X, x , nf: (scéscia) Definitzione sa de bintiuna lítera de s'alfabbeto – tzerriada scéscia de P. Porru in pustis – si manígiat in sardu po arrapresentare unu sonu cunsiderau fricativu alveopalatale sonoru [ʒ] (comente si narat in is númenes de bidha Nuxis, Perdaxus, Simaxis, o in sambenaos che a Maxia, Paxi, Púlixi, Puxedhu chi agataus iscritos burocraticamente fintzes "Mascia, Pasci, Pulisci, Pusceddu"); est sonu fatu a boghe ladina, a zúmiu (su contràriu de su sonu surdu [ʃ] in pasci/pàsciri o in s'itl. "pulisci!": /sc+i/) e coment'e lítera benit impreada iscriendho in campidanesu giai prus de duos séculos. Ma custu sonu dhu faent in àteras foedhadas puru, sa mesania, e prus che totu una parte manna de su logudoresu (bíere s'Atlas et Album geophonetique de Michel Contini) inue narant massaxu, maxu, orixa, oxu, paxu, proxa, ruxada e medas àteros foedhos (bíere su Vocabolario Sardo logudorese Italiano de P. Casu) o faent fintzes po muda de sa /g/ africada in cuménciu de foedhu apustis de vocale: sa giae = nr. saxàe, su giuncu = suxúncu, su giagu = suxàgu. Ma s'iscritura tocat chi siat parívile in dónnia foedhada, in totu su sardu, manigiandho sa matessi lítera/grafema po su matessi sonu chentza fàere diferéntzia de iscritura inue o candho no dhue at diferéntzia de limba. Tocat chi is Sardos nosi abbitueus, méngius, a fàere contu de totu is Sardos e de totu su sardu, ca giai est sa matessi limba e apartenet a dónnia Sardu! Po cussu est méngius chi s'iscriat custu sinnu /x/ e no /sc/ (comente faet ccn. fintzes in campidanesu – postu chi coxinera no est coscinera, pixi no est pisci e ne paxi est pasci) e mancu /sgi/ comente faet calecunu logudoresu, ca no est sonu deasi chi mancu andhat bene a pronunciare –; po custu sonu no andhat bene mancu sa /j/ (comente faent is logudoresos candho no ponent issos puru /sc/), ca sa /j/ est intanti una mesa cunsonante, prus adata e a dónnia modu necessària po su sonu aprossimante palatale (che in cherjo, canarju, frearju, maju, raju), de distínghere de sa vocale /i/, ca canàrju no est canàriu, e ne cherjo / cherja / cherjas / cherjat est cherio, cheria, cherias, cheriat, e po no nàrrere de s'istrobbu de lígere e intèndhere, o fàere lígere, intèndhere e cumprèndhere una cosa ibballiada o in manera ibballiada unu calesiògiat foedhu cun custas diferéntzias de sonu. Atentzione puru ca custu sonu fricativu alveopalatale sonoru de iscríere /x/ depet arresurtare iscritu solu aintru de foedhu, mai in cuménciu; candho dhu intendheus in cuménciu de foedhu est solu sa muda in fonética sintàtica de un'àteru sonu (e tandho de iscríere cun àtera lítera!) candho benit apustis de vocale de acabbu de su foedhu innanti: faet deosi in sa giae, su giuncu, su giagu (e medas àteros cun custa cuns. initziale) chi pronúnciant "saxàe, suxúncu, suxàgu", e deasi etotu is foedhos chi cumènciant cun sa /c/ africada palatale surda, iscrita /c+e, c+i/ che in cibudha, cena, celu, ue mudaus sa /c/ a /x/ apustis de vocale: sa cibudha, sa cena, su celu = nr. "saxibúdha, saxèna, suxélu". Ancora unu cunsideru. A diferéntzia de su digramma /sc/ chi po poderare su sonu fricativu alveopalatale surdu arrechedit s'aciunta de una /i/ (ca sinuncas iaus a pronunciare distintos is sonos /s/ e /c/, diferéntzia bàscia/basca), a sa /x/ no serbit s'aciunta de una /i/ cun mancuna vocale aifatu, e deosi andhat bene a iscríere braxa, bruxare, praxat, proxa, croxu, oxu, boxe, Perdaxus, Maladroxa (e si osservet chi àteru contu est si sa /i/ est vocale tónica de su foedhu, chi no depet mancare, che in Maxia, Luxia, praxiat). Ràgiu X (nr. ics) o de Röntgen = genia de ràgiu chi passat css. cosa chi no dha passat sa lughe normale, impreau po fàere lastras mescamente a is arremos de sa carena po bíere aintru comente funt, o si tenent neghe; in is números romanos, sa X (nr. ics) balet deghe; si ponet po sinnale de moltiplicatzione inter duas cifras; pitica, x, si ponet in matemàtica coment'e símbulu de unu valore chi no si connoschet.
