T, t , nf: (ti) Definitzione sa de degheoto líteras de s'alfabbeto si manígiat po arrapresentare su sonu dentale oclusivu 'surdu' [t] chi si faet ponendho sa punta de sa limba acostia a forte coment'e a tupare bene in mesu de is dentes de ananti (de asuba e de asuta), faendho essire sa boghe a cropu e a lavras apertas, comente si podet intèndhere in foedhos che a atacare, atobiai, betu, fatu, gatu, ghetai, lutu, mata, mutire, mutu, neta, orrutu, petus, pitiu, totu, tretu, votu; est cunsonante mudòngia e in sa parte prus manna de su sardu podet cambiare sonu in cuménciu de foedhu (o fintzes in s'acabbu si dhue at una pàusa cun aciunta de vocale paragógica, o chentza pàusa si sighit unu foedhu chi cumènciat cun vocale), candho a dónnia modu arresurtat in mesu de duas vocales: sa tana (nr. sadàna), sa terra (sadèrra), sa timòngia (sadimòngia), su tolu (sudólu), sa turre (sadúrre), su trigu (sudrígu), o fintzes faghet a essire (fàgheda/essíre), a essire fàghede! (in faghet cun paragógica chi in pàusa naraus ma chi est méngius a no iscríere), benit issu (benidíssu), issu benit immoi (benidimmòi), e deosi naraus sèmpere unu sonu dentale sonoru aprossimante che in is foedhos pede, ladu, moda, padire; in DitzLcs., candho sa /t/ no càmbiat sonu intremesu de vocales in cuménciu de foedhu, sa pronúncia est inditada innanti de is variantes (es. terga [nr. satèrga], toa [satòa], túcaru [sutúcaru], títula [satítula], tudha [satúdha], turpu [sutúrpu, unutúrpu]): capitat deosi dónnia borta chi in àteras variantes dhi currespondhet su sonu dentale africau surdu (iscritu /tz/), o fintzes una /s/, o una /c/ africada (es. túcaru: var. ciúcuru, súcuru, tzúcuru); in sardu su sonu chi arrapresentaus cun sa /t/ est sèmpere forte o longu, ladinu, e, si càmbiat, càmbiat deunudotu a tales de dhu dèpere inditare cun lítera diferente, e po cussu etotu, ca no dhue at mai de dhu distínghere de unu matessi sonu lébiu, no serbit mancu a dh'addopiare in s'iscritura aintru de foedhu (es. su ltn. fetus giaet in sardu fetu/fedu, su ltn. fatum giaet in sardu fadu, ma su ltn. factus giaet in totu su sardu fatu, itl. fatto). Totu impare cun sa /z/ in DitzLcs. sa /t/ est manigiada in digramma po su sonu africau dentale surdu (iscritu /tz/: bíere prus ainnanti is lemmas cun custa initziale). Sa t si manígiat coment'e símbulu de tempus, in su giogu a barrallicu sa T est po Totu (sa posta intrea).
tàba , nf: tàbula,
tàlua,
tàua,
tàula,
tàura Definitzione
linna de truncu mannu bogada o segada a pígiu grussu parívile, ma fintzes àteru materiale ladu, coment'e tàula (fintzes mesa)
Maneras de nàrrere
csn:
tàula imbacada = allachedhada, colembra; t. de is libbrus = pàzine ue si ponet sa lista de sos capítulos, de sos argumentos de su líbberu cun s'indíssiu de sa pàzine ue comintzant; pamentu fatu a tàulas = tauladu; tàula de su benuju = arrodedha 1; tàula de su cherbedhu = s'ossu de su fronti; pònnere a unu in tàulas de letu = fagher rúere a malàidu, fàghereli male de dèpere istare in letu; conca de tàlua = tontu, chi no cumprendhet o no cheret cumprèndhere; tàlua apitzus, tàlua asuta e petza in mesu… = su tostoine; tàula de ortu = iscra; tàula franca = mànigu e allozu chi si daet in donu o a parte dae e in prus de sa paga
Frases
apu fatu sa barca cun tabas de suerxu ◊ eus fatu un'iscannu de taba
2.
su ditzu narat: Amigu a tàula e frade a bisonzu!
3.
ti ponzo in tàulas de letu, si ti gheto pódhiches! ◊ giamàdemi dutores de profetu a curare sos males chi mi agabbant in tàulas de letu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Taula
Ètimu
ltn.
*taula
Tradutziones
Frantzesu
table,
planche
Ingresu
board,
table
Ispagnolu
tabla
Italianu
tàvola
Tedescu
Brett,
Tisch.
tabàciu , nm: taulàciu, teulàciu, teulatzu, tobàciu Definitzione orrugu, orrugos de téula, orrugu de matone buidu Sinònimos e contràrios testile 1, trastighile Frases màriga ant segau, totu custu tobàciu! ◊ bogandi su tobàciu po ti frigociai! ◊ isprondimindi su tobàciu ca frigòciu su nadiai a su pipiu! ◊ su bentu de notesta at prenu sa pratza de teulàciu ◊ sa pirasta po giogai si fait de pedra o de tabàciu Ètimu srd.
tabacòrra , nf: tabbacorra Definitzione animaledhu (fintzes upm) cun su corgiolu tostau tundhu a bisura de caragolu: faet una genia de bàula e in conca, candho essit a is abbas mescamente, bogat coment'e duos corros, modhes, ue in punta portat is ogos: est mescamente su biancu, ma fintzes un'àtera calidade birdància (boveri) e si arregollet (o faet in allevamentu: elicicoltura) po papare Sinònimos e contràrios babbacorra, bacacorru, cocoi, croca, gioga, pissigorru 1, sicigorru, suntzorra Frases fit ghirandhesiche a bidha chin d-unu pannutzedhu prenu de tabbacorra Terminologia iscientìfica crp.
tabbacài, tabbacàre , vrb: atabbacai,
tebbacare Definitzione
pònnere tebbacu in nàrigas; rfl. calare a tebbacu, a popoine, fàere a pruine; firmare a tempus meda, istare chentza fàere, ammandronaos, asseliare
Sinònimos e contràrios
innastalare
Frases
mi at dadu a tabbacare ◊ cola a tabbacare, già l'ischint totu chi ne ses vile!
2.
si non fit istatu ca no atzapo àteru travàgliu, galu in custu cuile priucosu mi fipo tabbacatu!…
Ètimu
itl.
tabaccare
Tradutziones
Frantzesu
priser du tabac
Ingresu
to take snuff
Ispagnolu
aspirar tabaco
Italianu
annusare tabacco
Tedescu
Tabak schnupfen.
tabbacàu , pps, agt Definitzione de tabbacare; chi est calau a tebbacu; chi est cédiu, chentza fortzas Sinònimos e contràrios anneuladu, tabbachinu / acalamau 3. so tota die tebbacada, oe!
tabbachèra , nf: tebbachera,
tobbachera,
tombachera Definitzione
istugighedhu a pònnere tebbacu; in cobertantza, cropu / t. de margiani, de bobboi = fungubísinu (Lycoperdon bovista)
Frases
tombacu e tombachera fait s'ómini macu e sa fémina oghitera! ◊ gighet una tabbachera e dogni tantu leat una pitigada de tabbacu
2.
ti dongu una tabbachera!…
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tabatière
Ingresu
sbuffbox
Ispagnolu
tabaquera,
petaca
Italianu
tabacchièra
Tedescu
Schnupftabakdose.
tabbachéri , agt, nm Definitzione chi o chie est avesu a tebbacare Sinònimos e contràrios tabbacosu Frases isse no bufat, no pipat, no est tabbacheri Ètimu srd.
tabbachínu , agt Definitzione chi est curpiu, malàidu, calau a tebbacu, nau de laores (es. trigu) Sinònimos e contràrios tabbacau, titionadu Ètimu itl. tabacchino.
tabbacòrra tabacòrra
tabbacósu , agt, nm Definitzione chi o chie acostumat a tebbacare Sinònimos e contràrios tabbacheri Frases fémina tabbacosa fémina vitziosa Ètimu srd.
tabbàcu , nm: tebbacu,
tobbacu,
tombacu Definitzione
calidades diferentes de erba batias de fora: genia de erba chi a logos narant tabbacu burdu o scovas de forru, ma mescamente una chi faet a fògias mannas chi prantant apostadamente, arregollent e sicant po pipare: su fumu faet dannu a prumones (e a sa busciaca) a tales chi medas ndhe morint de cancru; genia de maladia, mufa niedha chi ponet a su trigu (Tilletia caries, Ustilago tritici) o àteros laores (Ustilago maydis); t. aresti = Nicotiana rustica; t. de margiani = fungubísinu (Lycoperdon bovista)/ falàresi a t. = sicai, ammaladiai, andai mali, nau de cosa chi portat folla (pisu, tamàtigas, àteru)
Sinònimos e contràrios
matabriogu 1,
nicotina
/
bruvurinu
Frases
lassa su tabbacu, pone frenu a su vísciu! (P.Masia)◊ immoi un'infruncuadedha de tombacu nci bollit! ◊ pro su tabbacu cussu bos tzedit cantu tenet, casu e pane!
2.
sa linna pudrigada si est calada a tebbacu ◊ sa càscia betza si est falada a tabbacu
Terminologia iscientìfica
rba, rbzc, Nicotiana glauca, N. tabacum
Tradutziones
Frantzesu
tabac
Ingresu
tobacco
Ispagnolu
tabaco
Italianu
tabacco
Tedescu
Tabak.
tabbàna , nf Definitzione css. cosa, genia de foedhu chi si narat pregontandho candho unu bolet ischire calecuna chistione chi pagu dh'importat: – E ita est sa t.?
tabbarchínu , agt, nm Definitzione de Tabbarca, s'isuledha in is costeras de sa Tunisia: si narat de totu su chi pertocat is Carlofortinos e Calasetanos, popolatzione dipéndhia de sa Ligúria, portada a bívere in Tabbarca in su séc. XVI e in parte bennia a s'ísula sarda de Santu Perdu (Carloforte, 1735) e de Sant'Antiogu (Calaseta, 1775); sa limba insoro est una genia de italianu setentrionale, cussu foedhau in Gènova e in sa Ligúria, e dhu naraus tabbarchinu po is piessignos distintos chi tenet cunforma a s'istória distinta de custa gente in custos úrtimos séculos.
tabbàssu , nm Definitzione genia de tumborru Ètimu itl.p. tabass.
tabbèlla , nf Definitzione genia de tauledha pitica, curtzita, cun calecuna cosa iscrita: mescamente, filera de datos assentaos in errigas e colonnas; lista de cosa a bèndhere cun su prétziu inditau Sinònimos e contràrios tabedha.
tabbellàdu , agt Definitzione nau de logu, chi dhue ant postu tabbellas o cartellos po avertimentu, cassa o cosas deasi.
tabbellína , nf Definitzione genia de tabbella cun is números de unu a deghe de longu e de istúturu cun s'arresurtau de donniunu moltiplicau cun totu is àteros.
tabbernàculu , nm Definitzione in crésia, su logu serrau inue si ponet su càlighe de is óstias cunsacradas, su Santíssimu Sinònimos e contràrios sacràriu Frases passendi ananti de su tabbernàculu si fait sa gruxi e incrubat sa conca ◊ fissade cun sos oxos de s'ànima su tabbernàculu: azis a bídere cudhu matessi Gesugristu Deus e Ómine Terminologia iscientìfica prdc.
tabbicàre , vrb Definitzione pesare muru a tabbicu Sinònimos e contràrios intramesai, istramesare, tramesai Ètimu srd.