologia iscientìfica crn.

pabagliòne , nm: pabiglione, pabilloni, papaglioni, papallioni, papalloni, papiglione, papillone, parpallione Definitzione genia de tendha chi ponent a inghíriu de su letu e fintzes su chi pigant in bàtoro po bogare su Santíssimu in crufessone: su pabiglione est a logos una coberta de lana, ammontu grussu po letu Sinònimos e contràrios inghiriabetu, papigione / impàliu, subacélu Frases fit de cudhos letos cun su pabaglione trabagliadu ◊ apo agatadu a chirriolos tramata cun pabaglione ◊ su batulinu est gioghendhe cun sas frunzas de su pabaglione ◊ asuta de pabilloni a ginefras de òru Maria giumpat su mari 2. bi aimus pabigliones, màntuas e fressadas Ètimu ctl., spn. papalló, pabellón Tradutziones Frantzesu rideaux du lit Ingresu bed-curtains Ispagnolu cortinaje de la cama Italianu cortinàggio del lètto Tedescu Bettvorhang.

pabaíle , nm Definitzione genia de pabaule*, nau fintzes ispinosu o màsciu Terminologia iscientìfica rba, Papaver somniferum ssp. setigerum.

pabàiri, pabàiru , nm: pabàriu Definitzione rosa putzinosa, genia de erba chi faet meda in mesu de is laores, faet unu frore prus che àteru orrúbiu (ma fintzes in colore de orrosa): cumprit su sèmene (a granighedhos niedhos pitichedhos) in d-una genia de upighedhu a càlighe tupau Sinònimos e contràrios atandha, babaoi*, bibiriboi, papàile, papaiu, papaosu, paparre, papaurru, parabàule, pitzirilloi, pupusa 1, tzantza, zizia 1 Terminologia iscientìfica rba, Papaver rhoeas Tradutziones Frantzesu pavot Ingresu poppy Ispagnolu amapola Italianu papàvero Tedescu Mohn.

pabantzolàre , vrb Definitzione cricare e arregòllere pabantzolu.

pabantzólu , nm Definitzione tres genias de erba: duas calidades de cicória (bonas a papare) e unu pisu o pisedhu de coloru, cogodi (pabantzoru = lozu puru)/ pabantzolu de coloru = una creze de gicória burda, pè de cucu, pisceri (Urospermum dalechampii) Sinònimos e contràrios chimedha, cududha, cugúdula, mammaluca 1, sirubabantzolu / ttrs. pabantzoru / chérigu, cogodi Frases regoglimis su pabantzolu e ndhe manigaimis a cantu podimis (N.Fadda) Terminologia iscientìfica rba.

pabaói, pabaóli , nm: pabaui, pabàule, pabaule, pabauli, pabauri, papaule, papàule, papaulu, prabaule Definitzione arrosa pisciagani, de porcu, rosa putzinosa, duas genias de erba chi, po su prus, bogant unu frore orrúbiu e faent meda in mesu de is laores, faent su sèmene in d-una genia de calighedhu tupau (dormidera)/ àteras calidades: papaule ladu o a foza lada = Papaver integrifolium; pabauli de potecàriu = atandha bera, bona po meighina (Papaver somniferum var. hortense); pabauli corrudu = Glaucium corniculatum; pabauli grogu = Glaucium flavum Sinònimos e contràrios atandha, babaoi, bibiriboi, pabàiri, papàile, papaiu, papaosu, paparre, papaurru, pitzirilloi, pupusa 1, tzantza, zizia 1 Frases in su trigu bi est su pabauri paret prantau! ◊ arregollie su pabauri ca che dhu leo a sos procos Terminologia iscientìfica rba, Papaver rhoeas, P. hybridum Tradutziones Frantzesu coquelicot Ingresu corn poppy Ispagnolu amapola, amapola mestiza Italianu papàvero selvàtico Tedescu Klatschmohn.

pabarantzólu , nm: papanzolu Definitzione bellei de cadhu (sa sitzia, o pupúntzula froria, groga, posta fintzes a fàere collanas a is boes e a is cuadhos, in festas de beranu) o cagarantzu masedu, prus piticu de su caragantzu, ma bonu fintzes a papare (su coromedhu de sa chima, ispigiolau) Sinònimos e contràrios cacarànciu, cocoininni, concuda, criallei Terminologia iscientìfica rba, Glebionis segetum Tradutziones Frantzesu chrysanthème des blés Ingresu chrysanthemum, corn daisy Ispagnolu corona de rey Italianu ingrassabùe Tedescu gelbe Margerite, Saat-Wucherblume.

pabaratúsa , nf Sinònimos e contràrios boetone, ispantamata, malmuntone, mustagione Frases pro che catzare sos puzones dai sa frúture bestit a pabaratusas sos truncos de sa surzaga.

pabarédhu , nm, nf: pibiredhu 1, puburedhu, pupuredha, pupuredhu Definitzione su calagasu, bobboi chi est sa muda de s'erruca, portat alas totu coment'e pintadas, a magas de diferentes colores e paret chi portant farra ca tocandhodhas lassant pruinedhu, andhat a bolu ma no faet bolu pàsidu: si movet coment'e a iscutuladas, de botu de una parte a s'àtera; pupuredha est fintzes sa tzicamariola o babbajola Sinònimos e contràrios abadegasu, carravarina, folacasu, lepilepi, maniposa, pabedha, pibiritu, seisei Frases semus ranedhos de terra ansida in s'aera intemperiosa ue pabaredhos tzegos bolant macos (G.Orgolesu)◊ sa rúndhine bolat che pabaredhu a mesu altura ◊ ant làstima de ochire fintzas unu puburedhu Terminologia iscientìfica crp.