documentatziòne , nf Definitzione is paperis po documentos, is documentos Frases devet andhare a sa comuna pro che giúghere sa documentatzione.
documéntu dochiméntu
dòda , nf: dode,
dora Definitzione
is benes o trastos chi unu, mescamente sa fémina, tenet candho si cójuat; bene, interessu, cosa chi unu tenet
Sinònimos e contràrios
préciu
/
cdh. dota
Maneras de nàrrere
csn:
fai sa dora a sa filla = fàghereli su netzessàriu, sos trastes pro si cojare; cantu est sa doda? = custa cosa cantu costat?, a cantu la sezis bendhindhe?
2.
onestade, tribàgliu e fratellàntzia pro lograre cunfortu sunt sas dodas ◊ ti at dadu in dode làgrimas, lutu, fàmine, orfania e marasu
Sambenados e Provèrbios
prb:
bellesa est mesu doda ◊ sa bona fama est una bona doda
Ètimu
itl.
dota
Tradutziones
Frantzesu
dot
Ingresu
dowry
Ispagnolu
dote
Italianu
dòte
Tedescu
Mitgift,
Gabe.
doddorèdha , nf Definitzione unu de is tantos númenes de sa natura de s'ómine Sinònimos e contràrios cozona, doddoredha, dòrrola, minca, pichiriola, pillica, pigliona, pisseta, pitzota Terminologia iscientìfica crn.
dòe , bvrb Definitzione boghe de su verbu dare, sa prima sing. de s'ind. pres. = dao, dongu, dòngiu.
doènna , nf, nm: duena,
duenda,
duendu,
duengu,
duèngia,
duenna Definitzione
un'èssere de sa fantasia, pentzau a bortas coment'e malu, a bortas coment'e bonu; fintzes pantuma, persona làngia meda
Sinònimos e contràrios
dinghellu,
fogliete,
mascatzu,
matzamurredhu,
mauredhu,
surtora
/
fada
Frases
Castedhu de Susu est acabbau a logu de cogas e duendas ◊ is umbras si avolotant coment'e duendas malas ◊ mannai cantat che doenna ◊ no agatant sa zanna pro intrare e pregant sos duengos a lis dare azudu ◊ innòi no nci at fantàsimas e mancu duendas ◊ duenna malarita, tui mi bollis bociri!
2.
mi ndhe at furau su sentidu una duenda…
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
gnome,
lutin
Ingresu
gnome,
elf,
devil
Ispagnolu
gnomo,
duende
Italianu
gnòmo,
follétto,
diàvolo
Tedescu
Kobold.
dófidu , pps, nm: dólfidu, dórfiu, dórfitu Definitzione de dòlere; cosa dolorosa, dolore Sinònimos e contràrios dólidu, dórtziu, dóssiu, incréschidu Frases ma mi est dófidu, mih, cussu corpu! ◊ a tie no ti at dófidu nudha de totu cussu dannu? ◊ li fint dórfitos sos chervedhos 2. aiat galu in ojos s'assuconu e in laras su rànchidu de su dófidu.
dòga dòa
dòga 1 , nf Sinònimos e contràrios brunchile, cabitza, cavessa, crabistu, dogale, murrare Frases a sos cadhos si ponet sa doga Ètimu srd.
dogadórju , nm Definitzione logu inue si pòdere apartare, istare in aprigu, cuare Sinònimos e contràrios acucadolzu, costoidorzu, cuadorzu, remunidorzu Frases ant acatau sas béstias in dogadorjos tuposos e conchedhas suta de sas rocas Ètimu srd.
dogàle , nm: ducale,
dugale,
dugali Definitzione
lobu de fune chi si ponet a su tzugu de is animales po dhos pigare; su lobu de sa fune de impicare; pagamentu grae; àteru? / pònniri a ccn. su dugali in su tzugu = leàrelu a fune, zúgherelu a cumandhu, leàrelu a bula
Sinònimos e contràrios
brunchile,
cabitza,
cannoitu,
cavessa,
crabistu,
doga 1,
murrabi
/
pagamenta
Frases
cadhu furianu, ducale cursu!
2.
su dugali est preparadu chi ti potzas impicari! ◊ li ant aparitzadu sa furca cun su dugale pro l'impicare
3.
una luche tesset prendhas chi ispóssiant e crompit milli dugales
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
licou
Ingresu
halter
Ispagnolu
dogal
Italianu
capèstro
Tedescu
Strick,
Strang.
dogàna , nf: dugana Definitzione
ufíciu, servítziu de controllu e postu de làcana in passada inter un’istadu e s’àteru, in essia e in intrada (e deasi fintzes in portos e aeroportos), inue si controllat su tràficu de cosas e de gente; fintzes dàtziu po che bogare o intrare cosa a bèndhere
Sinònimos e contràrios
cdh. duana
Frases
s'incàrrigu in s'ofíssiu de sa dogana no dhi pragiat ◊ su casu fatitadu si mi cumpudat sa dogana est fàtzile chi mi lu secuestrent ◊ in s’Europa unida frontieras e dogana mai prus!
Ètimu
ctl.
duana
Tradutziones
Frantzesu
douane
Ingresu
customs
Ispagnolu
aduana
Italianu
dogana
Tedescu
Zollamt,
Zollstelle.
doganiéri , nm Definitzione uficiale, guàrdia de una dogana Frases a cudhos sos doganieris lis ant compidadu sos bagallos.
dogàre , vrb Definitzione
fàere sa doa; apartare o tròchere a una bandha, apartàresi in su sensu de essire a bandhidare; bogare, leare de dossu cosa bestia
Sinònimos e contràrios
addoae
/
bogare,
essire,
frànghere
/
caciare
2.
dògadi a intro de su pinnetu! ◊ oh raju, custas bacas sàrtiant su muru e benint chin nois: a ube nos dogamus?! ◊ mi dia cherrer dogare allargu, ma comente l'apo a pòdere fàchere?! ◊ candho lu tocat si ndhe dogat innedha tremèndhesi che canna ◊ dogachela, cussa cosa, ca no mi serbit!
3.
a su puntu chi semus, abbarrare in domo o a mi dogare est su matessi: sa zustíssia mi chircat
4.
s'ischitzinavat pro si che dogare su nive dae supra ◊ si at dogau sa tzinta ◊ sa poesia ti ndhe dogat sa pena dae su coro ◊ sa dotrina de ogn'idea mala doganne ch'est s'acisu a sos beranos! (P.Pittalis)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prendre la fuite
Ingresu
to sidestep,
to go into hiding
Ispagnolu
apartarse,
huir,
eliminar
Italianu
scansarsi,
darsi alla latitanza,
eliminare
Tedescu
ausweichen,
flüchtig werden.
dogàu , pps, agt Definitzione de dogare; nau de ccn., chi est essiu a bandhidare Sinònimos e contràrios foressidu Frases sas frusiadas de su bentu iscudiant airadas a costas de sa ladina ube fit dogau 2. addenote e addedie che ómine dogau isto pessandhe ◊ fit dogau dae una paja de annos ma mancu isse ischiat proite si fit fatu bandhiu ◊ fit zente dogada sa chi trabicabat inibe.
dóghi dòagi
doghidafàtu! , iscl Definitzione genia de frastimu: sa mama chi dh'at fatu! Sinònimos e contràrios cavunnàsciu! Ètimu srd.
dógi dòagi
dògia , nf, nm: doza, dozu Definitzione genia de dolore forte / èssere a dozos = a dolores Sinònimos e contràrios dólima, dolore Frases intendhiat dozas a sa cossa, a ube l'aiat aggarradu un'àbbile ◊ como comintzant sas dozas de sa betzesa! ◊ sos ocros sunt gàrrigos de doza chi nche ghissat a foras Terminologia iscientìfica mld Ètimu ltn. dolium.