Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

dènte , nf: denti Definitzione genia de arremu tostau prus de ossu (in sa persona manna funt trintaduas) fichiu a filera ororu de is barras e carragiau in su tretu prus bàsciu cun is ghinghias, in buca, adatu po matzigare su papóngiu; partes de calecuna cosa chi essint unu pagu (es. fintzes de un’orroda chi s’intrat apare cun àtera po dha fàere girare)/ sa càncara o incàsciu de sa d. = su boidedhu, in s'ossu de sa barra, ue est ficada sa dente (itl. alvèolo dentale); marrúcia = sa primu d. chi nascit a is pipius; dentes de late = marrúcias, marrulledhas, dentedhas, sas primas chi faghet sa criadura, sas chi sighindhe a crèschere si che moent e lassant nàschere sas chi durant a mannos; sa raighina de sa d. = sa punta istichia in sa càncara; corona ’e dentes = dentadura; dentes sízidas o afissas = una acanta meda a s'àtera; dentes lascas = atesu s'una de s'àtera, a perracanna; sas dentes malàidas podent èssere: niedhas, tacadas, nenciadas, caudas, altaradas (martzidas in binzias); dentes a unu palone (dentis de ananti o marras, itl. incisivi), a duos, a tres palones (is cascialis) = a una, a duas, a tres raighinas; sannitas (itl. dènti canini); denti de s'ogu (??) = dente a duos palones, itl. canino; dentis a postíciu = dentiera / min. dentutza, dentighedha / denti de cani = zenia de babbautzedhu de mare, croxiu, unu pagu a zisa de patedha minuda, chi si agatat atacada a sas rocas, itl. bàlano; denti de bècia = faisedha, písiri (Lathyrus sativus); erba de dentis = ispéliu (Plumbago europaea), erba de dente = ischidabbabbau (Datura stramonium), nasturru (Hyoxiamus niger) Maneras de nàrrere csn: bogare o fàghere dentes = su nàsciri de is dentis; catzàrendhe o bogare sas dentes = tirai is dentis; iscantare sas dentes = irmoventare, mòviri is dentis; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu; ammodhiai is dentis = acorriare sas dentes; tzichirriai is dentis = arrodare dentes; intràreche in dentes (nadu de cosa de manigare) = abarrai, arrèsciri in mesu de is dentis, intr'e una denti e s'àtera; intrare in dente (faedhendhe de sa trama in su telarzu)= passai su filu in su pètini; dentes de cadhu (nadu de unu)= marrudu, chi portat dentis mannas; mostrai is dentis a unu = staidhi in faci, fàgheresi rispetare; fai is dentis a unu = mustràreli sas dentes; batire s'ànimu a pitu ’e dentes = arrennegaisí o fai arrennegai a meda; fuedhai a dentis sidhias = faedhare afindhe sas dentes, cun fele, cun arrennegu; is dentis de sa crai = in su tretu chi intrat in su friscu, comente e puntighedhas supesadas de una crae; arroda, aparíciu a dentis = zenia de ingranazu fatu cun rodas chi, unu pagu intradas apare, si moent s'una cun s'àtera; mustrare sas dentes che cane in lachedhu = acoment'e unu cani chi, candu est papendi, si ndi dhu bollint iscabbulli o pigai is àterus canis Frases is dentis sunt otu de ananti, cuatru de s'ogu e binti cascialis ◊ su male de dentes faghet irbariare ◊ sa dente mantzada che cheret bogada ◊ su súciu de su limoni ammódhiat is dentis ◊ custa denti si ndi est andada a gliescas ◊ chentza dentes no si màstigat bene su mànigu ◊ mi che at essidu una dente ◊ su pipiu est faendho is primas dentighedhas ◊ mi at essidu una dente noa 2. isceti sidhendi is dentis si podit istimai custu presenti ◊ s'abba est gai frisca chi ndhe catzat sas dentes ◊ totu cussu cunsertu chi pariat de dimónios mi batiat s'ànimu a pitu de dentes! ◊ de peta no ndhe poto manigare ca mi che intrat in dentes 3. dhoi funt is dentis de sa crai, de s'arroda, de su pètini Sambenados e Provèrbios smb: Dente, Denti, Dentis / prb: Deus donat su pani a chini no portat dentis ◊ innanti intrant sas dentes e posca sos parentes Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. dente(m) Tradutziones Frantzesu dent Ingresu tooth Ispagnolu diente Italianu dènte Tedescu Zahn.

iscàglia , nf: iscalla, iscàllia, scalla Definitzione sa dente prus punciuda e longa, pruschetotu cussa de sa barra de fundhu de unos cantu animales, una a cada bandha Sinònimos e contràrios allu 1, sagna Maneras de nàrrere csn: ómine de i. = forte, corazosu, chi si faghet timire; cane de i. = chi no lassat andhare candho tenet a mossu 2. sos canes de iscàglia no timent de rúpere in dogni logu ◊ pariamus leones, duos ma duos!, ambos de iscàglia Ètimu itl. scaglione Tradutziones Frantzesu dent canine Ingresu canine tooth Ispagnolu diente canino, colmillo Italianu dènte canino Tedescu Eckzahn.

marrúsca , nf Definitzione dentighedha pitica de pipiu Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dent Ingresu little tooth Ispagnolu diente de niño Italianu dentino Tedescu Zähnchen.