derràma , nf Definizione parte de unu pagamentu; cosa chi si acàbidat po dha giare a ccn. bisongiosu; cosa chi si narat in giru a bodheta; fintzes dannu Sinonimi e contrari rata / bodheta, naravèglia, narinzu Modi di dire csn: a derramas secadas = fatuvatu, dae pagu in pagu; fàghere una d. = collire dinari pro azuare a ccn. Frasi in d-una domu dhue tenet sèmpere derramas de pagai 2. cudha derrama chi fit acoglida peri sa bidha che as torradu a istèrrere 3. est in giru sa derrama chi Fulanu est in malas abbas ◊ ant a fàghere sa derrama in bidha, Lussó, già l’ischis chi totu ti cherent bene! 4. su focu batit derramas, disisperu, niedhore e morte (L.Pusceddu) Etimo spn. Traduzioni Francese impôt, quête Inglese tax, share, begging Spagnolo derrama, colecta Italiano gabèlla, divisióne per quòte, quèstua Tedesco Steuer, anteilmäßige Verteilung, Almosensammlung.

disigàre , vrb Definizione bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia Sinonimi e contrari indisicare, indisichire Etimo srd. Traduzioni Francese se consumer de douleur, avoir de la peine Inglese to grow sad, to pine away Spagnolo debilitarse por el dolor Italiano intristire, consumarsi per dolóre Tedesco sich verzeheren.

escabítu , nm Definizione cosighedha fine bona a tènnere po allumiare su fogu Sinonimi e contrari chimuza, frustigalla, pampuzia Traduzioni Francese substance pour allumer le feu Inglese tinder Spagnolo yesca Italiano ésca per accèndere il fuòco Tedesco Zunder.

fiàcu , agt: flacu, fracu Definizione chi est a debbilesa, débbile mescamente de maladia Sinonimi e contrari débbile, flúsciu, istasidu, infrachiu, modhi | ctr. crispu, folte, téteru Modi di dire csn: èssiri f. de cerbedhu = conchivracu, mancai sa mellus dí de s'annu, a unu, èssere tocadu a conca; èssiri de memória flaca = chi s'irméntigat totu; rídere a fiacu = arriri poita is àterus funt arriendi, ma sentza cumprèndiri bèni ita dhus at fatus a arriri; ríere a fiacu = arriri ca is àterus funt arriendi ma sentza cumprèndiri poita Frasi seu fadiau fracu ◊ bandas fracu, solu in sa bia, e atruessas e imburchinas ◊ s'ifruentza che aiat leadu sos betzos piús fracos 2. ite pessone illusa e conchi fraca!…◊ si depit èssi acabbau de ammachiai, custu: est locu fracu ◊ sos de Foranu fint cussiderados unu pagu fracos de crevedhu Etimo ltn. flaccus Traduzioni Francese faible Inglese weak Spagnolo flojo, flaco Italiano fiacco, débole per malattia Tedesco schwach, kraftlos, geschwächt.

frégua, freguèdha, frégula , nf: frélua, freuledha, frígula Definizione ispétzia de fianda po usu de minestra: macarrones a farinedhos chi si faent istidhigandho abba a sa símbula e girandho a lébiu sa punta de is pódhighes apitzu, aintru de su tianu: sa símbula essit totu aranedhada, a farinedhos minudos che gràndhine e si faet sicare po durare / a./c. a logos narant freguledha a su frutu de su samucu / f. incasada = cundhida cun bagna e casu ratadu; frégula istufada, istuvada = sucu cotu a budhidu, cundhidu che a sos macarrones, postu in lama cun ozu budhidu betadu subra e postu in su furru fintzas a fàghere sa crosta cun casu ratadu subra puru Sinonimi e contrari ambu, pistizone, sucu Frasi beniat a bidha a portai sa frégua manna de incasai ◊ custu botixedhu est prenu de freguedha ◊ sa frégula si fait de símbula, a pibionedhus Cognomi e Proverbi smb: Fregula Etimo itl. frégolo Traduzioni Francese pâtes alimentaires granulées pour soupe Inglese typical sardinian pasta for soups Spagnolo pastas sardas para sopas Italiano tipo di pasta sarda per minèstre Tedesco sardische Suppennudeln (Pl.).

frucàrgiu, frucàrzu , nm, nf: fulcalzu, furcàglia, furcàgliu, furcalzu, furcarju, furcarzu, furcazu Definizione cambu mannu de mata limpiau lassandhodhi un’orrugu (rocu) de is cambos prus piticos po dhue apicare cosas o fintzes po dhu pònnere a puntedhu e mantènnere naes de mata o bide in artu chi no tochent in terra o no si ndhe seghent; a logos dhu narant a su tragu de sida po carrare pedra Sinonimi e contrari iltatu, nàica, pontedhu, puntale, trumponi, údulu, uduri / trazu Frasi a sas naes de péssighe chi pendhent tropu ca sunt barriadas lis cheret postu unu furcarzu ◊ a domo ndhe intrat a furcalzu reu cun sa chiza improntada a fagher morte (A.Dettori)◊ sa bértula est apicada in su furcarzu ◊ pro letu bi tenet una rete posta in furcàglias de ozastru Etimo srd. Traduzioni Francese tige, échalas Inglese stake Spagnolo tutor, rodrigón Italiano tutóre (sostégno per àlberi) Tedesco Baumstütze.

imbrúciu , nm Sinonimi e contrari passérica Traduzioni Francese indisposition, malaise Inglese slight illness Spagnolo indisposición, turbación Italiano indisposizióne fìsica, turbaménto per malèssere Tedesco Unwohlsein.

irfrissuràre , vrb: isfressurare, isfrisciurai, isfrissurare, sfrisciurai Definizione bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu Sinonimi e contrari irmatare / matanare, ischissimignare, smerai 2. su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes Etimo srd. Traduzioni Francese se mettre en quattre pour qqn. Inglese to leave no stone unturned Spagnolo echar los hígados, desvivirse por Italiano farsi in quattro per qlc. o qls. Tedesco sich vierteilen.

iscaldíre , vrb: iscardire, scardiri Definizione giare o fàere caente in ccn. logu o a calecuna cosa; ispitzulare, freare sa pedhe a fortza de frigare cun cosa tostada Sinonimi e contrari acalorire, caentare, caglientai, cheghentare, iscaentare, iscardillare / friai, malandrare | ctr. ifridare Frasi in cudhas dies malas de ierru rechedit su fogu a s'iscaldire ◊ acúrtzia a su fogu a t'iscardire! ◊ cun cussa linna faghimis su fogu e nos iscardimis 2. cussa robba tètera mi at totu iscardidu comente tocat sa carre ◊ sas iscarpas noas mi ant iscardidu su cambutzu e pitigadu puru, a su friga friga 3. iscardi custos coros fritos! Etimo srd. Traduzioni Francese chauffer, rougir la peau sous l'effet du frottement Inglese to heat, to redden the skin by rubbing Spagnolo calentar, enrojecer Italiano scaldare, arrossare la pèlle per sfregaménto Tedesco erwärmen, durch Reiben röten.

iscalmentàre , vrb: iscammentare, iscarmentai, iscarmentare, isclamentare, iscramentai, iscrammentai, iscrammentare, isgramentare, scramentai Definizione currègere su cumportamentu imparandho de unu male, de cosa chi est costada meda, de unu dannu po dh’àere provau; pigare assíchidu Sinonimi e contrari iscadhai, spriai / asciuconare Frasi onzi die a campu che lu leo: daghi iscarmentat a triballu as a bis chi li benit sa gana de istudiare! 2. intendhimus chi s'iscrammentat sa robba: currimos e agatamos s'anzone iscannadu dae su grodhe Cognomi e Proverbi prb: chini est iscrammentau de s'àcua budhia timit sa frida puru Etimo spn. Traduzioni Francese décourager Inglese to discourage, to desist Spagnolo escarmentar Italiano scoraggiare, desístere per effètto di esperiènza forteménte negativa Tedesco entmütigen, ablassen.

ischèra , nf Definizione su tziringone chi si ponet po anniscai su pische, is nassas Sinonimi e contrari tzirringoni Etimo srd. Traduzioni Francese lombric pour amorcer le poisson Inglese bait Spagnolo lombriz puesto para cebo Italiano lombrico per ésca Tedesco Köderwurm.

isconcassòne , nm: sconcassori Definizione genia de molinu po pistare pedra a fàere a giarra Traduzioni Francese broyeur à gravier Inglese crusher Spagnolo trituradora para grava Italiano frantóio per ghiàia Tedesco Steinbrecher für Kies.

iscónchinu , nm: iscónchiu Definizione móvia de sa conca a cropu, mescamente candho unu no est de acórdiu cun su chi est intendhendho Sinonimi e contrari conchinada, isconchinada, isconchizada, isconchizu, sconchiada Frasi cudhu andai pistabista, feriveri, arrósciu oi de custus, cras de cudhus, a iscónchius, a murrúngius ◊ candho dhi narant cosa istat a iscónchios de conca ma no arrespondhet Etimo srd. Traduzioni Francese désapprobation d'un signe de tête Inglese headshake to dissent Spagnolo negación con la cabeza Italiano mòssa del capo per dissènso Tedesco mit dem Kopf ablehnen.

isterricorjàre , vrb: isterrigolzare, isterrigorzare Definizione su si pònnere coment'e crocaos o fuliaos in terra, ma nau prus che àteru cun fortza, cun tzacu, cun arrennegu Sinonimi e contrari aterrai / imbrossinare, isterricrare, isterrighinare, isterrinai, isterrorzare, istragorzare, sterrionai Frasi pesadindhe ca t'imbrutas: mugosu, sempre isterrigorzendhe in terra t'istas! ◊ si iscrafiaiant sa sue in bentre, sa béstia s'isterrigorzaiat in terra Etimo srd. Traduzioni Francese s'étendre par terre Inglese to lie down Spagnolo tumbarse, echarse al suelo Italiano distèndersi per tèrra Tedesco sich niederlegen.

isterricràre , vrb: isterrigai, isterrigare, isterrigiare, isterrigrare, isterrijare, isterrugiare, isterrujare Definizione betare, istrumpare a terra, crocare istérrios in terra Sinonimi e contrari aterrai, aterrighinare, imbrortzinare, isterricorjare, isterrighinare, isterrinai, istragorzare, sterrionai Frasi giòvunus mannus… isterrigaus siant! ◊ in Osposidha bido chimbe ómines isterrujados: a balla los ant fertos che sirbones (C.Mura)◊ sa muzere de su zigante, atachendhe cun grandhe fúria sos soldados de su re, ndh'isterrijeit trinta ses ◊ at agatadu sa pobidha isterrigada in terra che àinu, imbriaga ◊ si est isterrigadu in s'erva ◊ candho pensas de isterrujare su male cun sa vindita, ndhe faghes nàschere un'àteru! Etimo srd. Traduzioni Francese abattre, renverser à terre Inglese to lay out, to pull down Spagnolo derribar, tumbar Italiano abbàttere, stèndere per tèrra Tedesco niederwerfen.

màndara , nf: mandra, màndria Definizione corte de múrghere bestiàmene, loghighedhu, tretu serrau, prus che àteru curtzu, po pònnere bestiàmene (a múrghere, a crocare); in cobertantza, css. logu serrau bistu coment'e límite a sa libbertade / genias de m.: tundha, longa, a cresura, a muru; min. mandrighedha, mandriola, mandriolu Sinonimi e contrari apassiadorzu, pasciale, passili Modi di dire csn: bestire o trubbare su bestiàmine a sa mandra = acorrai su bestiàmini; essíreche in costas de mandra = cambiare chistionu, rispòndhere ma no a tonu, chirchendhe àteru a zisa de iscusa pro cambiare chistionu; sa Mandra Cràbina = sos Sete Frades, sos sete istedhos postos a zisa de carru Frasi cheret fatu mandra noa e prus manna ca sos fiados de múrghere sunt medas ◊ su pastori at acorrau s'arrobba in sa màndara po múlliri 2. a sos pisedhos a istare in mandra, in iscola, no lis piaghet 3. si caligunu mentuait su chi fuit sutzessu, deo ch’essia in costas de mandra: mi pariat chi dognunu mi legiat in cara sa mancánsia Cognomi e Proverbi smb: Mandra, Mandras Terminologia scientifica pst Etimo ltn. mandra Traduzioni Francese enceinte, clôture Inglese corral Spagnolo aprisco Italiano recinto, chiuso per bestiame Tedesco Pferch.

marrúfu , nm Definizione nassa e logu inue tenent e pesant s'aliusta bia Terminologia scientifica pscd Traduzioni Francese vivier pour langoustes Inglese lobster hatchery Spagnolo criadero para langostas Italiano vivàio per aragòste Tedesco Langustenteich.

marturàre , vrb: ammarturai*, marturiai, marturiare Definizione orrúere a malàidu a tempos longos, màrture, chentza ndhe pòdere sanare; sufrire meda, che màrture, guastare, fintzes fàere sufrire o penare Sinonimi e contrari irmalaidare / allizare / trumentai | ctr. sanai / bodire, gosai Frasi a isse lu martúriat su dolore ◊ gighiat sos ojos marturiados de su piantu ◊ tenet una fiza tunconida, marturiada in sa carena barant'annos ◊ sa Sardigna est marturiada de s'isfrutamentu 2. custa prantaza cheret prantada prima chi si martúriet de su totu 3. iscominigaus, no isceis comente marturiai is pòberos?! Traduzioni Francese souffrir Inglese to suffer a long sickness (from) Spagnolo enfermar, sufrir mucho Italiano patire, soffrire a lungo per malattìa Tedesco leiden.

paltèra , nf: pastera Definizione istrégiu, prus che àteru a bisura de cascita, a pònnere e mescamente a prantare o semenare frores: a logos est fintzes una filera de erbas de ortu prantadas, argiola de prantàgia puru Sinonimi e contrari testu, tula Frasi sunt fiores de campu o de pastera? ◊ e pro chie preparo colóvuros e lizos, sa rosa vellutada in sa pastera? (A.Spano)◊ ite bellu fiore chi apo piantadu intro de una pastera! ◊ cherias tenta contu che fiore in paltera Etimo ctl. pastera Traduzioni Francese jardinière, caisse à fleurs Inglese flower box Spagnolo florero Italiano vaschétta per fióri, fiorièra Tedesco Blumenkasten.

po , prep: pro Definizione prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos Sinonimi e contrari ca Modi di dire csn: pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di Frasi babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia 2. po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu! 3. pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte 4. pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe! 5. pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale) 6. pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah! 7. pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!… 8. meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!… Etimo ltn. pro Traduzioni Francese pour Inglese for Spagnolo por, para Italiano per Tedesco für, zu, um, durch, wegen.

«« Cerca di nuovo