píca , nf Definizione pedra manna trebballada, imboidada e fata a bisura de bartza pitica de dhue pòdere pònnere cosa aintru (abba, impastu, brovendha), prus che àteru po betare a papare a is animales, ma fintzes manna a bisura de bartza a pedras picadas, fintzes in funtanas (tundha o prelongada) po bellesa / sa p. de s'àcua santa = abbasantera; surdu che p. = surdu che picu, meda Sinonimi e contrari cumitedhu, lacu Frasi in sas picas bi at galu impastu e landhe ◊ su frailarzu tenet sa pica de s'abba pro ifritare e temperare sas forramentas ◊ sas cocas in su corrale sunt bichendhe trigu in sa pica ◊ Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ nonnu teniat is picas aundi papànt is bòis 2. lassinendhe che ruo a sa pica e ndh'esso totu infustu Cognomi e Proverbi smb: Pica, Picca Terminologia scientifica stz Etimo ctl. pica Traduzioni Francese bassin, lavoir en pierre Inglese stone trough Spagnolo artesa Italiano truògolo di piètra Tedesco Trog aus Stein.

picantzólu , nm Definizione s'apicone o bicu chi portant unos cantu frutos (es. mela, pira, figu) Sinonimi e contrari nasedhu 1, tanache Etimo srd. Traduzioni Francese pétiole Inglese stalk Spagnolo cabillo Italiano picciòlo, gambo di frutta Tedesco Fruchtstängel.

pígnos, pígnu, pígnus , nm: píngiu, pintzu, pinzos, pinzu, pínzulu, pinzus Definizione podet èssere css. cosa de sa domo o de su chi si ponet in dossu sa persona (pinzu de orrobba); cosa de valore chi si podet bínchere; nau in cobertantza, malu (nau de gente o animale)/ pintzos de arribbu = bestimenta de càstigu, bona Sinonimi e contrari aina, beltimenta, isterzu, traste / prémiu Frasi a sos pinzos faghent postu e frundhidu: zente tropu mascada! ◊ s'ispozat unu pinzu a pustis de s'àteru ◊ at téssidu pinzos e tapetos ◊ tenet cussa cosa arribbada che pinzos de valore ◊ n'at bogadu padedhas e pinzos pro fàghere a manigare ◊ bi at restadu unu pignos ruinzadu ◊ no teniat su dinari po si comporare unu pinzu de robba ◊ tenet istrepos e pínzulos antigos ◊ tue ses pinzos de pagu valore! 2. as ingrassadu su mere candho li binchias pinzos in sas cursas! (L.Marteddu)◊ s'àrvure de s'oliva, tra totu sas piantas, est cudha chi valanzat s'altu pinzu (G.Usala) 3. e ite pignu de remonire in canteranu chi est, cussu!… Etimo ltn. pignus Traduzioni Francese objet Inglese object Spagnolo objeto Italiano oggètto, capo di vestiàrio Tedesco Gegenstand, Sache, Ding.

pirédhu 1 , nm Definizione genia de crau fatu de linna; in calecunu logu est fintzes s'ingurtidórgiu Sinonimi e contrari giau, obbibi, pilu 1, pirodhu / agaju, àngua, gagaju, gragaristu, saxinedhu Frasi sa crabiga no si ndh'essit dae s'iscala ca a s'ala prus fine zughet unu piredhu a la muntènnere Cognomi e Proverbi smb: Pireddu Etimo srd. Traduzioni Francese cheville de bois Inglese wooden pin Spagnolo clavija, espiga Italiano cavìcchio, chiòdo di légno, piuolino Tedesco Holzpflock, Holznagel.

piscèdha , nf, nm: pischedha, pischedhu Definizione mógliu, genia de istrégiu tundhu, fundhudu e prus apertu in artu (segundhu sa forma chi si bolet giare), totu istampau in su fundhu e in costaos, de linna o de allumíniu, ue si ponet su casu piscau de su chedhàrgiu po dhu fàere iscolare e intostare: si narat mescamente cun su significau própriu de casu e si narat pruschetotu aiscu, díscua in su sensu de s’istrégiu; genia de istrégiu de diferente mannària, iscartedhu de pértigas intéssias (ollastu, modhitzi, lumu, sàlighe) po pònnere prus che àteru cosa de sartu: is costaos si faent fintzes cun canna isperrada, is oros si acabbant cun sa pértiga chi lompet de su fundhu, is postas, (e cun cussas de mesania – partes contràrias in su diàmetru – si faet un’asa sola) faendho arresurtare sa buca prus pitica de su fundhu, o cantepare, dipendhet de comente s’intessent is giros – totu cantepare o prus piticos – a manu a manu chi si artzat / min. pischezone, pischizolu, piscedhitu Sinonimi e contrari aiscu, discuedhu, frussella / coignolu, scartedha / postura 1 Modi di dire csn: partis de sa pischedha: fundhu, costazos, oros, asa; piscedha de casu = unu pischedhu de casu; sa pischedha de sos ocros = sa calanca de s'ogru Frasi dhi at fatu portai una piscedha de casu ◊ dhi giau unu bellu cacòi e una mesu piscedha de casu ◊ cun custu late faghimus bellos pischedhos de casu ◊ pro s'afitu de sa terra li ant dadu cos'e pischedhos de casu ◊ stau bèni meda, coment'e unu topi aintru de una piscedha de casu ◊ pro ratare segamus unu pischedhu de casu betzu 2. prenamus sa pischedha de ua a che la ghirare a bidha ◊ batiant pischedhos de ficumurisca ◊ sas féminas ant aferradu onzuna su pischedhu sou e ant comintzadu a binnennare ◊ su dinari est che una pischedha de figu ’e tríulas: durat pagu! 3. nos intendhimus sa tentascione a múghidas in sas uricras e chin sos istedhos in sa pischedha de sos ocros Cognomi e Proverbi smb: Piscedda, Pischedda, Pischeddu Terminologia scientifica stz Etimo ltn. fiscella, fiscellus Traduzioni Francese faisselle, forme de fromage Inglese chesse-mould Spagnolo encella, formaje, queso Italiano cascino, fiscèlla, fórma di formàggio Tedesco Käseform, Weidenkorb, Käselaib.

pódhine , nm Definizione sa parte prus bianca e fine de sa farra de su trigu; su pane chi si ndhe faet (si distinghet de su crivàgiu – chi no est civraxu –, prus niedhudu e prus pagu gustosu de sabore)/ pane pódhine (grussu) = ispianada, cogone Sinonimi e contrari boledu, podha 1, scèti Frasi zughiat unu bículu de casu, de pane pódhine e unu ticu de binu ◊ su sacerdote depiat picare unu punzu de pódhine e de ozu, chin s’incensu, e lu depiat brujare in s’artare 2. babbu e mamma lis cheriant pònnere calchi pacu chin casu, sartitza, pódhine e àteras cosas a manigare in viazu Cognomi e Proverbi smb: Poddine, Poddini Terminologia scientifica pne Etimo ltn. polline(m) Traduzioni Francese fleur de farine Inglese superfine flour Spagnolo harina de flor Italiano fior di farina Tedesco Auszugmehl.

pràmmina , nf Definizione pramma de iscovas, de iscobiles (ma dha ponent fintzes po fàere su crinu, atrotigada po funes e àteru), genia de matedu chi faet a solu in Sardigna, mescamente in logos acanta a mare: creschet a tupighedha bàscia, a fògias chi s’ispartzint in tiras chi si aperint a ventàgliu totu in su matessi tretu de su cambu, su frutu chi faet (indàtili) assimbígiat a un'olia; pramma bogada a tirighedhas fines, funes de pramma / ifúndheresi sas pràmminas (in cobertantza) = cobèrrere, issúnnere su pistocu Sinonimi e contrari buata 1, palma, palmitu 2. e chie còmporat córbulas, canistedhas e ferragiolas, pràmminas e iscovas! Terminologia scientifica mt, Chamaerops humilis Etimo srd. Traduzioni Francese chamérops Inglese palmet Spagnolo palmito Italiano palma di San Piètro Tedesco Zwergpalme.

preideríssa , nf: pretirissa, priterissa Definizione genia de erba bona po passare s’iscurrentziadura: in is nodos de su cambu portat sa fògia totu a inghíriu, tundha Sinonimi e contrari brentedha, cacalacasu, cacaràgiu, coriandru, culuebba, lisandru 1, ocicanu, pibirina, preiderina, priorissa 1 / cdh. petralíscia Frasi sos pitzinnos si aiant fatu una pasta de paparantzolu e aiant cantatu sos apentos de sas ervas: sa mammaluca, su paparantzolu, s'àpara, sa priterissa Terminologia scientifica rba, rbc, Smyrnium rotundifolium Etimo srd. Traduzioni Francese maceron à feuilles rondes Inglese smyrnium Spagnolo esmirnio perfoliado Italiano smìrnio di Càndia Tedesco Smyrnium.

puntilénu , agt Definizione chi che dhi essit s'orina, su ladamíngiu, chi no ndhe poderat Sinonimi e contrari sciagu Etimo srd. Traduzioni Francese incontinent (méd.) Inglese incontinant Spagnolo incontinente Italiano incontinènte di urine e di fèci Tedesco inkontinent.

rabatzòne, rabatzòni , nm Definizione fundhu de bide (mescamente andhau male, sicau) Sinonimi e contrari cocina, truigu Frasi pro su fogu batiat chimuza e calchi rabatzone Etimo ctl. rabassó Traduzioni Francese cep de vigne Inglese vine stump Spagnolo cepa de vid Italiano céppo di vite Tedesco Rebenstamm.

ragàglia, ragàlla , nf: regàglia Definizione chistionu a meda e a boghe arta de una cambarada, tanti po istare a chistionu o fintzes a briga Sinonimi e contrari apísciulu, argiolu 1, bàdula, bataloca, ciaciarra, ciaramedha, ciarra, lúlluru, paraleta / ttrs. ragàglia Frasi sunt a regàglia fata, chi nachi como sos tempos sunt giambados ◊ intendhendhe sa ragalla, si sunt acurtziados pro ndhe collire s'assuntu de su cuntrestu ◊ custa ragalla a cust'ora in sa carrela, ite bi at? Cognomi e Proverbi smb: Ragàglia, Regaglia Etimo srd. Traduzioni Francese vacarme, brouhaha Inglese noise, bawling Spagnolo estrépito, estruendo, parloteo Italiano chiasso, frastuòno di vóci, vocìo Tedesco Geschwätz, Quasselei.

ràglia , nf: ralla, ràllia Definizione sa línia de su fronte de unu trebballu chi si faet a tenta (e po su prus in medas), mescamente marrandho, iscavandho, messandho, arregollindho olia o àteru, e fintzes oru de trèmene; fintzes gente o animales a meda chi andhant totus impare a costau s'unu de s'àteru; oru de calecuna cosa Sinonimi e contrari tenta / barbacana Modi di dire csn: bogare ràllia = fàchere barbacana, marrai sa terra a fundu meda e totuganta (pruscatotu po pònniri bíngia); andhare o fàghere a ràllia = a tenta, leare totu pínnigu; sa ralla de su palu = su tretu de aundi partit una currera e aundi si depit lòmpiri; lòmpere a sa ràglia = (fintzas) lòmpere a s'iscopu, a sa fine de una cosa; torrare a sa ralla = a su comintzu; avb. a ràglia = carchi borta, raramente; fàmine a ràglia = a sintzu, a chitu, a meda Frasi at bogadu a ralla su cunzadu e l'at fatu a ortu ◊ sos messadores sunt in sa ràglia ◊ l'ant leadu a ràglia a ràglia, su tribàgliu ◊ s'olia, collindhe, la zughiant a ràllia ◊ esside a frimmare sas ràglias de su fogu! ◊ canno los fint iscapanne, sos pitzinnos, pro cúrrere su palu, carcunu at zumpau sa ràglia prima de sos àteros ◊ chin su cadhu ingrilladu a sa ralla de su palu est arribbadu primu isse 2. isbarritzada e mundhada s'arzola, b'isterriant sas mannas e una ràglia de calarinas atelaiat a drotighinu s'apetigu de su laore 3. s'isballiamos torramos a sa ralla! Etimo ctl. ralla Traduzioni Francese front d'attaque Inglese work front Spagnolo frente Italiano frónte, lìnea di attacco di un lavóro Tedesco Front.

réula , nf, nm: arréula, réulu Definizione cosa chi si narat o chi si faet po pigare a bregúngia, fàere a befa a unu; crufessone manna de ànimas de mortos chi nanca iant a essire addenote Sinonimi e contrari allera, befa, ciacota, cionfra, deleu, dríngula, iscàranu, mofa, siera / régula 1, traigógiu 3. is àturus fiant a réulu sentz'e isciri aundi andai Etimo itl.t regola Traduzioni Francese dérision, foule de morts Inglese noisy derision, a crowd of dead Spagnolo escarnio, mofa, procesión de muertos Italiano derisióne rumorósa, schièra di mòrti Tedesco Spott, Lemurenzug.

saghinàdu , pps, agt Definizione de saghinare; nau de logu, chi est isciustu de saina, de lentore; nau de animale o de carre, chi est grassu Sinonimi e contrari allentoridu / rassu, saginosu Traduzioni Francese humide de rosée Inglese dewy Spagnolo rociado Italiano cosparso di rugiada Tedesco tauig.

santacída , nf: santatzida Definizione dannu mannu a su bestiàmene, mortu a bochidura o fintzes de maladia mala; carraxu, burdellu mannu cun boghes e tzérrios Sinonimi e contrari degógliu, mortalidade / abbatúliu, biuldu, budrellu, carralzu, chimentu, intatzida* 2. candho andhaimus a iscola, isetendhe a intrare bi fit sa santatzida: bi naschiat murrunzos, istrampadas, punzos e àteru Traduzioni Francese massacre d'animaux par vengeance, mortalité Inglese beasts slaughter by revenge or murrain Spagnolo mortandad de reses Italiano strage di béstie per vendétta o moría Tedesco Tiermassaker (aus Rache oder Seuche).

sartissàrtis , avb Definizione nau pruschetotu de sa manera de s'ischidare, a cropu, coment'e sartandho, giagaraos, apustis de unu bisu légiu chi faet assicare Sinonimi e contrari isartisarti Frasi si nch'est ischidada sartissartis ◊ fit mesu dormidu, candho unu tochedhu che l'at ischidadu sartissartis (L.Pusceddu) Etimo srd. Traduzioni Francese en sursaut Inglese with a start Spagnolo de sobresalto Italiano di soprassalto Tedesco plötzlich.

sceberài, sceberàri , vrb: scioberai, sebarai, seberai, seberare, seperare, severare Definizione pigare e pònnere a parte, abbandha una cosa de un'àtera; pigare su bonu, su méngius e lassare su malu, su peus, su metzanu, pigare ccn. cosa precisa chi torrat paris cun calecunu critériu, sa chi andhat bene a un'iscopu, o fintzes arregollendho de mesu de àteras; foedhandho de frores o de matas de frutuàriu, iscúdere o lassare andhare su frore e ingendrare su frutu, chi deasi si cumènciat a bíere / seberai/-are bijos, angionis, crabitos = pònnere abbandha dae sas mamas pro no che lis súere su late Sinonimi e contrari asseperare, chirrare, isceberai, iscedhai, iscerai, istagiai / acorruntzulare | ctr. ammasturai, meschiare Frasi seis prontus a sceberai s'arritzu in su cossu, ma nc'ingurteis unu cammellu intreu! ◊ po issa no nc'est calidadi de seberai, no sèberat ratza, mannus o pitius ◊ candu passais in mesu de is froris seberai is peis po no ndi apetigai 2. as seberadu bene, cojendhe: as leadu una prendha de fémina! ◊ si at seberadu su menzus fiadu dae mesu de s'ama ◊ mi tiro unu frore: in mesu de sos chentu che sèbero s'orrosa… ◊ sciobera sciobera, su peus nd'iscerat ◊ cussa cosa est totu amméschiu: ndhe cheret seberada sa parte bona e frundhida sa mala ◊ ti ponzo a severare in mesu de duos coros: su chi cheres ti lea! ◊ est bellu, severadu che ispiga de trigu 3. sa cariasa, sa pira, su frutuàriu como est totu seberendhe ◊ su fiore chi zughiat, s'àrbure, l'at seberadu totu ◊ s'àchina est seperendhe ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe… Cognomi e Proverbi prb: a cuadhu donau no scioberis piu Etimo ltn. seperare Traduzioni Francese séparer, choisir, nouer (bot.) Inglese to divide, to select, to set Spagnolo elegir, seleccionar, transformarse el ovario en fruto Italiano separare, scégliere, selezionare, allegare (détto di piante) Tedesco trennen, wählen, auswählen, ansetzen (Bot.).

scète 1, scèti , nm: iscete* Definizione sa parte bianca càndhida e prus fine de sa farra; sa farra chi bolat sedatzandho o molendho; pane de cocòi / s. lecu = podha Sinonimi e contrari boledu, podha 1, pódhine Frasi su trigu mentanu est totu scèti ◊ s'órgiu móliu dhu passànt in su sedatzu po nd'isceberari su scete ◊ no ammescures su scete cun su pódhini! 2. cussa no cretas chi fiat scèti de fai óstias! 3. custa at fatu su pani e dh’est iscarésciu unu scèti in su forru Traduzioni Francese fleur de farine Inglese superfine flour Spagnolo espuma de harina Italiano fiór di farina Tedesco Auszugmehl.

scordonài , vrb Definizione betare is cordones, isconciare is muros de unu fràigu de difesa Traduzioni Francese démolir les fortifications Inglese to dismantle a fortress walls Spagnolo desmantelar una fortaleza Italiano smantellare le mura di una fortézza Tedesco eine Festung schleifen.

scrèiri , vrb: iscrèdere*, screri Definizione lassare o acabbare de crèdere, no crèdere in su sensu de no ibertare prus sa cosa chi unu fut ibertandho / pps. scrétiu Sinonimi e contrari disaprensionai, discrèiri / storrai Modi di dire csn: screi a unu = fàghere a manera chi no pesset prus a sa cosa chi fit ispetendhe, fàghere passare s’idea; screisí de una cosa, de unu = ispònnere, no pessare prus a una cosa, a unu Frasi no si screat, ca comenti cuberu su dinai ciai apu a èssi puntuali! ◊ pobidha mia depit èssi giai scrétia candu no mi at biu torrendi 2. at cunvintu e scrétiu genti meda ◊ benemindi de prexu, ca fiat seguru de nd'ai scrétiu is bandidus! ◊ no mi ndi potzu screi, de tui: ti portu iscritu in su coru! ◊ mi femu apuntau, a salias longas, ananti de is liconerias, ma giaja mi nd'iat scrétiu Traduzioni Francese ne plus attendre Inglese to give up after a vain waiting Spagnolo resignarse Italiano sméttere di aspettare dópo aver attéso invano Tedesco vergebliches Warten abrechnen.

«« Cerca di nuovo