Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

tzilibbecàre , vrb: tzilimbecare, tzirimbecare Definitzione tontonare sa conca lassandhodha orrúere a cropu, dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma Sinònimos e contràrios abbiocare, dormitai, isconchidare, sconchiai, sconcoinai, tzurumbecare Frases isse cantilenandhe e tzilimbecandhe e su sonnu falàndheli che bistrale ◊ est tzilimbecandhe serente su foghile Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sommeiller Ingresu to doze Ispagnolu dormitar Italianu sonnecchiare Tedescu schlummern.

tzillicàre , vrb Definitzione èssere o istare pagu firmu, a su tòntona tòntona, tzanchitzanchi Sinònimos e contràrios traculare, tzucurare Frases sa banca tzillicat Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chanceler Ingresu to wobble Ispagnolu tambalearse Italianu pencolare, tentennare Tedescu schwanken.

tzincavesàre , vrb Definitzione andhare a trevessu, abbarrare o istare in giru Sinònimos e contràrios bagamundai, bandhulare, corruntonai, faghinerare, garronai, perdulare, trastamare Tradutziones Frantzesu vagabonder, flâner Ingresu to roam Ispagnolu vagar Italianu girovagare Tedescu umherschweifen.

tzirigheltàre , vrb Definitzione tirare a longas, bogare iscusas, su si betare a surdos, su ch'essire costa costa pala pala po no fàere su chi tocat Tradutziones Frantzesu tergiverser Ingresu to prevaricate Ispagnolu andarse con rodeos Italianu tergiversare Tedescu Ausflüchte suchen.

tziviài , vrb: cibinare, sifinare, tifinare, tzivinai Definitzione pròere, fàere abbighedha fine selena Sinònimos e contràrios arrevinae, arrosinai, arrusciai, istedhiare, modhinare, papuschiare, paspiare, proighinai, tzaviai Frases calincuna dí, candu tzívinat, ti parit de èssiri foras de custu mundu ◊ innòi est tzivinendi, ma in monti cust'àcua est ní! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pleuviner Ingresu to drizzle Ispagnolu lloviznar Italianu piovigginare Tedescu nieseln.

tzocài , vrb: tzocare, tzoncare Definitzione fàere tzàcurru, tzocos, cropos a sonu surdu po si fàere intèndhere; nau cun tzacu, crepare Sinònimos e contràrios dumbulare, istochidare, picare 2, sacai, tochedhare, trochedhare, tzacarrai, tzòchere, tzochire / sciopai Frases bi at linna chi in su fogu tzocat e che búlliat atesu s'iscata alluta ◊ tzocare sa limba, sas manos, sa zanna ◊ tzocat s'istranzu in domo de s'amigu ◊ Michelledhu e sas duas vachianas ant ghetatu unu brincu tzocanne sos pedes ballanne ◊ su pitzinnu est tzoncandhe sas manos, cuntentu! 2. mancari ti ufres e ti tzoches, puru: como su chi est fatu est fatu! ◊ pro carchi borta chi mamma benit a domo ti ufras… tzocadu chi ti agatent! ◊ su fogu brusiaiat su tzilibirche, apustis chi lu faghiat unfrare e tzoncare (E.Pes) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire du bruit, éclater Ingresu to make a din, to burst, to creak Ispagnolu chasquear, restallar Italianu far strèpito, scoppiare, schioccare Tedescu Lärm machen, bersten.

tzochedhài, tzochedhàre , vrb: tochedhare* Definitzione fàere tzàcurru iscudendho, tocandho a atripadura, tocandho a cropu forte mescamente in is gennas pedindho de intrare Sinònimos e contràrios dubbussare, dumbulare, sacai, tochitae, trochedhare, tzacarrai, tzocai Frases pro su candhelarju depies tochedhare in sos portales ◊ fit peri sas giannas, tzochedhendhe ◊ ite cres, chi no sia andhadu deo puru tzochedhendhe in sas giannas anzenas?! 2. babbu tzochedhat cun sa mazadorza iscutinendhe olia Tradutziones Frantzesu frapper, taper Ingresu to knock Ispagnolu llamar, tocar Italianu bussare Tedescu klopfen.

tzotzíre , vrb Definitzione arregòllere e mantènnere is oos asuta in caente cicindhosi in pitzu po fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas (binti una die) e is pigiones in su niu; fàere sa boghe de sa pudha candho est cicia in is oos o portat is pudhighinos piticos; nau de ideas e sentidos, su dhos fàere crèschere e contivigiare fintzes a giare un'arresurtau Sinònimos e contràrios acloai, chiochire, clocire, cocolae, crochidare, forcire, neulire, tzotzare* Frases nidos lassados cun s'ou tzotzidu ◊ sa rúndhine tzotzit 2. galiotos a préides unidos sunt tessendhe tírrias e brigas isfoghendhe sos ódios tzotzidos (P.Mereu)◊ su dolu tzotzit fortzas noas in sa carena Tradutziones Frantzesu couver, glousser, féconder Ingresu to brood, to fertilize Ispagnolu empollar, cloquear, fecundar Italianu covare, chiocciare, fecondare Tedescu ausbrüten, brüten, befruchten.

tzucuràre , vrb: tzunculare Definitzione èssere o istare pagu firmu, a su tzanchitzanchi Sinònimos e contràrios itzucurare, traculare, tzillicare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chanceler Ingresu to be shaky Ispagnolu tambalearse Italianu pencolare, traballare Tedescu schwanken.

tzuntzullàre , vrb: tzutzullai Definitzione nàrrere o fàere po indrúchere a unu a fàere ccn. cosa, po dhu pònnere contras a un'àteru, po dh'atzitzare / èssere tzuntzulladu a binu = piciuau, bufadu, alligru a binu Sinònimos e contràrios birbillare, inciulai, seguzare / intzidiare, intzifrire, intzutzulai, ispuntogliare, ispuntzonare Frases tzutzullai sa genti, su logu ◊ is Fariseus sighiant a tzutzullai sa genti po fai cundennai a Cristus ◊ candho cudhos no lu bochinabant prus, credendhe de fàchere male, tandho los tzuntzullabat isse matessi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu exciter, pousser Ingresu to incite Ispagnolu incitar Italianu aizzare Tedescu aufhetzen.

tzurrài, tzurràre , vrb: ciurrai, tzurruare Definitzione essire a fortza, fàere a tzurru (nau de abba, sàmbene e cosas deasi); tzurrare si narat po ingurtire o bufare a intullu Sinònimos e contràrios benai, brotai, irrusciare, spiciurrai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu jaillir Ingresu to squirt Ispagnolu chorrear, surtir Italianu sprizzare Tedescu spritzen.

tzurruvigài , vrb Definitzione si che betare a modhe in abba grussa a cúcuru ficadu, conca a bàsciu, calare de artu a cúcuru ficadu Sinònimos e contràrios acabussai, arrembulai Frases as a cantai in sa tupa aundi si tzurruvigat su stori ◊ si nci tzurruvigat in s'àcua ◊ is arrocas ndi tzurruvigant de is toneris e de is contras Tradutziones Frantzesu plonger Ingresu to plunge Ispagnolu zambullirse Italianu tuffarsi Tedescu tauchen.

tzurumbecàre , vrb Definitzione èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma Sinònimos e contràrios abbiocare, sconchiai, sconcoinai, tzilibbecare, tzinghirinare, tzumbecare Frases si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hochement de tête à cause du sommeil Ingresu to lose one's head balance for the sleep Ispagnolu cabecear Italianu tracollare della tèsta per il sónno Tedescu Kippen des Kopfes aus Schlaf.

ufiàre , vrb: ofiare, ufrare, unfiai, unfiare, unfrai, unfrare Definitzione prènnere de sulu, de ària, crèschere de mannària a inchibberadura po maladia o male (nau de un’arremu, de sa carre), o fintzes po s'abba chi suspint is materiales (es. sa linna); nau in cobertantza de unu, pigare arrennegu, tzacu, primmare; foedhandho de is errios, prènnere de abba, calare prenos a undha manna / ufrare a casidhu = meda (in sensu reale e metafóricu) Sinònimos e contràrios abbrofodhare, abbruvudhare, acasidhare, apisciucari, atesidhare, incubare, ufredhare Frases che li sunt ufrados sos pes de sa cadha chi at leadu ◊ a issa si li unfraint sas cambas ◊ sunt unfiendhe buscichedhas de sabone ◊ s'abba in zerru ufrat sas abberturas de linna ◊ s'abe chi l'at puntu li at ufradu sa cara a casidhu 2. no mi nareis de custu, ca mi unfrant is figaus! ◊ tziu Pàule est che zodhu cràpinu, deretu a si ufrare! 3. su rivu est ufratu e no si podet giumpare ◊ sont in su tzilleri a si ufrare de birra Ètimu ltn. inflare Tradutziones Frantzesu gonfler Ingresu to swell (again) Ispagnolu hincharse Italianu gonfiare, rigonfiare Tedescu schwellen.

ulciàre , vrb: uschiare, usciare, uscrare, uscrai Definitzione abbruxare unu pagu, nau prus che àteru de pilu, tzudha o cosas deasi Sinònimos e contràrios abbruscare, auscare, summuscrare Frases bocheint su porcu e deretu l'uscreint ◊ ponet fogu a s'usciadinu e úsciat su porcu ◊ apenas ispojoladu, su porcu cheret ulciadu ◊ paris a su zigarru si uscrabat fintzas su nasu, cussu! Ètimu ltn. usc(u)lare po ustulare Tradutziones Frantzesu brûler légèrement Ingresu to scorch Ispagnolu chamuscar, socarrar Italianu abbruciacchiare Tedescu leicht anbrennen.

umbrài , vrb: umbrare Definitzione betare o fàere umbra, pònnere in s'umbra, pigare umbra: si narat a sa matessi manera de assoliare; ingòllere umbra, assicare coment'e biendho umbra mala, pantumas Sinònimos e contràrios abbabbarrotai, addojare, adumbrai, arreselai, assumbrai | ctr. assoliare Frases un'àrbure de nughe umbraiat sa parada ◊ mi ponzo a umbrare ◊ teniat su meriagu po umbrai is brebeis 2. in s'assolada ísula nostra antiga carestias de abba umbrant su logu ◊ a is gianas unu fundu de tamatas dhis est bastanti po umbrai ◊ s'ebba mea si est umbrada Ètimu ltn. umbrare Tradutziones Frantzesu faire de l'ombre, prendre ombrage Ingresu to overshadow Ispagnolu sombrear Italianu ombrare Tedescu beschatten.

umedài , vrb: umidai, umidare Definitzione pigare umidore, fàere o essire umatu (de serenu, lentore, suore o àteru) Sinònimos e contràrios umedèssiri Frases cussas modhinas ant torradu a umidare sa robba istérrida Ètimu spn. humedar Tradutziones Frantzesu humecter Ingresu to dampen Ispagnolu humedecer, mojar Italianu inumidire Tedescu befeuchten.

umpíre, umpíri , vrb: umprire, umpriri Definitzione pigare cosa intrandho s’istrégiu de prènnere a mesu de sa cosa de pigare Sinònimos e contràrios imbèlghere, orire 1, pienare, úmprere* Frases Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ lea su tatzone, umpri abba dae sa bartza e beta a sos fiores! ◊ fia pigadu a montes cun babbu a umprire a pala ledàmine a sos sacos ◊ àter'e che gai ndhe amus bufadu in tempus de arzola, abba caente umprida a s'isterzu e a su cola cola! ◊ fit umpendhe abba cun sa càtula dai sa cora 2. posta in motu est sa màchina moderna po umpire s'iscàrgiu a su pasteri (L.Zedde)◊ sodhu minore umpit sa búscia Tradutziones Frantzesu puiser Ingresu to fill, to draw Ispagnolu sacar Italianu attìngere, empire Tedescu schöpfen, füllen.

unchinàre , vrb: aunchinare Definitzione atrotigare, fàere a gànciu, a cancarrone, nau de gente puru Sinònimos e contràrios acancarronae, ancujare, unchinedhare / atzumborai, ingobbedhare Frases cun sos annos s'est unchinadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu recourber en croc Ingresu to bend like a hook Ispagnolu encorvar Italianu piegare ad uncino Tedescu hakenförmig krümmen.

úngere , vrb: únghere, úngiri Definitzione frigare ógiu, ogiuseu, pumada o àteru deasi po fàere sa cosa prus lisa o po meighina; in cobertantza, giare arregalos po indrúchere a unu a fàere praxeres, acotzos / pps. untu Sinònimos e contràrios aoxae, linire, untai, untinare, utzare Frases fatesint únghere sa nave po èssere prus lestra ◊ is arrodas tzichírriant in is butus sentza de úngiri ◊ li unghiat in su dossu s'unghentu de sas brusiaduras ◊ si unghet sa sartània cun ozu e si ponet s'impastu ◊ sanànt medas malàidus ungendidhus cun s'ollu 2. is impiegaus si non funt untus a prexeri intzoru no ti ndi faint de pràticas! Ètimu ltn. ungere Tradutziones Frantzesu graisser, huiler Ingresu to grease Ispagnolu engrasar, untar Italianu ùngere, lubrificare Tedescu salben, einfetten.