Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ammassimàre , vrb Definitzione coment'e fàere massimosu, prus abbistu o atentu in su sensu de pònnere ancu, dúbbiu, in is cosas, de no si fidare a ogos serraos Sinònimos e contràrios intrassire Frases su pitzinnu l'at bene ammassimadu sa mama Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir rusé Ingresu to sharpen s.o.'s wits Ispagnolu espabilar Italianu scaltrire Tedescu schlau machen, schlau werden.

atracàe, atracài , vrb Definitzione sodigare, giare a pitzu, betare manos a unu a trampa candho no si dh’ibertat Sinònimos e contràrios atacai, atrapare 1 Frases a cussa fémina dh'enta atracada in tali logu e furau ndi dh'enta s'oraria ◊ peronòspera e pesta niedha funt atracandu sa sarmenta, e àteras pestas prus malas funt atracandu sa limba nostra! (G.C.Mameli) Tradutziones Frantzesu attaquer, surprendre qqn. par la ruse Ingresu to catch by fraud Ispagnolu atracar Italianu assalire, sorprèndere con inganno Tedescu überfallen, erwischen.

chentupízas , agt, nm Definitzione nau de gente, chi o chie portat pinnicas medas, est totu trassas e no faet a ndhe cumprèndhere nudha de ite est o bolet deabberu Sinònimos e contràrios fraissinu, prinnigheri, totupizas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rusé Ingresu cunning (fellow) Ispagnolu astuto, taimado Italianu scaltro, furbóne Tedescu schlau.

códia , nf Definitzione una genia de resídiu, cosa chi si coígiat, chi si lassat acoa, ma nau prus che àteru in su sensu de cosa chi unu, cun malítzia, no narat o no bolet nàrrere po pigare s'àteru a trampa, o fintzes improdhu in su trebballu, cosa fata male; dhu narant fintzes a su dimóniu Sinònimos e contràrios cóntia, magna, rusa, trampa / demóniu, coedhu Maneras de nàrrere csn: èssere a códias = tirai acoa, a longas, istare a úrtimu; àere códias = èssiri malu, trasseri; èssere, istare a borta códia = comente e oretendhe pro fàghere male a ccn.; torrare a borta códia = torrare in àteru mamentu a unu logu, a s'acua, pro bi fàghere dannu, a ndhe furare cosa, e gai; sighire sas códias a unu = agatàreli e bogarendheli sas iscusas, sas mendheas, sas trassas chi chircat de cuare, connòschere sas intessiones pagu bonas chi tenet; fàghere códias che a su matzone = zúghere filedhos che a su grodhe Frases peri su babbu at bufonau su fizu prus mannu ca fit galu a códias a si cojubare ◊ in su traballu fint a códias ca su tempus si fit iscontzu 2. si no est istirau a minore, s'ómine torrat a risu, sa gana li sichit sas códias ◊ cussu si no bi lassat sa códia, in su tribàgliu, no est cuntentu!…◊ lassa sas códias e faghe sa cosa comente tocat! ◊ sa veridade no la càmbias cun sas códias, no! Sambenados e Provèrbios smb: Codias Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prétexte, duperie, ruse Ingresu pretext Ispagnolu reticencia Italianu astùzia, pretèsto, gherminèlla Tedescu List, Ausrede.

fraíciu , agt, nm: fraissu, fraitzu Definitzione chi ingannat, chi o chie giughet fraitza, trassas, e leat s'àteru a ingannu e no dhue at de si ndhe fidare; chi est furuncu, foressiu; nau in cobertantza, su margiane Sinònimos e contràrios falsu, fraitzosu, libberiscu, traitore, transosu / arrapiante, forúnciu, francudu, furànciu, furone / grodhe, magliane, matzone Frases si pagu pagu si avallat, margiani fraitzu ndi dhu furat is pudhas ◊ si sunt pijendhe mannas e mannujos cun s'ojada fraitza (G.Fiori)◊ no ti acostis, lah ca custu cani est fraitzu! ◊ amiga o fraitza est sa preséntzia tua? ◊ mi seo lassau tentare dae bisos fraícios! 2. su fraitzu est torradu cun àteros ladros Sambenados e Provèrbios prb: fraitzu perdit su pilu ma no s'imbitzu Terminologia iscientìfica ntl Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rusé Ingresu shrewd, cunning fellow Ispagnolu astuto, listo Italianu astuto Tedescu schlau, Schlaukopf.

fúlbu , agt, nm: furbu Definitzione chi o chie giughet trassas, ischit intrare in is cosas e chistiones chentza giare a bíere totu su chi dhi podet andhare in contràriu Sinònimos e contràrios bulbu 1, filone 2, grodhone, malfusu, prinnigheri Terminologia iscientìfica ntl Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu rusé Ingresu wily, cunning fellow Ispagnolu listo, astuto Italianu furbo Tedescu schlau, Schlaukopf, Schlauberger.

gródhinu , agt Definitzione de grodhe, chi est de calidades che a su margiane Sinònimos e contràrios gúrpinu, maciuninu, margianinu Frases acollu torra a manu parada cun d-unu risitu gródhinu ca cheriat sa pitzinna a ballare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu malicieux, rusé Ingresu sly Ispagnolu picaresco Italianu furbésco, volpino Tedescu schlau.

intrassíre , vrb Definitzione pigare o pònnere trassas, essire o fàere furbu Sinònimos e contràrios ammassimare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir rusé Ingresu to sharpen s.o.'s wits Ispagnolu espabilar Italianu scaltrire Tedescu schlau machen, schlau werden.

maciarésu , agt: mataresu Definitzione nau de unu chi portat trassas, filedhos, malítzia Sinònimos e contràrios chentupizas, fraissinu, marrascu, prinnigheri, totupizas / moitzu 1 Frases trabàglia, mataresu, chi su pane lu deves balanzare cun suore! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rusé, malin, malicieux Ingresu mischievous Ispagnolu astuto Italianu furbo, malizióso Tedescu schlau, pfiffig, listig, verschmitzt.

malfúsu , agt: marfusu Definitzione nau de ccn., chi portat trassas, chi no est singillu Sinònimos e contràrios chentupizas, fraissinu, fulbu, maciaresu, marfuseri, marrascu, prinnigheri, totupizas Frases cheret chi ti fatas malfusa e abbista ◊ a connòschere un'ómine marfusu bi cheret tempus ◊ a sa funtana de su perdonu sos fizos mirant cun chizos marfusos ◊ si ses dotori marfusu, preparau e inteligenti, lassa a parti s'asurímini! ◊ su furone, marfusu, po istraviai is àndhalas s’iat fatu ferrare su cuadhu a su traessu Ètimu spn. marfuz Tradutziones Frantzesu rusé, malin, astucieux, hypocrite Ingresu wily, false Ispagnolu listo, hipócrita Italianu furbo, accòrto, scaltro, ipòcrita Tedescu schlau, pfiffig, Heuchler, Hypokrit.

malíscia , nf: malissa, malíssia, malítzia Definitzione capacidade de pentzare in su malu (o fintzes in cosas chi podent pàrrere male), siat po dhu fàere e siat, mescamente, po si ndhe badrare / Predu Malíssia = pisedhu de sos contos, totu trassas, chi neune resessiat a leare in trampa Sinònimos e contràrios arrusa, astrúscia, bribantésima, cradànzula, marfuseria, trasseria / malesa Frases eo so unu puzone chi no tenet paragone in malíscia e in lestresa (P.Mossa)◊ su pitzinnu est comintzanne a intrare in malissa ◊ fit malintragnadu e de malíscia ndhe podiat bèndhere puru ◊ mischinu, cussu est fatu e lassau, no tenit malíssia nisciuna!◊ dèu tenia cuíndigi annus e fui chena malíssia Tradutziones Frantzesu malice, habileté, ruse Ingresu cunning Ispagnolu malicia Italianu malìzia, scaltrézza Tedescu Arg, Arglist.

malisciósu , agt, nm: malissiosu, malitziosu Definitzione chi o chie giughet malítzia, pentzat male, cun calecunu iscopu, ma fintzes chi giughet trassa, abbistesa, ispertesa Sinònimos e contràrios ammalisciadu, maganzosu, malitziau, trasseri | ctr. bovo, brallocu, bucamindotu, drodhe, immalisciadu Frases puite lu sezis nandhe a mie chin cussu tonu malissiosu? ◊ custas fotografias las isvilupo e cras ti faco bídere cantu ses bella… li at nadu malissiosu ◊ candu mi arregordu cumenti giogàst e fiast malitziosa!…◊ óminis e féminas si intzutzullànt cantendusí mutetus cun rimas malitziosas chi fadiant arrubiscai is piciocas 2. gravégliu pretziosu, prestu deves partire a soldadare: ista malissiosu e dae atentzione in su gherrare! (M.Z.Funedda) Tradutziones Frantzesu malicieux, rusé, habile Ingresu artful Ispagnolu malicioso Italianu malizióso, scaltro Tedescu arg, arglistig, Bösewicht.

pendòni , nm, agt Definitzione persona de dispretziare, metzana Sinònimos e contràrios baltassarru, cioco, contàciu, enzosu, istruntzu / ischifosu Frases balla, po unu pendoni no acabbu in gimitóriu! ◊ seus arróscius de intèndiri de unu pendoni narendi ca s'ómini est unu brèmini! Ètimu spn. pendón Tradutziones Frantzesu rusé, méprisable Ingresu cunning (fellow), despicable (person) Ispagnolu zorro viejo, despreciable Italianu furbacchióne, spregévole Tedescu Schlauberger, schlauer Kerl, verachtenswert.

rúsa , nf: arrusa Definitzione cosas chi si faent o si narant cricandho de trampare s'àteru, iscusa po no adduire a su chi bolet s'àteru, po no fàere su dovere Sinònimos e contràrios astrúscia, malíscia, marfuseria, spedha, transa / arraghèscia, códia, iscúgia Frases no boghes custas rusas, tantu no bi creo! ◊ s'ànima tene a postu, iscarta faltzu e rusa! ◊ cun trampas e rusas, de custa sorte iscantadu nos at sa sirena ◊ custas sunt rusas de malu pagadore! Ètimu itl.p rusa Tradutziones Frantzesu ruse, astuce Ingresu shrewdness, artifice Ispagnolu astucia, ardid Italianu astùzia, scaltrézza Tedescu Listigkeit, Pfiffigkeit.

trànsa , nf: trassa Definitzione capacidade de pentzare e fàere calecuna cosa chentza fàere o giare a bíere totu su chi unu pentzat e bolet, fintzes a ingannu, po trampare s'àteru, po s'iscabbúllere de unu male, de una dificurtade o àteru; manera de fàere cosa cun abbistesa, capacidade (no sèmpere po su bonu) Sinònimos e contràrios arrusa, astrúscia, fraícia, furbidade, malíscia, malesa / abberintu, cumpoltura, imbovu, ingànniu, màngana, tràglia, tramòglia, trampa Maneras de nàrrere csn: trassas minudas = manera fine de intrare in sas cosas pro lòmpere a su chi si cheret; a trassa de… = a zisa de…; a t. de para = comente ischit intrare o ischit fàghere unu padre; ómini de mala t., de malas trassas = chi est de trassa, trassas malas, chi pessat e faghet pro ingannare s'àteru, chi est prenu de trassas; artimintzare o fàghere una t. a unu = leàrelu in trampa; fàghere una cosa trassa trassa, agatare sa trassa = seberendhe su médiu, agatendhe sa manera, su essu giustu de fàghere una css. cosa; trassas de fune cultza = chi agguantant pagu, chi si daent a bídere luego pro su chi sunt Frases a sighire sas transas de Gavinu no bi cherent caltzones de Busellu! ◊ dh'ant arrestau cun d-una trassa ◊ zughes trassas che matzone ◊ bos sezis avesaos a imbentare trassas, fachèndhebos cosa! ◊ chin trassa de riu mudu Pedru si m'est a ogros presentadu ◊ tui circa de ndi bodhiri totu is trassas: candeghinò t'imbrollant 2. cun bona trassa aiat criticadu sa zunta chene ofènnere a nemos (A.Cossu)◊ in s'arte nova de sínnicu no bi aiat galu trassa ◊ cussu est trassas malas, lampu! ◊ cussu est de trassa ◊ as a tenni una trassa friendi is ous!…◊ bi tenet trassa a triballare 3. funt bivendi a mindigu po su pani, a trassa de canis istasius ◊ s'emigrau est sèmpiri in axiu, timi timi a trassa de cani in crésia, in logu allenu Sambenados e Provèrbios prb: mariane perdet su pilu ma non sas trassas Ètimu ctl., spn. trassa, traza Tradutziones Frantzesu ruse Ingresu wiliness Ispagnolu astucia, ardid Italianu furbìzia, astùzia Tedescu Schlauheit.

transósu , agt, nm: trassosu Definitzione chi o chie est totu trassas, prenu de trassas malas Sinònimos e contràrios ammalisciadu, androgheri, fraíciu, gafante, malgone, trasseri, trassista Frases est trassosu chei su matzone ◊ cudhu coiamprosu est su lodhe, e za no est transosu…: no ti fides e fue, daghi lu seras! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rusé Ingresu astute (person) Ispagnolu astuto Italianu astuto Tedescu schlau.

trasséri , nm, agt Definitzione chi o chie est totu trassas, prenu de trassas malas Sinònimos e contràrios abbiseri, ammalisciadu, fraíciu, imbodhiosu, maganzosu, malisciosu, prinnigheri, transosu, trassadori, trassàrgiu Frases no fatzas sa trassera, chi mi dh'ant iscoviau! ◊ cussa zòvana fuit una trassera chi l'ischiat fagher bene sa cumédia! ◊ ma lah ca sunt trasseris cussos pulíticos, lah!…◊ cussu est trasseri che marxani 2. cun móvidas trasseras de serpente ti dat sa manu e pesat avolotu e candho cres chi l'as bene connotu de s'internu sa cara est diferente Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rusé, celui qui fait des manigances Ingresu shrewd, plotter Ispagnolu listo, espabilado Italianu scaltro, macchinatóre Tedescu schlau, Anstifter.

travonéri , agt, nm Definitzione nau de ccn., chi est o portat trassas malas Sinònimos e contràrios ammalisciadu, malisciosu, trassadori, trasseri Tradutziones Frantzesu rusé, vieux renard Ingresu old fox Ispagnolu zorrón Italianu scaltro, volpóne Tedescu schlau.