atuturàe , vrb: atuturare, atuturrare Definizione fàere a unu túturu (o a unu tuturru) e, po cussu etotu, atzirbisonare Sinonimi e contrari abballonare, acrocoedhare, allomborae, ammurigonai, arrombulonai, arruedhulare, imboligare / ammuntonae / acragallai / aturedhare 1 | ctr. ispàlghere Frasi sas berbeghes si sunt atuturadas comente ant intesu cussa traghidada ◊ pèsache custa camisa prantzada, sinono si atúturat torra! ◊ sos cartzones sunt totu atuturados ◊ si atuturrat preguntèndhesi a chie isse aiat dadu impitzu ◊ no atútures su pabilu ca mi serbit a iscríere! Etimo srd. Traduzioni Francese rouler en cornet Inglese to crumple up Spagnolo abarquillarse, enroscarse Italiano accartocciare Tedesco zusammenrollen.

atuturighedhàdu , pps, agt Definizione de atuturighedhare; ammurigonau istrintu, a cracu, nau de orrobba Sinonimi e contrari atuturradu Traduzioni Francese chiffonné Inglese crumpled up Spagnolo abarquillado, enroscado Italiano accartocciato, contratto Tedesco zusammengerollt, verkrampft.

atuturighedhàre , vrb Definizione fàere a unu tuturedhu istrintu istrintu, cracu (nau de orrobba o àteru deasi) Sinonimi e contrari atuturae Etimo srd. Traduzioni Francese froisser, chiffonner Inglese to crumple up Spagnolo abarquillarse, enroscarse Italiano accartocciare, contrarre Tedesco zusammenrollen, zusammenziehen.

atzumentàre , vrb: azumentare Definizione agiudare a unu a che artzare a calecunu logu artu, agiudare in calecuna cosa; artzare a unu logu Sinonimi e contrari acadhai, agiuventare Frasi su nuscu de su pische e de sos porchedhos arrustu azumentaiat sa gana 2. sa luche galu iscraricata de s'arvorinu si nche fit atzumentanne in sas palas de sos montes Traduzioni Francese gravir, monter Inglese to clamber up Spagnolo ayudar a alguien a subir en algún sitio Italiano inerpicarsi Tedesco klettern.

atzupàre , vrb Definizione atumbare a calecuna cosa, andhandho, su si firmare foedhandho Sinonimi e contrari abbruncai, imbronconai, intuviae, trabbucai 1 Frasi truvat a un'ala e atzupat a su carrone de una craca bullitada ◊ sos túncios de s'albore si atzupant cun sos sónnios mios ◊ zughia su piatu in manos, mi ant atzupadu e apo ispramminadu sa minestra in terra! Traduzioni Francese trébucher Inglese to bump, to trip up Spagnolo tropezar Italiano urtare, inciampare Tedesco stoßen, stolpern.

avampài, avampàre , vrb Definizione nau de fogu tenendho, fàere a fràmula manna, meda, arta Sinonimi e contrari acispare, apampai Etimo itl. Traduzioni Francese prendre feu Inglese to flare up Spagnolo arder Italiano avvampare Tedesco brennen.

bílla 1 , nf Definizione tretu de orrobba (lentzolu, coberta, bestimentu o àteru) chi si ponet addopiau / a duas, a tres, a dexi billas = a dua piza, a tre piza, a deghe piza Sinonimi e contrari pígia* 1, pinnigadura Frasi gheta sa billa de su lentzoru asuba de sa coberta! ◊ su letu est cun sa billa rebbucada e bèni posta asuba de su coscinu Traduzioni Francese bordage Inglese tucking up, turning down Spagnolo embozo Italiano rimboccatura Tedesco Umschlag.

bodhíre, bodhíri , vrb: budhire Definizione arregòllere su frutu de sa mata, arregòllere cosa (fintzes abba) de terra (ma: bodhire dae terra = bodhire de sa mata abbarrandho prantaos in terra; collire dae terra = arregòllere sa cosa chi est in terra); arricire fintzes gente in domo; imparare a mente Sinonimi e contrari acabidae, acoglire, arragolli, avodhie, bòdhere, fodhire, godhire, tòdhere / umpire, úmprere / imparai / imbestire 1 Modi di dire csn: bodhiri àcua = umprire abba; bodhiri soli = leare sole; bodhiri oru de una cosa = leare oru, ischire una cosa Frasi bodhire ua, basolu, pumatas, moriscu, morisca, arantzu, issalada, rampos de cosa, frores ◊ in s'olivàriu dhoi at calincunu bodhendi olia 2. is óminis nci essint a iscudi olia e is féminas a ndi dha bodhiri ◊ cussu fait arrutu s'arrogu e bodhiu ◊ bodheindi is cartas de sa mesa! ◊ est andau a bodhiri linna in su monti ◊ candho essiant dea crésia, is nonnos betaiant in terra unu púngiu de sodhos e is pipios curriant a chie ndhe podiat bodhire de prus 3. si at bodhiu a totus che una famíglia ◊ torrat me in Cafàrnau, a su coru de tantis amigus chi dhu bodhint e dh'arricint che unu tesoru 4. mi bastat a dh'intendi una borta, sa cantzoni, po ndi dha bodhiri ◊ chi ndi bodhint oru is carabbineris, dhus arrestant! ◊ su carru si fut isciasciau ca dh'iant lassau in foras a bodhiri soli e àcua 5. su massau fut acostiandhosi a s'erriu po bodhiri abba 6. chi no fait atentzioni ndi dhu bodhit calicuna màchina passendi! Etimo ltn. colligere Traduzioni Francese cueillir, recueillir, ramasser, accueillir, saisir Inglese to pick up Spagnolo recoger, recolectar Italiano cògliere, raccògliere Tedesco pflücken, sammeln.

bullíre , vrb: pullire Definizione nau de is matas, bogare pigiones, cambos noos; nau de un'iferta, brotare, bogare, isparare Sinonimi e contrari brionire, briorare, broculare, brotai Frasi as a bullire dae raighinas, ma sunt sempre fruedhas pirastrinas! (Cubeddu) Traduzioni Francese prendre sa source Inglese to spring up Spagnolo brotar Italiano pullulare Tedesco hervorsprießen.

butàre , vrb Definizione torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; sartare, essire fora; foedhare male de ccn. / b. sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini Sinonimi e contrari arrevesciai, bòmbere, bombitai, caciae, rebessare / afolfigare Frasi su frailarzu paret unu moro che chi s'inferru ndhe l'apat butadu (P.Casu)◊ est giustu chi s'inferru butet in sinu tou fàmine e peste (P.Mossa) 2. mi ant tochedhau sa zanna: mi nche butat su coro… no est cosa de bonu! ◊ un'istrepitzu paret chi mi che butet su coro, ma est solu unu lèpore chi mi colat in daennantis ◊ ti ch'est butandhe su dinare dae uricras! 3. s'ala chi li pistidhat no cumprendhet e butat subra de chie no l'ofendhet ◊ sa buca la zughet che vulcanu butendhe de continu fogu allutu (D.Ena) Etimo itl. buttare Traduzioni Francese rejeter, vomir, rendre, médire, dire du mal Inglese to throw up, to speak badly Spagnolo vomitar Italiano rigettare, sparlare Tedesco brechen, schlecht reden (über+Akk.).

calamài , vrb: acalamai, calamiai, calemai, callamai, caramai Definizione calàresi de su sicore, po mancamentu de abba, de fortzas Sinonimi e contrari acalabiare, allartzanai, allebigiare, allizare, irdebbilitare / ammaculiare, apirchizonare Modi di dire csn: unu frori caramau, calamiau, follas callamadas = tzédidu, tzédidas de su sicore; c. s'atza = dòrchere, pèrdere s'ata (in suspu, sa capatzidade de s'impònnere, de faedhare) Frasi s'est calemada sa mata 2. gopai Giuanni, bosu gei seis de bon'arratza e no si calamat s'atza che gortedhu arruinau! ◊ seu caramada: no tengu balia de nudha, cun cussu pentzamentu! Etimo srd. Traduzioni Francese se flétrir, affaiblir, se faner Inglese to dry up, to wither, to weaken Spagnolo marchitarse Italiano appassire, infiacchire Tedesco ermatten, welken.

campaniàre 1 , vrb: acampaniare, acampionare, campianare, campionare Definizione pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu Sinonimi e contrari adaretzai, arremonire, assantai, cumpòniri, frànghere | ctr. isordulare Modi di dire csn: campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu Frasi apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?! 2. campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule 3. cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet! 4. cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos Etimo srd. Traduzioni Francese mettre en ordre Inglese to arrange, to tidy up, to reconcile Spagnolo ordenar, arreglar, poner en orden Italiano ordinare, méttere bène in órdine Tedesco aufräumen.

cartàda , nf Definizione su cartare; fintzes su pònnere cosa acostia a un'àtera a usu de cartzamenta po fortilesa o àteru, acónciu Sinonimi e contrari caltadura Traduzioni Francese cale Inglese earthing up Spagnolo recalce Italiano rincalzatura, rincalzo Tedesco Stützen.

cogónu , nm Definizione sicadura a tropu de calecuna cosa (es. pane modhe); fintzes dispraxere, prus che àteru de ofesa, de su èssere apocau, fatu a bregúngia Sinonimi e contrari assicorradura, assicorru / angóniu, annógiu, ràngulu Etimo srd. Traduzioni Francese état de ce qui est dur, sec, rassis, ressentiment Inglese drying up Spagnolo resecado, resentimiento Italiano rinsecchiménto, risentiménto Tedesco trocken werden, Groll.

coidàe, coidài , vrb: acoidai, coitai, coitare, cotiare, cuidai, cuidare, cuitare Definizione fàere impresse, a sa lestra, pònnere pagu tempus a fàere una cosa; contivigiare sa cosa / impr. cotiae!, coitàtebbos!, coitaisia! = faghide impresse!; andhare, fàghere, nàrrere coitendhe = coitare andhendhe, faghindhe, nendhe Sinonimi e contrari apressare, incoire | ctr. adasiai, discodiare Frasi setzat in cogina ca seo annanno a logu, già coito! ◊ mancai coidit a dh'arrosci, si est pigau a bonas gei trabballat ◊ vae a iscola e cótia a ghirare! ◊ li apo iscritu e mi at rispostu cuitendhe ◊ a mengianu su mairu si nd'est coitau a pesai Etimo ctl., spn. cuytar, coytar Traduzioni Francese se hâter Inglese to hurry up Spagnolo apresurarse Italiano affrettarsi, spicciarsi Tedesco sich beeilen.

consumídu , pps, agt: consumiu, cossumidu, cussumiu Definizione de consumire, nau de cosa e de gente Sinonimi e contrari allosingiau, spaciau / cdh. cunsumitu / afésiu, irgheleniu, lizinidu, marriu, scariau, surgiu 1, suspiu 2. so istracu e cossumidu cun totu sa pelea chi apo leadu Traduzioni Francese usé Inglese used up Spagnolo gastado Italiano consunto, lógoro Tedesco abgenutzt.

cratzài , vrb Definizione acostire terra a is fundhos de sa cosa prantada, coment'e carragiandho su truncu Sinonimi e contrari acarragiai, assacarrare | ctr. scraciai Terminologia scientifica msg Traduzioni Francese butter Inglese to earth up Spagnolo recalzar, aporcar Italiano rincalzare Tedesco stützen.

cuciàre 1 , vrb Definizione nau de is canes, istare in su crocadórgiu insoro; rfl. nau de unu, ammischinare Traduzioni Francese se coucher (se dit d'un chien) Inglese to curl up Spagnolo sentarse el perro Italiano accucciarsi Tedesco kuschen.

dispertàre , vrb Definizione ischidare, mòvere, acutzare s'atentzione, fàere spertu, atentu, cabosu Sinonimi e contrari abbibare, intzidiare, ischidare, ispeltare, ispipigliare | ctr. ammammalucare 2. si no lu dispertas, no si ndhe pesat a sa sola Etimo ctl., spn. Traduzioni Francese éveiller, exciter Inglese to wake up Spagnolo despertar Italiano destare Tedesco wecken, erwecken.

disuníre, disuníri , vrb Definizione iscrobare, illobare, istacare, istesiare s'unu de s'àteru, una cosa de s'àtera Sinonimi e contrari iscrobare, scuncordai | ctr. aunire Traduzioni Francese désunir Inglese to break up Spagnolo desunir Italiano disunire Tedesco trennen.

«« Cerca di nuovo