Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

N, n , nf: (enna) Definitzione sa de tréighi líteras de s'alfabbeto si ponet po arrapresentare su sonu nasale alveolare chi si faet ponendho sa limba a manera de tocare, oru cun oru, su chelu de sa buca (su felau), a lavras apertas e coment'e bogandho su sonu in su nasu; in mesu de foedhu a bortas est po sonu lébiu /n/ [n] (comente si podet intèndhere in bena, binu, bonu, canu, dinai, donu, frenu, frina, gana, manu, opinu, pane, prenu, sonu, trenu, venenu), in àteros foedhos est po sonu forte o longu /nn/ [nn] (comente si podet intèndhere in annu, antunna, canna, donnu, funnu, gunnedha, linna, mannu, pinna, pinnica/pínniga, sanna, sonnu, túnniu, tzinniga, zanna), a bortas fintzes cun cambiamentu de significau (es. manu no est mannu, e deasi donu ≠ donnu, gena ≠ genna, sinu ≠ sinnu, sonu ≠ sonnu, zana ≠ zanna); in cuménciu de foedhu sa /n/ si narat lébia candho si agatat intremesu de vocales, foras candho in sa síllabba aifatu dhu'est su matessi sonu ma longu/forte (e deasi: sa nae = nr. sanàe, su nasu = sunàsu, tenzo neghe = tenzonèghe, sa ní = saní, su niu = suníu, su nuscu = sunúscu, ma de nannai = nr. dennannài, sa nanna = sannànna, su nènnere = sunnènnere, su ninnu = sunnínnu, unu nonnoi = ununnonnói, su nonnu = sunnónnu); est sèmpere forte, longu, candho su foedhu innanti acabbat cun cunsonante, chi si che assímilat a sa /n/ e po cussu dh'afortit (sas naes = nr. sannàes, dus nasus = dunnàsus, is nexis = innèxis, tres nidos = trennídos, ma a logos is nannais = nr. irnannàis); dhue at logos chi su sonu lébiu dhu faent a carighedha, chentza acostire nudha sa limba e a buca aperta – o fintzes serrada –, a dónnia modu pratigamente faendho sonare ‘nasale’ sa vocale innanti, e iscriendho benit s'idea de no pònnere sa lítera: est méngius a dha pònnere sèmpere ca sinono faet ibballiare a chie no connoschet su foedhu o no pronúnciat a carighedha, e, po cussu, méngius Aristanis e no "Aristais", binu e no "biu", manu e no "mau", pani e no "pai", lana e no "laa", unu e no "uu"; candho sa /n/ portat ainnanti (a destra) una /b/ o una /p/ si che fúrriat a /m/ (faeus duos sonos bilabbiales) e deosi est méngius a dh'iscríere, mescamente in foedhos betaos apare (es. cun + bènnere = cumbènnere, cun + pònnere = cumpònnere, cun + proare = cumproare). In chímica sa N est símbulu de s'azotu, mentres chi si ponet minore po númeru n. cun su puntu.

nà! , bvrb Definitzione nara!: impr. de su vrb. nàrrere, impreau prus che àteru coment'e naendho cosa in contràriu, avertindho a unu, pedindho ispiegatziones de calecuna cosa chi no andhat bene (po bòllere ischire própriu si narat nara!, foedha!)/ nara, nara, chi! … = mancu mali ca!… Frases nà, ite ses fachendhe?! ◊ nà, no ti assélias, no?! ◊ nara, tue: torra issegus! 2. nara, nara, chi mi so àpidu cun àtere: sinono ue che so rutu mi ndh'aiant collidu mortu!

nabía, nabíu , nf, nm: naviu Definitzione mezu mannu de trasportu po andhare in mare de pòdere ingòllere cosa e gente meda; unu tanti de naves Sinònimos e contràrios bastimentu, nae 1 Maneras de nàrrere csn: bàrriu, gàrrigu che nabiu, a nabiu = meda (nadu fintzas de àrbure pro su frutu chi at batidu); zúchere bella nabia = èssere bellu, imbénnidu, gàrrigu; mògheresi che nabiu = abbellu, pàsidu, cun dificurtade Frases ti abbizas chi in su mundhu ses colau chentza lassare trata, che nabiu (B.Filindeu)◊ naviu apas in portu! ◊ si in cue frimmamos su naviu nisciunu a domo nostra torrat biu 2. cust'orju est de messare: ite bella nabia chi zuchet! ◊ grassa comente fit si moghiat che nabiu Terminologia iscientìfica trps Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu navire Ingresu ship (s) Ispagnolu barco, buque, navío Italianu nave, navìglio Tedescu Schiff.

nabiólu , nm Sinònimos e contràrios cadhàrgiu, labia, labiolu, lantzone Ètimu srd.

nabòdi , nm: nebode, nebodi, nebori, nepode, nepote Definitzione si narat po mascu fígiu de unu frade o sorre, fígiu de unu fígiu o de fígia (o fintzes de parente prus atesu coment'est unu fradile, sorresta e àteru): in calecunu logu si narat po neta Frases is contos de is mammais a netas e nebodedhos… de buca bellos foedhos intendhent a su babbai ◊ nascint cincu fílgias, erribbant medas nebodis, e totus bolint chi nannau dhis contit is istórias de sa guerra chi a connotu (G.Mameli)◊ custu mi est nebode fizu de sorre ◊ a s'ajaju li cherent bene totu sos nebodes ◊ fizu de fizu meu, mi est nebode e connadu fin'a morte ◊ apu atobiau a nebodi cosa tua 2. teniat una nebode chi l'agiuaiat Terminologia iscientìfica ptl Ètimu ltn. nepote(m) Tradutziones Frantzesu petit-fils, neveu Ingresu nephew, grandchild Ispagnolu sobrino, nieto Italianu nipóte Tedescu Neffe, Enkelkind.

nàbra , nf: anarba, narba 1 Definitzione genia de lanedha chi faet in sa cosa isciusta, fintzes sa lanedha chi faet in is orrocas Sinònimos e contràrios afungori, afungu, annarbamentu, imbucore, morighinu, mucore, mulgheru Tradutziones Frantzesu moisissure Ingresu mould Ispagnolu moho Italianu muffa Tedescu Schimmel.

nàbras , nf: nabres, narbes, narvas, navras, navres Definitzione prendhas chi si apicant in is origas; genia de arracadas o figas chi essint in su tzugu, asuta, prus acanta a su gúturu, a crabas e brebès e abbarrant pendhendho coment'e duos lorinchinos Sinònimos e contràrios aricina, arra, arracada, loritzina, pendhulica, pitoriga / nàcara 1, nàidi, navrada Terminologia iscientìfica prd Ètimu ltn. inaures Tradutziones Frantzesu boucles d'oreilles, barbe (zool.) Ingresu earrings, wattles Ispagnolu pendiente, barba Italianu orecchini, bargìgli Tedescu Ohrringe, Lappen, Ziegebart.

nabratzólu , agt Definitzione nau de unos cantu animales (crabas, brebès, pudhas), chi portant nabras, nàidis Sinònimos e contràrios nabrau Frases sos pecos fint mútricos, nabratzolos e biancos nidos Tradutziones Frantzesu qui a des barbillons Ingresu wattled Ispagnolu con carúncula Italianu che porta téttole, bargìgli Tedescu manche Tiere mit Lappen.

nabràu , agt Definitzione nau de animale (mescamente craba), chi portat nabras o nàidis in su gúturu Sinònimos e contràrios cannacau, nabratzolu Ètimu srd.

nabrèdha , nf: nabrighedha, narbedha, narbighedha, navrighedha, nerbaghedha, nerbedha Definitzione genias de erba a fògias ladas largas, bonas fintzes po cura, in su frore sèberant coment'e unu butonedhu bonu a papare chi narant panemundhu, paneoro, panecau, panedha Sinònimos e contràrios mafra, màrmara, marmarutza, narba, narbutza, palmutza Frases sa narbedha a impacus fait a dha pònniri a is guronis ca dhus fait isciopai, ndi essit sa matéria e sanant Terminologia iscientìfica rbc, Malva parviflora, M. sylvestris Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mauve sauvage Ingresu mallow Ispagnolu malvilla menor, malva Italianu malvina, malva selvàtica Tedescu Malve, wilde Malve.

nàbres nàbras

nabrighèdha nabrèdha

nabronàri , vrb: annarbonai, narbonai, narbonare Definitzione abbruxare, illimpiare e arare is terrenos de prènnere a laore, fàere s'allionóngiu po dhos aprontare Sinònimos e contràrios abuai, innabronari, larbonare Frases sos massajos sunt narbonandhe ◊ s'ómine narbonendhe, arendhe e semenando at cumintzadu cust'eterna gherra (A.Casula)◊ in cabidanni ammaniaiant un'andhàina de deghe metres de terra neta pro narvonare chene perígulu Terminologia iscientìfica msg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu écobuer Ingresu to burnbeat Ispagnolu artigar Italianu debbiare Tedescu abbrennen.

nabròni , nm: nalboni, nalvone, narbone, narboni, narvone, nebroni Definitzione terrenu innanti prenu de linna, de matedu, de pedra, illimpiau e aprontau po arare e semenare / bogai un'arrogu de narboni = pigare unu terrenu a prènnere a laore Sinònimos e contràrios lavrone, sarragatu Frases mancari cun s'aradu de linna, pienao su nalvone ◊ piús no tia narvones tzapare, incunzendhe una giunta de laore! (N.Manca)◊ totus si tzapaiant su narvone pro su vitu de su trigu ◊ unu tempus su fogu dhu poniant isceti in atóngiu in is nebronis ◊ nau dh'iat s'idea de si bogai un'arrogu de narboni po dh'arai a trigu ◊ ca su logu fit buscosu l'at fatu a narvone Terminologia iscientìfica msg Tradutziones Frantzesu terre écobuée, écobuage Ingresu burnbeat grounds, burnbeating Ispagnolu artiga Italianu terréno debbiato, débbio Tedescu abgebrannter Boden.

nabulléu , nm Definitzione genia de amenta bona po cura, a giare fragu a is sabones Sinònimos e contràrios aboleu, acabueu, mentabuleu, puleju* Frases a santu Zuanni sa bidha si prenet de unu fragu bellu de menta de nabulleu.

nàca , nf Definitzione genia de brasciolu apicau po pònnere su pipiu crocau, a manera de dhu pòdere tzantzigare Sinònimos e contràrios acinnedhu, bàncigu, barciolu, chíglia, giógulu.

nàcara , nf Definitzione genia de animale de mare, fatu a duas perras mannas e ladas de corra (matzigonis), largas a una parte e a punta a s'àtera, chi si aperint (a bisura de cotza ma lada meda): si narat nàcara a su papu e a sa corra; genia de pèrela, birilledha tundha de matipèrela ch'impreant a fàere cannacas (nau fintzes in cobertantza in su sensu de pagu cosa, unu foedhu solu)/ pilu de nàcara = genia de pilu, filu, o seda de sa nàcara, sera de mari, bonu po tessíngiu, itl. bisso Sinònimos e contràrios matzigoni / nàcula 2. no nche li colabat nàcara de sa missa chi fit nandhe su pride ◊ balentia chi geo isto die die giocànnemi a nàcaras!… Terminologia iscientìfica crx, Pinna nobilis Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu nacre, pinne marine Ingresu nacre Ispagnolu nacra Italianu nàcchera, pinna marina Tedescu Perlmuschel, Perlmutter, Perlmutt.

nàcara 1 , nf Definitzione prendhas chi is féminas si apicant a origas; genia de arracadas o figas chi essint in su tzugu, asuta, prus acanta a su gúturu, a crabas e brebès e abbarrant pendhendho coment'e duos lorinchinos Sinònimos e contràrios aricina, arra, arracada, pendhulica / figas, nabra, naera, nàidi 2. medas crabas zughent sas nàcaras e fintzas carchi berbeghe Terminologia iscientìfica prd Tradutziones Frantzesu barbe (zool.) Ingresu curb Ispagnolu pendiente, barba Italianu barbazzale, téttola Tedescu Ohrringe, Lappen, Ziegebart.

nacaràre , vrb Definitzione coment'e arrosariare, in su sensu de nàrrere frastimos o foedhos malos unu aifatu de s'àteru Frases lis naro su rosàriu nacarandhe sos berbos a s'iscúsiu, a cussos cainos, pro chi totu contràriu lis siat in sa bida! Ètimu srd.

nacarrèdha , nf Definitzione pigione: cale? Frases dhoi at tidórius, trudus, lèpuris, bussus e nacarredhas Terminologia iscientìfica pzn.