achè , avb, nm: achelu Definitzione
foedhu chi narant po ammostare una cosa; cositedha de pagu contu, fintzes iscusa, iscórtziga / no cumprèndhere un'achè = no cumprendi una cibudha
Sinònimos e contràrios
acodhu,
addeallu,
ajallu,
allodhu,
midhu
/
arraghèscia,
bóciga
Frases
mih sa luna, achè su chelu cun su mare adhae adhae chi si basant! ◊ achela, in su giardinu anzenu annidada che columba ferida, che umbra de manos réndhidas! (L.Massa)
2.
si agato un'achè ti che bogo dae sas terras mias! ◊ devo dare su contu a su sótziu meu e no cherzo chi bi nascat unu achè
Tradutziones
Frantzesu
voilà!,
rien,
prétexte
Ingresu
here it is!,
trifle,
excuse
Ispagnolu
he aquíahí,
aquíahí tienes
Italianu
ècco!,
nonnulla,
pretèsto
Tedescu
hier,
nichts.
arraghèscia , nf, nm: arreghèscia,
arreghésciu,
arrenghèscia,
arringhèscia,
reghèscia Definitzione
prus che àteru, cosa chi si narat o chi si faet coment'e iscusa po no adduire a su chi bolent is àteros / tenni arreghèscias cun ccn. = motivos de iscórriu, de murrunzu
Sinònimos e contràrios
abbétia,
arrangasciu,
atema,
atilla,
cracanibi,
filistocu,
fóliga,
insemia,
iscaràtile,
iscodulete,
iscórtziga,
iscóticu,
iscúgia,
istibba,
lamenta,
mammariusa,
mendhea,
piginu,
pillamone,
pirríchia
Frases
custas cosas parint arrenghèscius po fai su chi bollit issu ◊ cussus bogant arrenghèscius po no pagai ◊ innòi is arreghèscias ti ndi essint! ◊ tui po dónnia cosa bogas arrenghèscias!
Tradutziones
Frantzesu
altercation,
excuse
Ingresu
quarrel,
excuse
Ispagnolu
excusa,
pretexto
Italianu
altèrco,
scusa,
pretèsto,
rïòtta
Tedescu
Streit,
Zank,
Ausrede.
camàndhula , nf Definitzione
castàngia (in cobertantza), trobedha, fàula manna, cosa de no crèdere nada fintzes a dannu de unu
Sinònimos e contràrios
caldubba,
candonga,
falandura,
pastòcia
/
imboju,
istibba
/
brussone,
bucicone,
ilbrunzigone,
pinnegosu,
pirríchia,
puini,
prunzu
Frases
sa pitzinna at secau s'impromita cun isteinzos e camàndhulas mantenèndhesi tra s'amorau betzu e su nobu (A.Satta)
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
histoire,
blague,
prétexte
Ingresu
lie
Ispagnolu
camándula
Italianu
fandònia,
pretèsto
Tedescu
Märchen,
Ausrede.
códia , nf Definitzione
una genia de resídiu, cosa chi si coígiat, chi si lassat acoa, ma nau prus che àteru in su sensu de cosa chi unu, cun malítzia, no narat o no bolet nàrrere po pigare s'àteru a trampa, o fintzes improdhu in su trebballu, cosa fata male; dhu narant fintzes a su dimóniu
Sinònimos e contràrios
cóntia,
magna,
rusa,
trampa
/
demóniu,
coedhu
Maneras de nàrrere
csn:
èssere a códias = tirai acoa, a longas, istare a úrtimu; àere códias = èssiri malu, trasseri; èssere, istare a borta códia = comente e oretendhe pro fàghere male a ccn.; torrare a borta códia = torrare in àteru mamentu a unu logu, a s'acua, pro bi fàghere dannu, a ndhe furare cosa, e gai; sighire sas códias a unu = agatàreli e bogarendheli sas iscusas, sas mendheas, sas trassas chi chircat de cuare, connòschere sas intessiones pagu bonas chi tenet; fàghere códias che a su matzone = zúghere filedhos che a su grodhe
Frases
peri su babbu at bufonau su fizu prus mannu ca fit galu a códias a si cojubare ◊ in su traballu fint a códias ca su tempus si fit iscontzu
2.
si no est istirau a minore, s'ómine torrat a risu, sa gana li sichit sas códias ◊ cussu si no bi lassat sa códia, in su tribàgliu, no est cuntentu!…◊ lassa sas códias e faghe sa cosa comente tocat! ◊ sa veridade no la càmbias cun sas códias, no!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Codias
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prétexte,
duperie,
ruse
Ingresu
pretext
Ispagnolu
reticencia
Italianu
astùzia,
pretèsto,
gherminèlla
Tedescu
List,
Ausrede.
cóntia , nf: cóntiga,
cóntziga,
córtziga Definitzione
su chi si faet o si contat, no sèmpere po su malu, po s'iscarrigare de calecuna cosa, unu pagu a ingannia e deosi iscusa o intzimia de male
Sinònimos e contràrios
abbétia,
arraghèscia,
atema,
atilla,
códias,
cótiga,
cracanibi,
filistocu,
insemia,
iscodulete,
iscórtziga,
iscóticu,
iscúgia,
istibbu 1,
mendhea,
pillamone,
pirríchia,
rusas
Maneras de nàrrere
csn:
cóntiga a fóigu = imbrollu; cricare córtzigas = circai arreghèscias
Frases
lasset a una parte sa cóntia! ◊ su regnu de Deus no est fatu pro chie innanti andhat e posca torrat in daisegus pro cóntigas umanas ◊ sas cóntigas las bogat su malu pagadore ◊ l'apo pretziadu a bènnere cun sa cóntiga de tastare s'abbardente ◊ custas no sunt resones ma cóntzigas! ◊ morte no benzat: cóntziga no mancat!
Tradutziones
Frantzesu
prétexte
Ingresu
excuse
Ispagnolu
pretexto
Italianu
pretèsto,
scusa
Tedescu
Vorwand.
iscóticu , nm Sinònimos e contràrios
arraghèscia,
atema,
atilla,
cóntia,
cracanibi,
filistocu,
fóliga,
incróstula,
inforroxu,
insemia,
iscodulete,
iscórtziga,
iscúgia,
istibbu 1,
mendhea,
pillamone
Frases
fit fartau e si est difesu bocandhe iscóticos, nandhe chi depiat andhare
Tradutziones
Frantzesu
prétexte
Ingresu
pretext
Ispagnolu
pretexto
Italianu
pretèsto
Tedescu
Ausrede.
iscúgia , nf: iscuja,
iscusa,
iscúsia 1,
iscuxa,
scusa Definitzione
arrexones o contos chi unu cricat po no fàere su dovere, o tanti po no nàrrere chi no ndhe tenet (o no ndhe at tentu) gana o fintzes tanti po giare un'arresposta mancari no a tonu o ca no bolet nàrrere totu o su veru motivu (e si narat fintzes in su sensu de pagu); cosa o fatu chi at fatu o faet naschire calecunu efetu; genia de perdonu chi si dimandhat a chie aus oféndhiu, istrobbau o àteru / iscúsia metzana = mala a crèdere, romasa
Sinònimos e contràrios
abbétia,
arraghèscia,
atilla,
filistocu,
fóliga,
iscodulete,
iscóticu,
istibba,
mendhea,
pillamone
/
atema,
càusa,
insemia
Maneras de nàrrere
csn:
bogare iscusas = circai arreghèscias; chèrrerendhe s'i. = aprofitai luegus de ccn. cosa po no fai su doveri, pregai a Deus a segai s'arau; i. de malu pagadore = arreghèscia de chini no bollit fai ccn. cosa; fàghere una cosa nessi pro s'iscusa = po ndi bogai dónnia iscusa, pro iscrúpulu; un'i. de cosa = apenas, pagu pagu
Frases
cun s'iscuja chi issos sunt espertos futint sa zente ◊ cun s'iscuxa de sa maladia no faghet nudha ◊ bae in s'iscusa de li dimandhare unu piaghere e abbàida chie bi at ◊ si ti dimandhant proite no ses andhadu, bògalis un'iscusa
2.
benzei a puntu de ozusantu dae cuss'iscuja ◊ bae in bonora e apas contivizu: mai no dias iscusa peruna!
3.
si lu làstimas, cussu mandrone ndhe cheret s'iscusa pro no azuare! ◊ sa banca cheret licentziare vintighimbe funtzionàrios cun iscujas de malu pagadore
4.
chírcalu bene totue, fintzas ue pessas chi no si potat agatare, nessi pro s'iscusa!
Sambenados e Provèrbios
prb:
morte no benit chi iscuxa no mancat
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
excuse
Ingresu
excuse
Ispagnolu
excusa
Italianu
scusa,
pretèsto
Tedescu
Ausrede.
istíbba , nf, nm: istibbu 1,
istubbu Definitzione
cosa chi si narat tanti po s'iscabbúllere de su chi no si bolet fàere / bogare istibbos = bogai frocus
Sinònimos e contràrios
arraghèscia,
atilla,
camàndula,
cóntia,
filistocu,
frocu,
iscóticu,
iscúgia,
pirríchia
Frases
chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza, chie li bogaiat àteras istibbas e neune lu cheriat! ◊ a dare siat: de istibbos no ndhe boghedas! ◊ no ndhe boghent de istibbos pro s'iscundhire: sunt a betiapare in donzi cosa! ◊ apo bogadu istibba e no bi so andhada a s'interru sou, ca no lu podio bídere!◊ est semper tirandhe istubbos pro non fàchere su chi depet
Tradutziones
Frantzesu
prétexte
Ingresu
pretext
Ispagnolu
pretexto
Italianu
pretèsto
Tedescu
Vorwand.
tròga , nf, nm: trogu Definitzione
cosa chi si cuncordat a iscusi e cun malítzia, po pigare s'àteru in trampa, o fintzes chi si faet o narat coment'e iscusa, fàula
Sinònimos e contràrios
abberintu,
afrascu,
estremagiogu,
imbovu,
imbusta,
ingànniu,
mangalofu,
màngana,
marrufa,
tramòglia,
trampa,
trapassa,
trassa,
trobinzu
/
arraghèscia,
frocu
Maneras de nàrrere
csn:
bocare trogas = bogare mendheas, bogai frocus, circai forrogus, arreghèscias; pigai a ccn. a trogus de pilus = a pilos, a tzufos de pilos; fai calincuna cosa in troga = in trampa; pònnere a ccn. a sa t. = a cumprou, fàere cufessare su chi ant fatu
Frases
su babbu at perdonau is trogas de sa filla chi fiat fastigendi a iscusi ◊ sa mama no si est acatada de is trogas chi at cumbinau sa filla cun s'isposu ◊ cussu t'imbodhicat in sa troga parada de sa droga ◊ est imparendi trogas e trassas po no arrui cun is óminis ◊ est chin s'aficu, poi de tantas proas de su viver in trogu fitianu, chi tramunadu torret su beranu (G.A.Salis)◊ si filu, dèu filu a trogus ◊ andat peri is bidhas cun promissas e trogas e ndi pinnigat is piciochedhus ◊ totu custu prantu minudu no at a èssiri un'àtara troghixedha tua?
2.
a cudha fémina dha pigant a trogus de pilus, dha impellint e si pistat s’ossu de s’ogu (P.Alcioni)◊ at agganfau su piciochedhu a trogas de pilus ◊ funt certendi… ge nau ca si pigant a trogus de pius!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Troga
Ètimu
spn.
droga
Tradutziones
Frantzesu
prétexte,
imposture,
duperie
Ingresu
excuse,
fraud
Ispagnolu
pretexto,
impostura,
estafa
Italianu
pretèsto,
impostura,
imbròglio
Tedescu
Vorwand,
Betrug,
Schwindel.