A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

umbàllu , nm Definitzione genia de crica, in is ballos, po arregòllere dinare a pagare su sonadore Sinònimos e contràrios sgrica Terminologia iscientìfica sntz.

úmbara , nf: umbra, urma 1 Definitzione sa figura iscuriosa chi s'istàgiat o calat in terra, in su muru, in d-unu logu, de css. cosa chi no lassat passare sa lughe, deasi comente abbarrat cun sa lughe totu a inghíriu, ma est fintzes iscurigore, cosa a bisura de umbra; genia de efetu malu, de idea, prus che àteru de timória, assíchidu, assustru o de àteru de dannosu o sinnale malu, chi abbarrat in s'ammentu de calecuna cosa o fatu; pantàsima, cosa chi paret de bíere; ànima Sinònimos e contràrios umbrina 1 / fantàsima, pantama, puba | ctr. luche, sobi Maneras de nàrrere csn: umbra barja = luche barja, sa chi si podet bídere suta de sas àrbures, macrada de sole; èssere, istare o pònneresi in s'u. = in tretu ue no bi est tochendhe sole; fàghere umbra bona, carca, o mala = nau de mata, fai umbra sentza de lassai passai soli in mesu, o lassendi passai soli in mesu; betare umbra a unu = faidhu tímiri meda; ndhe betat umbra (nadu de cosa dificurtosa meda)= isporat, isarcat; collire umbra = leare assuconu malu, de sighire a timire, de istare sempre assustrados; umbra mala = ànima mala, pantàsima, cosa de timire; fàghere umbra a unu = leàreli su sole, pònneresi imbia de su sole, (nadu in suspu: fàgherelu frigurare prus pagu, fàgherelu pàrrere prus pagu de importu); planta ferta de umbra = chi li at nóghidu a istare tropu in umbra; èssiri cotu a umbra (nau de genti) = zúghere sa cara chei sa tela, malàidu; sighiri a unu che un'umbra = pònnere fatu chentza lu fidare nudha, istare semper ifatu; èssere masedu che u. = su màssimu de sa masedia!; tímiri fintzas s'umbra sua = èssere própiu timegagas, chentza corazu nudha, timire donzi cosighedha Frases arregordu s'umbra frisca de is nuxis ◊ suta pàsidas umbras m'ingaleno ◊ in custas pupias at a falare s'umbra de cudha note chi no finit mai ◊ candho su sole che abbàssiat, sas cosas faghent s'umbra prus longa ◊ in istiu piaghet s'umbra, in zerru su sole ◊ benidindhe a s'umbra! ◊ candho su sole ndhe fiat giai inghelau e s'urma fiat calanno iat bistu una cosa movennosi (R.Sardella) 2. contant chi sos cadhos bidant umbras e no colent inue bi at pantàsimas (P.Pillonca)◊ fio (timo a lu ponne in poesia) ue sas umbras sunt totu veladas: che rosca in bidru ognuna cumpariat (P.Casu)◊ si ndhe ischidat assustadu e biet duas umbras andhandhe ◊ cada tupichedha lis fachiat umbra: bidiant ammutu in totue 3. dae candho bi at intradu zente a furare, in domo sua no bi cheret abbarrare sola: li paret chi bi at umbra ◊ candho si nche iscutzinabat sas umbras malas dae su cherbedhu torrabat in sèsi ◊ incontro in dogni cosa s'umbra de su pecadu ◊ tandho tenia trint'annos e s'umbra de restare fiudu mi truncaiat su coro ◊ una morti ghetat umbra a totu sa bidha ◊ sa cosa prus lègia fut candho si giaiant s'ógiu de merlutzu: ndhe porto ancora is umbras! 4. depu èssiri perdendi sa vista in cust'ogu: biu sempri un'umbra 5. nesciuna umbra bi ponzo e ne mi ndhe birgonzo: antzis de su coju ndhe fato gala (Limbudu)◊ timiat s'umbra sua: donzi conígliu lu betaiat a terra! Ètimu ltn. umbra Tradutziones Frantzesu ombre Ingresu shadow Ispagnolu sombra Italianu ómbra Tedescu Schatten.

umbàstu , nm: imbastu* Definitzione genia de sedhatzu chi si ponet acapiau in pitzu de s'ischina a un'animale (àinu, cuadhu) po fàere a cicire gente o carrigare cosa Sinònimos e contràrios bastu 2, sedhatza.

úmbe , avb Definitzione avb. relativu de logu, impreau in is dimandhas puru, po inditare ue si est o s'istat (chentza prep. o fintzes cun in): cun vrb. chi inditat movimentu si ponet cun prep. (a, de) Sinònimos e contràrios aba 2, innoi, uba* Frases umbe bi ndh'at abba frisca? ◊ in umbe colas pones sa zente in festa ◊ sos nuraghes podides compidare umbe s'ammentu est imprejonadu (B.Pilosu)◊ pone paghe umbe b'est sa gherra! ◊ candho morzo, custos ossos ghirachelos a umbe so naschida.

umbèssi , avb: ambessi, imbesce* Definitzione avb. a s'umbessi = a su contràriu de unu betu Sinònimos e contràrios ifache.

umbidòne , nm: imbidoni* Sinònimos e contràrios groru, madone.

umbidósu , agt: umidosu Definitzione chi est unu pagu úmidu Sinònimos e contràrios umidedhu, umidonzu Ètimu srd.

umbídri, umbídru , nm: imbidri, umbirdu Definitzione genia de minerale, sitzillu límpiu chi lassat passare sa lughe e su calore; lastra chi si faent cun custu minerale po serrare aperturas, parte de un'apertura Sinònimos e contràrios bidri*, fridu 1.

úmbidu , agt, nm: úmbiru, úmidu Definitzione chi est pagu pagu isciustu, chi no est asciutu bene; abba o àteru deasi chi isciundhet unu pagu Sinònimos e contràrios ifustu, umatu | ctr. asciutu / umidore Frases s'asfaltu oi est úmbidu ◊ cudhu bentu úmbidu dh’iat totu imbodhicau bèni bèni cun su calamu cosa sua ◊ su lentore faghet su fenu úmidu 2. nos ritiramus: est cumintzandhe a fàchere úmidu! ◊ isterri una manta de lana chi no dhi lessit pigai úmidu de terra! Tradutziones Frantzesu humide Ingresu damp Ispagnolu húmedo Italianu umido Tedescu feucht.

umbigósu , agt Definitzione chi est a ludu Frases s'abba piús bundhante e cristallina oe gighet sa chiza de sa chigina, calda che su písciu e umbigosa.

umbilàre , vrb Definitzione ammodhigare una cosa tostada, fàere prus modhe Ètimu srd.

úmbile , agt, nm: úmile, úmili Definitzione chi o chie tenet umilesa, no si credet tropu, no si giaet tropu importu, no si che artzat o tenet una manera de fàere chena pretesas; nau de cosa (mescamente de papare), chi est o abbarrat modhe, chi no s'intostat / u. che seda (nau de orrobba)= chi est modhe, lentu lentu Sinònimos e contràrios mavele, umiliosu / modhe, modhitzu | ctr. magnosu 1, mannósigu, presumidu, superbiosu / téteru, tostau Frases tandho mi sèghero úmile e pentiu, imbrinucau in pedes de un'artare ◊ tziu Barra at detau s'istória ispiegandho in poesia totu sa vida de sa gente úmile ◊ Deus at a tenni po tui una gràtzia tanti manna de ti fai gloriosu, poita issu ammànniat is úmilis Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu humble Ingresu humble Ispagnolu humilde Italianu ùmile Tedescu bescheiden.

umbírdu umbídri

umbiriràri , nf: umididade, umididadi Definitzione su èssere o dhue àere úmidu Sinònimos e contràrios umedadi, umidesa, umidore Frases cun totu s'umbirirari chi nc'est, innòi, seu totu a doloris a is bratzus e a is cambas Ètimu itl. umidità.

úmbiru úmbidu

úmbra úmbara

umbràche , nm: imbragu, umbraghe, umbràgiu, umbràgliu, umbragu, umbraju, umbrarju Definitzione genia de aprigu po fàere umbra (ma fintzes mata manna), logu de umbra; luàrgiu, luo istérriu meda; ammontu de is carros andhandho a festa Sinònimos e contràrios mediagu / agrustu, barrali, bégula, berguladu, bidichinzu, lú, parra, pilighinzu, pórtiu, trica, tricarju Maneras de nàrrere csn: u. de sa linna = linnalzu; s'u. de s'àxina = sa bérgula Frases sas piantas chi gighent balu vida sunt umbraju de consolu in sas messeras (G.Monzitta)◊ sunt pasanne in sos umbràglios suta de sos suèglios ◊ làssalu istare a mie su marrone, còlcadi tue suta de s'umbraghe! (Màsala) 2. in terras de umbrarzu e de codina bi naschet erbas de donzi zenia (A.Carta) Ètimu ltn. umbrac(u)lum.

umbràda , nf Sinònimos e contràrios acíchidu, asciuconu, assúmbridu, assústidu, isprama Frases ‡ Ètimu srd.

umbràdiche , agt Definitzione chi dhue faet umbra, logu in s'umbra, de palassole Sinònimos e contràrios umbrinu | ctr. solianu Ètimu srd.

umbràdicu , nm Definitzione umbra, umbraghe Frases s'umbràdicu de su chelu istringhet su locu de iscuricores Ètimu srd.