A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

U, u , nf Definitzione sa de deghennoe líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi si ponet po unu sonu vocale serrau chi tenet puru s'efetu de serrare sa /o/ e sa /e/ tónicas chi benint innanti suo (es. bónu, sónu, béllu, trénu), foras unos cantu foedhos naos a sa campidanesa chi podent muntènnere is duas vocales (/e/ e /o/ tónicas) apertas fintzes portandho avatu sa /u/ candho però custa currespondhet a una /o/ a sa logudoresa (es. camp. grògu = log. grògo, òru/òro); sa /u/ est fintzes vocale de essia o acabbada in foedhos meda, númenes e agetivos de genia mascu (is agt. fúrriant sa essia in /a/ fatos a f. a su sing.): nm. annu, ballu, cuadhu, dillu, fogu, gantzu, manu, minnannu, prexu, sonnu, tallu, zocu; agt: bàsciu/bàscia, bellu/bella, bonu/bona, feu/fea, longu/longa, mannu/manna, piticu/pitica, sanu/sana, tontu/tonta, tzurpu/tzurpa. A/c.: in su pl. sa /u/ de nm. e agt. si che fúrriat a /o/ in log./nuor., de mesania in pitzu (annos, ballos, cadhos, dillos, bassos, bellos, bonos, feos e totu deosi), cosa chi a sa campidanesa abbarrat /u/ etotu ma cun sa /o/ o sa /e/ tónica chi portat innanti aperta che in log./nuor. etotu: bónu, ma bònus (che bònos), cóntu, ma còntus (che còntos), fógu, ma fògus (che fògos), fóssu, ma fòssus (che fòssos), sónnu, ma sònnus (che sònnos), tóntu, ma tòntus (che tòntos), béllu, ma bèllus (che bèllos), pésu, ma pèsus (che pèsos), trénu, ma trènus (che trènos). In DitzLcs. candho capitat de dhi pònnere (segundhu sa régula) s'acentu po sinnalare chi est vocale tónica est sèmpere cun acentu de vocale serrada, /ú/, cunsiderau chi no dhue at una /u/ aperta.

úa , nf Definitzione su frutu chi faet sa bide, a gurdones / ua ispina = genia de matighedha totu ispina chi faet unu frutighedhu coment'e pibione (ma no a gurdone) de àghina (Ribes multiflorum) Sinònimos e contràrios àchina Frases unu matzone in chirca de si atatare fit mirendhe unu bérgulu de ua ◊ in cabidanni pro che catzare sos puzones dai sa ua cota tzocaiat sa cannàpida Terminologia iscientìfica frt Ètimu itl. uva.

uàda , nf: abbuada, boada* 1, uvata Definitzione tana o crocadórgiu de unos cantu animales Sinònimos e contràrios burda, cuadorzu, isticarzu, tana.

úba , avb: ube, ubi, ue, uve Definitzione avb. relativu de logu, impreau in is dimandhas puru, po inditare inue si est o s'istat (chentza prep.): si est impreau inditandho movimentu s'impreat sèmpere cun prep. Sinònimos e contràrios aba 3, anca, innoi, inuba, umbe Maneras de nàrrere csn: uba = in uba, inue, aundi; a ube (+ nm.), a ue de… = anch'e… Frases uba dh'as posta sa crai? ◊ làssalu istare uve l'amos vistu! ◊ ue che fizis? ◊ ue semus? ◊ ue ses? ◊ a ue ses dada? 2. fit torrau a ube Mallena ◊ candho essis dae iscola ti che andhas a ube zaja tua ◊ no ischiat a ube si dare ◊ fit torrau a ube pride Porchedhu ◊ pompiae a ube andhant frades brostos! ◊ a ue, nachi, mi apo a dare sa conca?! ◊ andha a ue de Fulanu gai imparas calchi cosa! 3. de uba ses benendu? ◊ de ubi dimóniu nd'as bogau cussa bestimenta?! Ètimu ltn. ube per ubi Tradutziones Frantzesu où Ingresu where Ispagnolu donde Italianu dóve Tedescu wo.

úbaru , nm: úberu, úvaru Definitzione sa gràndhula manna chi bogat su late, in s'animale fémina Sinònimos e contràrios pisturra, tita Frases murghendhe depia imbarare sa conca a su culu de sa crapa, mantènnere s'úberu e isprèmere sos crapicos chin sos pódhiches ◊ sa sughe est cumintzandhe a muricare, zuchet unu bellu úberu Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. uber.

ubbàbbu , nm: babbu*, ibbabbu Definitzione babbu, prus che àteru nau tzerriandho, mutindho (e truncau: ubbà!) Sinònimos e contràrios babbai Frases custu ubbabbu intendhet solu candho li piachet! ◊ tenes rejone tue, ubbà!

ubbíru , nm: obbibi* Definitzione crau mannu cun sa conca, de metallu o de linna Sinònimos e contràrios clavíglia, giau, pilu 1, piredhu 1.

úbbitu , nm: úpitu Definitzione de ú., in ú. = de un'improntu, totinduna, a s'ingrundha / mòrrere de ú. = a s'improvisu Sinònimos e contràrios induninduna, totinduna Frases si n'est issidau de úbbitu ◊ de un'úpitu s'est mortu! (G.C.Mameli)◊ de un'úpitu mi soe agatu inolle.

ubbrigasciòne , nf: obbligascione Definitzione genia de dépidu cun chie ti at fatu bene Sinònimos e contràrios dobere, óbbligu.

úbe úba

ubè! , iscl Definitzione tzérriu po atzitzare su cane a mossigare, a cúrrere o cracare a ccn.

uberósu , agt Definitzione nau de animale fémina, chi portat úberos mannos, tita manna.

úberu úbaru

ubetzàre , vrb: uvetzare Definitzione atzitzare, pònnere is canes o àteru contr'a ccn. o calecuna cosa Sinònimos e contràrios aciopai, ateneae, atiare, auntzare, incidai, inciulai, insissiligai, inzerrare, umprigare Ètimu srd.

úbi úba

úbidu , nm Definitzione totu a un'u. = totinduna, a s'ingrundha Sinònimos e contràrios úbbitu Frases totu a un'úbidu dh'iat imbucau unu sentimentu de cuntentesa ◊ totu a un'úbidu, iat sartau (P.Doneddu).

ubiràdu , agt Sinònimos e contràrios craitadu, obbilau Frases fit ubiradu a su granitu.

ubíscaba , nm Definitzione in sa gerarchia de sa Crésia católica, gradu e autoridade chi tenet su contivígiu de una diócesi Sinònimos e contràrios minsennore, obiscu, píscamu*.

úbra , nf: burba*, orba, ulva, urva, vurba Definitzione genia de sacu de sa madre inue ingendrat e creschet su fedu in bentre de sa mama e de ue su fedu pigat s'alimentu fintzas a naschire; in cobertantza fintzes bentre / ite ulva chi giughes! = pitica sa brenti!…, gei papas pagu!… Sinònimos e contràrios giompimentu, mammana, secundhina Frases atentos a su primmu fiadu chi anzat, no perdedas sa urva, no bos la futat su grodhe!

úbridu , nm: órbidu, úrbidu Definitzione logu malu meda de orrocas artas, logu inue su terrinu faet a fossu prenu de malesa, tupas e matas, de no si pòdere passare; surcu mannu fundhudu po arregòllere s'abba in is terrenos araos / camminedhu istrintu tupau de matas = orbidedhu Sinònimos e contràrios ispéntimu, ispérruma, scabiossu, scróvinu, strampafossu, trocu / botorinu, guturedhu Frases ch'est rutu in d-un'úrbidu malu chi azigu bi l'at fata a ndh'essire Terminologia iscientìfica slg. Tradutziones Frantzesu ravin Ingresu gorge Ispagnolu barranco, despeñadero Italianu burróne Tedescu Schlucht.