abbacàbbile , agt Definitzione chi si podet abbacai, menguare de fortza, de fuliesa Tradutziones Frantzesu qui peut se calmer Ingresu peaceable Ispagnolu que se puede calmar Italianu calmàbile Tedescu beruhigbar.

abbíte , avb: addite, agghite, aita, aite, aiteu Definitzione a ite, pro ite (iscopu, càusa): prus che àteru si narat domandhandho, ma fintzes candho si bolet nàrrere cun fortza (o tzacu) chi una cosa est totu in debbadas / aitemilu/la/los/las, aitedilu, aitennollu? = ita mi ndi fatzu, ita ti ndi fais, ita si ndi feus? Sinònimos e contràrios eaite?, poita? Frases aite no andhas, como chi est ora? ◊ addite mi cherias, chi mi as cramadu? 2. addite ti miro in su retratu, candho ses morta?! ◊ addite piras, melas, e pro chie, riservades su dulche frutu?! ◊ míseru naschimentu: e abbite su póberu in su mundhu?! ◊ abbite torrades su calche a s'àinu?! ◊ ohi… aite cumpresu m'as?!…◊ e addite tiat èssere a samunare sa conca a s'àinu! ◊ aite a b'istúdiat, cussu? nudha! 3. aitesilas, sas armas, si no pro las impreare? ◊ aitebbolla custa cosa totu andhada male?! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pourquoi, à quoi bon? Ingresu why? Ispagnolu por qué Italianu perchè (a che scòpo) Tedescu warum.

acatàdu , pps, agt: acatau 1 Definitzione de acatare 1; chi si acatat, chi istat atentu de si acatare de totu Sinònimos e contràrios abbillu, abbistu, ischidadu, schidu, speltu / abbizadu, sapidu Terminologia iscientìfica ntl Tradutziones Frantzesu avisé Ingresu shrewd Ispagnolu que se ha dado cuenta, listo, avisado Italianu accòrto Tedescu umsichtig.

acoglidòre , agt, nm: acollidore, acudhidori, acuglidori, collidore, gullitore Definitzione chi o chie arregollet cosas a s’atenta o serbit a ndhe arregòllere, o po dha mantènnere chistia Sinònimos e contràrios arregollidori Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ramasseur Ingresu picker Ispagnolu quien o que recoge Italianu raccoglitóre Tedescu Sammler.

afavàdu , agt: afavau Definitzione de afavare; immalaidau de sa fae chi at papau; chi est chentza fortzas, arréndhiu coment'e malàidu de afavamentu, chi si est pérdiu de ànimu Sinònimos e contràrios afaighedhau / cdh. afaatu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu malade, atteint du favisme Ingresu a person which can easily contract the ilness of favism Ispagnolu que padece favismo Italianu fàbico Tedescu Bohnenvergiftung (Fabismus)

afrontànte, afrontànti , nm Definitzione chie tenet sa propiedade o su possessu a làcana in mesu cun calecun’àteru o cun calecuna cosa (es. istrada) Sinònimos e contràrios lacanante, lacanarju Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu riverain Ingresu frontager Ispagnolu propietario de un inmueble que da a una calle o a un río Italianu frontista Tedescu Anlieger.

aghedhósu , agt Definitzione nau de cosa modhe, chi est unu pagu tostada solu segundhu su tretu o segundhu sa calidade Sinònimos e contràrios cadhosu / duraghe Frases su lardu de su súmene est aghedhosu ◊ sa ua litàchina est calidade aghedhosa, bona a pabassa ◊ su péssighe duraghe zughet sa purpa aghedhosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pavie Ingresu clingstone Ispagnolu duro (dicho de algo que suele ser blando) Italianu duràcino Tedescu hartfleischig.

agudígliu , agt Definitzione chi tenet agudesa foedhandho Sinònimos e contràrios assudu, prontudu, trempista Terminologia iscientìfica ntl Ètimu spn. agudo Tradutziones Frantzesu hardi Ingresu bold in speaking Ispagnolu que habla con agudeza Italianu ardito nel parlare Tedescu frech.

amicàtu , pps, agt: amigadu Definitzione de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine) Sinònimos e contràrios afancedhau, afantadu, amistadu 2. che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine Tradutziones Frantzesu concubin Ingresu concubinary Ispagnolu que pasa mucho tiempo con sus amigos, amante Italianu concubinàrio Tedescu in wilder Ehe Lebende.

ammeschinàu , agt: ammischinau Definitzione chi si ammischinat; chi dhue at de ndhe tènnere làstima Frases "Tocamí, teni piedadi!" tzerriàt unu a totu boxi, ammeschinau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu minable Ingresu who moves to pity Ispagnolu que mueve a piedad Italianu che muove a pietà Tedescu wer Mitleid erregt.

àndhe , cng Definitzione foedhu sèmpere cun chi avatu imperau po nàrrere su chi dipendhet o podet dipèndhere de ccn. cosa o fatu, inditat pruschetotu una càusa, un'intzimia Sinònimos e contràrios addaghi, arribbau 1, giaghí Frases andhe chi faghes gai no ti naro piús nudha! ◊ andhe chi bi ses bonu, proite no lu faghes tue?! ◊ andhe chi bi est, pastorighendhe, a si ndhe podiat leare medas de fiados?! ◊ faghedilu tue, andhe chi murrunzas si unu ti azuat! 2. azigu connoschiat s'intrada, andhe a li pedire finas s'essida! Tradutziones Frantzesu puisque Ingresu as, since Ispagnolu puesto que, ya que Italianu poichè Tedescu was? wie schön!

apatentàdu , agt Definitzione chi tenet o at leau sa patente; nau cun tzacu, chi tenet calecuna calidade mala créschia meda, segura 2. est unu parassita apatentadu, semper chentza fàghere nudha! Tradutziones Frantzesu qui a le permis de conduire Ingresu licensed Ispagnolu cualificado, que posee el permiso de conducir, redomado Italianu patentato Tedescu zugelassen, mit Führerschein versehen.

àrra 2 , nf Definitzione genia de preughedhu chi ponet a s'abe in su casidhu e dha bochit puru si no si meighinat Terminologia iscientìfica crp, varroa destructor Tradutziones Frantzesu varroa Ingresu insect able to kill bees into the apiary Ispagnolu parásito que mata las abejas en las colmenas Italianu varròa Tedescu Varroamilbe.

arrimàdu , pps, agt: arrimatu, arrimau Definitzione de arrimare; firmu, postu o lassau a una parte; nau de ccn., chi po maladia o becesa no essit prus Sinònimos e contràrios firmu, postu / malàdiu Frases s'autocarru dh'iant arrimau in pratza ◊ is istimentos de is frades o sorres prus mannos beniant arrimaos e dhos umperànt is prus pitios 2. candho mi ant bidu betzu e arrimadu mi ant che un'istratzu fuliadu (C.Longu)◊ est mesu arrimau, cun sas ancas che tzumpedhu ◊ seo cricanno foedhos arrimaos in calecunu corruncone de sa memória Tradutziones Frantzesu appuyé, posé Ingresu deposited, put Ispagnolu arrimado, que ya no sale de su casa (anciano) Italianu depósto, appoggiato Tedescu gestützt.

arrisparmiósu , agt Definitzione chi cricat s'arrespàrmiu, de no perdimentare sa cosa, de ndhe pònnere paga Sinònimos e contràrios aculumiosu, aorradori, arreguadori, arrisparmieri | ctr. ispennijolu, isperditziau, istrubberi, sperdicieri Tradutziones Frantzesu parcimonieux Ingresu thrifty Ispagnolu sobrio, que ahorra Italianu parsimonióso Tedescu sparsam.

assabiàdu , agt, nm Definitzione chi o chie at cagiau a crebedhu, si est fatu sàbiu Sinònimos e contràrios acabadu, acuntzentau, atinadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu assagi, devenu sage Ingresu become sane again Ispagnolu que ha recobrado el juicio Italianu rinsavito Tedescu wieder zu Verstand gekommen.

ataleschí , cng Definitzione a tales chi… = a manera chi…, a puntu chi… Frases avisant sos fideles ataleschí acudant a crésia ◊ a tales chi viva friscu e sanu ◊ onora a su babbu e a sa mama a tales chi bivas tempus meda ◊ si un'istante iscultaias, a tales chi piús no ti ndhe bantes, ti proao in rejones apagantes Tradutziones Frantzesu de sorte que, afin que Ingresu so that Ispagnolu para que Italianu talchè, affinchè Tedescu so daß, damit.

bàstas , cng: bastis, bastu 3, bastus 1 Definitzione foedhu po pònnere o chi ponet una cunditzione: s'imperat cun de e cun chi; candho est cun sa cng. chi e cun su verbu èssere e puntu isclamativu (bastu chi siat!) bolet nàrrere puru chi unu no est tanti seguru o no dhue credet meda a su chi narat o intendhet e abbarrat unu pagu ispantau e fintzes dispràxiu = como siat puru?!… si fit abberu?!… Sinònimos e contràrios aliali! Frases beni a ti cuai bastis chi ti cuist bèni ◊ bolliat unu piciocu mancai poberitedhu, bastas chi essit iscípiu bolai ◊ bastu chi sias cun àtere, bae, ma no a solu! ◊ apo a partire cras, bastu chi sas cosas no mi andhent a s'imbesse ◊ bastu chi mi nias sa veridade ti perdono! 2. nachi za est istudiendhe, bastu chi siat! ◊ iscrient chi za sunt sanos, bastus chi siat! 3. - Sas pudhas mias faghent sos oos e si los mànigant! - Bastu chi siat?! ◊ - A Boredhu che li ant furadu sos porcos! - Bastu chi siat?! 4. bastus de mi che l'iscutinare li apo nadu chi ei Tradutziones Frantzesu pourvu que, à condition que Ingresu provided (that) Ispagnolu con tal de que Italianu purchè Tedescu nur… wenn.

benemíndhe!, benemíndi! , iscl, avb: benimindi, beniminne Definitzione (fintzas b. de…) bene + mi + ndhe: foedhu po nàrrere chi una cosa a ccn. dhi est andhada bene meda, chi unu est cuntentu o si ndhe cuntentat o chi dhue at de si ndhe cuntentare, chi una cosa est bella de abberu, ma s'impreat fintzes cun idea de paragone e coment'e avb. in su sensu de meda, bene meda (a bortas cun ironia, po nàrrere chi àtera cosa est méngius) Sinònimos e contràrios ebbenemindhe Frases benemindi prexu! benemindi festa! ◊ benimindi s'arrori, su dannu, sa festa, ecc.◊ beniminne de cadhu: ti siat po salude! 2. in bidha s'istat bene: e benemindhe tzitade!… 3. s'arriu est calendi benemindi ◊ ti apu bistu iscriendi cosa e sudendidí benimindi (F.Carlini)◊ est pascendu a fura benimindi! (T.Dei) 4. s'istima de sa mama est menzus: e benemindhe amores de isposa!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qu'il est beau! Ingresu how fine! Ispagnolu qué bien Italianu che bèllo! Tedescu wie schön!, sehr gut!

benidòre, benidòri , agt, nm: bennidore 2, benitore, venidore Definitzione foedhandho de tempus, chi at a bènnere; su tempus chi o fintzes chie at a bènnere, sa criadura chi depet naschire / a/c.: su b. de is verbos in sardu si faet cun is formas de su vrb. àere de s'ind. pres. prus sa prep. a e s'inf. de su vrb. chi s'impreat, su vrb. lessicale (es. apu a biri, as a fàere, at a nàrrere, aus a torrare, azis a bènnere, ant a iscriri); ma no sèmpere inditat tempus: a bortas inditat calecuna cosa chi podet èssere ma no est segura e si podet nàrrere de cosas a su presente puru (za at a pròere puru, como, za!…◊ gei s'at a balli unu sodhu cussu possessu!…◊ frius dhui at a fai anca ant a èssi is piciochedhus? ◊ ge no at a tocai de tzerriai sa maista de partus! ◊ ite cheres chi ti nia: at a èssere gai ma no ndh'isco! ◊ aliali, as a èssere tue cussu chi mi che at furadu sa cosa!); su b. passau (solu de forma) a paragone de un'àteru tempus b. in sardu no s'impreat mai: s'impreat solu in su sensu de duda, de possibbilidade, a metade tra su nàrrere e su dimandhare (za bi as a èssere andhadu a fàghere cudhu cumandhu, berus?! ◊ bae a bídere, chi como at a èssere torradu! ◊ no as a crei ca cussu dannu dh'apu fatu dèu: as a èssi istétiu tui etotu!), o fintzes po inditare seguresa, ma nau cun ironia (dh'ap'àiri pentzau de mi ndi andai a giru cun custu frius!…), mentres chi in su sensu de su tempus si narat de àtera manera: candho so prontu apo a bènnere/benzo ◊ candho s'at a istracare s'at a frimmare ◊ sa die chi ti pones a triballare za at a èssere una bella die!; su b. de unu tempus passau si podet fàere cun s'ind. imp. o cun su cund. passau e fintzes de àtera manera: deris nachi benias e no che ses bénnidu ◊ nanca torràst a benni e no ses benniu! ◊ nachi faghiat tempus bonu, oe, ma mi paret chi che la fúrriat male ◊ seu pentzendi a totu cussu chi emu pótziu fai e no apu fatu ◊ mi as nadu chi tias èssere bénnidu e poi ti ses torradu a pessare ◊ pessaia de bi andhare ma apo tentu irbortu Sinònimos e contràrios benideru, imbenidore | ctr. passadu Frases benes e momentos afannosos preparat su tempus benidore ◊ sas generatziones benidoras ant a èssere diferentes ◊ Sennore, ti ringràtzio chi mi as dadu custa frua: pro su tempus bennidore la ponzo in manu tua ◊ castiae ca is tempos funt cambiandho e sa pinna e su tinteri ant a donae a papae a su mundhu benitore 2. si atzendhent in su coro bramas de lobrare unu menzus benidore ◊ piús allegras bos bia a su benidore! ◊ at postu a parte àteros valores a godimentu de sos benidores (G.Finà) Ètimu ctl. venidor Tradutziones Frantzesu futur, qui va naître Ingresu future, unborn (child) Ispagnolu futuro, que va a nacer Italianu futuro, nascituro Tedescu kommend, künftig, Zukunft Leibesfrucht.

«« Torra a chircare