Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acolumàre , vrb: acumbulare, columare Definitzione fàere a cólumu, prènnere un'istrégiu fintzes a oros, pònnere a muntone Sinònimos e contràrios acucuai, acucurrumedhare, ammuntonae, pienare, plèniri | ctr. bocare, iscolomare, leai Frases nues chi si acólumant in istiu batint tempestas chin abba a cadinos ◊ annos de fadigas acólumant sos órrios de sos matimannos ◊ iseto aculumendhe penas e sonnos de fantasias ◊ acolumedas forte una siendha de terra, fraigados, prata e oro! (G.Tidore) Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu accumuler Ingresu to amass, to fill up Ispagnolu colmar, amontonar Italianu accumulare, colmare Tedescu anhäufen, füllen.

assacài, assacàre , vrb Definitzione pònnere in su sacu, nau fintzes in su sensu de afallare, fàere tibbu; istare aguantandho, ingurtindho fele, tzacu, patimentu; intrare a calecunu logu Sinònimos e contràrios arregolli, insacai / assacheare | ctr. illichidare Frases terra assacat e coro abbacat ◊ su trigu in s'argiola benit assacau 2. seu assachendu, assachendu, ma ses acanta de piscai! ◊ su grajori de tantis buconis marigosus si fiat assacau asuba de is palas suas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ensacher Ingresu to sack Ispagnolu ensacar Italianu insaccare Tedescu in Säcke füllen.

incubàe, incubài, incubàre , vrb: incupai, incupare Definitzione pònnere su mustu in su cubone a budhire, pònnere su binu in sa carrada (cuba); ufrare, essire ufrau che una cuba de s'arrennegu, de su fele (nau de animales mannos – boes, bacas – fintzes mòrrere de ufradura po àere papau erba isciusta in beranu) Sinònimos e contràrios incubonare / acubare, afenare, inchibberare, ufiare | ctr. iscubonare, scupai Maneras de nàrrere csn: incubare calore = collire caentu meda, imbudhighinare e tratènnere su calore; incubare una maladia = collire intzimia de maladia, finas a candho sa maladia no si paret bene Frases su bingiateri at binnennau e incupau su mustu 2. gasi, incubendhe fora de sentidu, si únfiat tantu, si únfiat, mischina, chi ruet morta crebada in fiancu (Limbaresu)◊ si li sunt incubadas sas bacas e ndhe li at mortu puru 3. no ghetu mexina a su mustu incubau, su fatu e cracau po no guastai (F.Pischedda) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu entonner Ingresu to barrel Ispagnolu encubar Italianu imbottare Tedescu in Fässer füllen.

infertzíre 1 , vrb: isfertzire Definitzione pònnere su prenimentu a unos cantu papares Sinònimos e contràrios fartziri, impreni Ètimu itl. infarcire Tradutziones Frantzesu farcir Ingresu to stuff Ispagnolu rellenar, embutir Italianu farcire Tedescu füllen.

insacài, insacàre , vrb: isciacare, issacare Definitzione pònnere cosa in sacos; pònnere sa cosa a issacu, a càtigu, a istibbidura po ndhe fàere càbere de prus in s'istrégiu; in cobertantza, abbudhare, púnghere (a lepa, a puntorzu)/ i. feli = pigare arrennegu, tzacu Sinònimos e contràrios assacai / abbaticare, istibbire / istichire, pònnere, tzacare Frases amus issacadu s'olia pro la zúghere a maghinare ◊ su trigu netu in s'arzola s'issacat pro che lu giúghere a bidha ◊ no as àteru impreu, petzi issachendhe néula!… 2. nche lu cheriant issacare in prejone Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ensacher Ingresu to sack Ispagnolu ensacar Italianu insaccare Tedescu in Säcke füllen.

pienàre , vrb: prenare Definitzione betare o pònnere calecuna cosa in istrégiu o in calecunu logu fintzes a candho no dhue ndhe cabet àtera: fintzes pònnere cosa o betare apitzu coment'e imbrutandho meda o totu, ocupandho logu; foedhandho de terrenos, betare su sèmene in sa terra arada; foedhandho de fémina, impringiare; in cobertantza, fintzes cumbínchere a ccn. a calecuna idea, su si crèdere meda, ocupare fintzes cun prexu sa mente, s'ànima, su coro / cong. pres. 1ˆp. sing. prenga, prene; pps. prenadu, prenu / prenare s'ogru a unu = (nau de calincuna cosa) pàrriri bella meda, bona, pràxiri Sinònimos e contràrios acolumare, cènnere, impreni, imprignare, improssimare, plèniri, semenai, umpire | ctr. abbuidai, ilgavantare, illichidare Frases so prenendhe su binu ◊ mi prenaia sas busacas de càriga ◊ comente at betadu cussa cosa mi at prenu de brúere! ◊ prena s'ozu a sas ampullas! ◊ at prenu fiascos de abba ◊ cussu traste s'est prenanne de rughintzu ◊ bodhindhe morisca mi so prenu de ispina ◊ sos istradones si torrant a prenare de fossos e de lutu ◊ is bangus si preniant de genti, montàrgius e bidhajus 2. mancari cun s'aradu de linna pienao su nalvone ◊ bos sezis irfassaos prenandhe sa terra a marrone ◊ ocannu prenamus s'ortu a basolu ◊ cust'arricu medas terras dhas preniat a trigu e a fà e poniat fintzas trinta giorronaderis a trabballai 3. custu contu consolat e ndhe pienat su coro ◊ iscummitu ca sa conca gei ti dh'at prena oi puru, cun is chistionis suas?! (A.Melas)◊ aici gei si dh'at prenu s'ogu!…◊ de cussa malesa ndhe as prenu su logu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remplir jusqu'au bord Ingresu to fill Ispagnolu llenar Italianu riempire, colmare Tedescu füllen, auffüllen.

plèniri, plènnere , vrb: prènere, preni, prènnere 1, prenni, prènniri Definitzione betare o pònnere calecuna cosa in istrégiu fintzes a candho no ndhe cabet àtera; fintzes pònnere o betare cosa apitzu coment'e imbrutandho, ocupandho logu; betare a corpus, papare a tzatzadura; foedhandho de terrenos, betare su sèmene de su laore in sa terra arada; in cobertantza, cumbínchere a calecunu de calecuna idea, giare informatziones solu de una genia po dhu cumbínchere de calecuna cosa e dhu tènnere in favore, su si crèdere meda, pigare sa mente, s'ànima / pps. prenu; ger. prenindhe Sinònimos e contràrios acolumare, cènnere, impreni, pienare / satzai / semenai | ctr. abbuidai, illichidare Frases apu prenu una marighedha de pruna ◊ so prenendhe abba a sa broca ◊ Pistirincu at prenu su sacu de perda ◊ si prenit sa domu de carramatzinas ◊ custa butíllia isbódia immoi dha prengu ◊ torra a prènnere sa tassa! ◊ sa pasta si podet prènere de saba o mele pro fàere custu druche ◊ sa domo si fit prenindhe de zente 2. tengu terras a pasci e terras po preni ◊ is messajus prenint, po su prus, fà e trigu 3. si prenint sa buca, de autonomia, ma no su ciorbedhu ◊ a fuedhus gei ti prenis: ma ses prenu de bentu! ◊ no mi prèngias sa menti de fumu! (L.Matta) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remplir, remplir jusqu'au bord Ingresu to fill Ispagnolu llenar Italianu riempire, colmare Tedescu füllen, anfüllen, auffüllen.

preniméntu , nm Definitzione su prènnere calecuna cosa (fintzes terras a sèmene); totu su chi si ponet de cundhimentu po prènnere calecuna cosa chi depet istare prena (culurgiones, pala de angione, de crabitu, animale piticu) o fintzes àteru (es. sa banita) Sinònimos e contràrios imprenimentu, prenadura, prenidórgiu, preníngiu / semenóngiu | ctr. sbuidamentu Frases su semíngiu est fintzas su tempus de fai su prenimentu, de seminai 2. fatzu su prenimentu po una pala de angioni a budhiu ◊ su prenimentu de is matalafus dhu fadiant de lana, de palla Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remplissage, rembourrage, rembourrement Ingresu stuffing Ispagnolu llenado, mullido, relleno Italianu riempiménto, imbottitura, ripièno Tedescu Füllen, Füllung, Polsterung.

umpíre, umpíri , vrb: umprire, umpriri Definitzione pigare cosa intrandho s’istrégiu de prènnere a mesu de sa cosa de pigare Sinònimos e contràrios imbèlghere, orire 1, pienare, úmprere* Frases Tziscu umpit su mustu de sa pica ◊ lea su tatzone, umpri abba dae sa bartza e beta a sos fiores! ◊ fia pigadu a montes cun babbu a umprire a pala ledàmine a sos sacos ◊ àter'e che gai ndhe amus bufadu in tempus de arzola, abba caente umprida a s'isterzu e a su cola cola! ◊ fit umpendhe abba cun sa càtula dai sa cora 2. posta in motu est sa màchina moderna po umpire s'iscàrgiu a su pasteri (L.Zedde)◊ sodhu minore umpit sa búscia Tradutziones Frantzesu puiser Ingresu to fill, to draw Ispagnolu sacar Italianu attìngere, empire Tedescu schöpfen, füllen.