Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

atuturàe , vrb: atuturare, atuturrare Definition fàere a unu túturu (o a unu tuturru) e, po cussu etotu, atzirbisonare Synonyms e antonyms abballonare, acrocoedhare, allomborae, ammurigonai, arrombulonai, arruedhulare, imboligare / ammuntonae / acragallai / aturedhare 1 | ctr. ispàlghere Sentences sas berbeghes si sunt atuturadas comente ant intesu cussa traghidada ◊ pèsache custa camisa prantzada, sinono si atúturat torra! ◊ sos cartzones sunt totu atuturados ◊ si atuturrat preguntèndhesi a chie isse aiat dadu impitzu ◊ no atútures su pabilu ca mi serbit a iscríere! Etymon srd. Translations French rouler en cornet English to crumple up Spanish abarquillarse, enroscarse Italian accartocciare German zusammenrollen.

atuturighedhàdu , pps, agt Definition de atuturighedhare; ammurigonau istrintu, a cracu, nau de orrobba Synonyms e antonyms atuturradu Translations French chiffonné English crumpled up Spanish abarquillado, enroscado Italian accartocciato, contratto German zusammengerollt, verkrampft.

atuturighedhàre , vrb Definition fàere a unu tuturedhu istrintu istrintu, cracu (nau de orrobba o àteru deasi) Synonyms e antonyms atuturae Etymon srd. Translations French froisser, chiffonner English to crumple up Spanish abarquillarse, enroscarse Italian accartocciare, contrarre German zusammenrollen, zusammenziehen.

atzumentàre , vrb: azumentare Definition agiudare a unu a che artzare a calecunu logu artu, agiudare in calecuna cosa; artzare a unu logu Synonyms e antonyms acadhai, agiuventare Sentences su nuscu de su pische e de sos porchedhos arrustu azumentaiat sa gana 2. sa luche galu iscraricata de s'arvorinu si nche fit atzumentanne in sas palas de sos montes Translations French gravir, monter English to clamber up Spanish ayudar a alguien a subir en algún sitio Italian inerpicarsi German klettern.

atzupàre , vrb Definition atumbare a calecuna cosa, andhandho, su si firmare foedhandho Synonyms e antonyms abbruncai, imbronconai, intuviae, trabbucai 1 Sentences truvat a un'ala e atzupat a su carrone de una craca bullitada ◊ sos túncios de s'albore si atzupant cun sos sónnios mios ◊ zughia su piatu in manos, mi ant atzupadu e apo ispramminadu sa minestra in terra! Translations French trébucher English to bump, to trip up Spanish tropezar Italian urtare, inciampare German stoßen, stolpern.

avampài, avampàre , vrb Definition nau de fogu tenendho, fàere a fràmula manna, meda, arta Synonyms e antonyms acispare, apampai Etymon itl. Translations French prendre feu English to flare up Spanish arder Italian avvampare German brennen.

bílla 1 , nf Definition tretu de orrobba (lentzolu, coberta, bestimentu o àteru) chi si ponet addopiau / a duas, a tres, a dexi billas = a dua piza, a tre piza, a deghe piza Synonyms e antonyms pígia* 1, pinnigadura Sentences gheta sa billa de su lentzoru asuba de sa coberta! ◊ su letu est cun sa billa rebbucada e bèni posta asuba de su coscinu Translations French bordage English tucking up, turning down Spanish embozo Italian rimboccatura German Umschlag.

bodhíre, bodhíri , vrb: budhire Definition arregòllere su frutu de sa mata, arregòllere cosa (fintzes abba) de terra (ma: bodhire dae terra = bodhire de sa mata abbarrandho prantaos in terra; collire dae terra = arregòllere sa cosa chi est in terra); arricire fintzes gente in domo; imparare a mente Synonyms e antonyms acabidae, acoglire, arragolli, avodhie, bòdhere, fodhire, godhire, tòdhere / umpire, úmprere / imparai / imbestire 1 Idioms csn: bodhiri àcua = umprire abba; bodhiri soli = leare sole; bodhiri oru de una cosa = leare oru, ischire una cosa Sentences bodhire ua, basolu, pumatas, moriscu, morisca, arantzu, issalada, rampos de cosa, frores ◊ in s'olivàriu dhoi at calincunu bodhendi olia 2. is óminis nci essint a iscudi olia e is féminas a ndi dha bodhiri ◊ cussu fait arrutu s'arrogu e bodhiu ◊ bodheindi is cartas de sa mesa! ◊ est andau a bodhiri linna in su monti ◊ candho essiant dea crésia, is nonnos betaiant in terra unu púngiu de sodhos e is pipios curriant a chie ndhe podiat bodhire de prus 3. si at bodhiu a totus che una famíglia ◊ torrat me in Cafàrnau, a su coru de tantis amigus chi dhu bodhint e dh'arricint che unu tesoru 4. mi bastat a dh'intendi una borta, sa cantzoni, po ndi dha bodhiri ◊ chi ndi bodhint oru is carabbineris, dhus arrestant! ◊ su carru si fut isciasciau ca dh'iant lassau in foras a bodhiri soli e àcua 5. su massau fut acostiandhosi a s'erriu po bodhiri abba 6. chi no fait atentzioni ndi dhu bodhit calicuna màchina passendi! Etymon ltn. colligere Translations French cueillir, recueillir, ramasser, accueillir, saisir English to pick up Spanish recoger, recolectar Italian cògliere, raccògliere German pflücken, sammeln.

bullíre , vrb: pullire Definition nau de is matas, bogare pigiones, cambos noos; nau de un'iferta, brotare, bogare, isparare Synonyms e antonyms brionire, briorare, broculare, brotai Sentences as a bullire dae raighinas, ma sunt sempre fruedhas pirastrinas! (Cubeddu) Translations French prendre sa source English to spring up Spanish brotar Italian pullulare German hervorsprießen.

butàre , vrb Definition torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; sartare, essire fora; foedhare male de ccn. / b. sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini Synonyms e antonyms arrevesciai, bòmbere, bombitai, caciae, rebessare / afolfigare Sentences su frailarzu paret unu moro che chi s'inferru ndhe l'apat butadu (P.Casu)◊ est giustu chi s'inferru butet in sinu tou fàmine e peste (P.Mossa) 2. mi ant tochedhau sa zanna: mi nche butat su coro… no est cosa de bonu! ◊ un'istrepitzu paret chi mi che butet su coro, ma est solu unu lèpore chi mi colat in daennantis ◊ ti ch'est butandhe su dinare dae uricras! 3. s'ala chi li pistidhat no cumprendhet e butat subra de chie no l'ofendhet ◊ sa buca la zughet che vulcanu butendhe de continu fogu allutu (D.Ena) Etymon itl. buttare Translations French rejeter, vomir, rendre, médire, dire du mal English to throw up, to speak badly Spanish vomitar Italian rigettare, sparlare German brechen, schlecht reden (über+Akk.).

calamài , vrb: acalamai, calamiai, calemai, callamai, caramai Definition calàresi de su sicore, po mancamentu de abba, de fortzas Synonyms e antonyms acalabiare, allartzanai, allebigiare, allizare, irdebbilitare / ammaculiare, apirchizonare Idioms csn: unu frori caramau, calamiau, follas callamadas = tzédidu, tzédidas de su sicore; c. s'atza = dòrchere, pèrdere s'ata (in suspu, sa capatzidade de s'impònnere, de faedhare) Sentences s'est calemada sa mata 2. gopai Giuanni, bosu gei seis de bon'arratza e no si calamat s'atza che gortedhu arruinau! ◊ seu caramada: no tengu balia de nudha, cun cussu pentzamentu! Etymon srd. Translations French se flétrir, affaiblir, se faner English to dry up, to wither, to weaken Spanish marchitarse Italian appassire, infiacchire German ermatten, welken.

campaniàre 1 , vrb: acampaniare, acampionare, campianare, campionare Definition pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu Synonyms e antonyms adaretzai, arremonire, assantai, cumpòniri, frànghere | ctr. isordulare Idioms csn: campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu Sentences apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?! 2. campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule 3. cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet! 4. cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos Etymon srd. Translations French mettre en ordre English to arrange, to tidy up, to reconcile Spanish ordenar, arreglar, poner en orden Italian ordinare, méttere bène in órdine German aufräumen.

cartàda , nf Definition su cartare; fintzes su pònnere cosa acostia a un'àtera a usu de cartzamenta po fortilesa o àteru, acónciu Synonyms e antonyms caltadura Translations French cale English earthing up Spanish recalce Italian rincalzatura, rincalzo German Stützen.

cogónu , nm Definition sicadura a tropu de calecuna cosa (es. pane modhe); fintzes dispraxere, prus che àteru de ofesa, de su èssere apocau, fatu a bregúngia Synonyms e antonyms assicorradura, assicorru / angóniu, annógiu, ràngulu Etymon srd. Translations French état de ce qui est dur, sec, rassis, ressentiment English drying up Spanish resecado, resentimiento Italian rinsecchiménto, risentiménto German trocken werden, Groll.

coidàe, coidài , vrb: acoidai, coitai, coitare, cotiare, cuidai, cuidare, cuitare Definition fàere impresse, a sa lestra, pònnere pagu tempus a fàere una cosa; contivigiare sa cosa / impr. cotiae!, coitàtebbos!, coitaisia! = faghide impresse!; andhare, fàghere, nàrrere coitendhe = coitare andhendhe, faghindhe, nendhe Synonyms e antonyms apressare, incoire | ctr. adasiai, discodiare Sentences setzat in cogina ca seo annanno a logu, già coito! ◊ mancai coidit a dh'arrosci, si est pigau a bonas gei trabballat ◊ vae a iscola e cótia a ghirare! ◊ li apo iscritu e mi at rispostu cuitendhe ◊ a mengianu su mairu si nd'est coitau a pesai Etymon ctl., spn. cuytar, coytar Translations French se hâter English to hurry up Spanish apresurarse Italian affrettarsi, spicciarsi German sich beeilen.

consumídu , pps, agt: consumiu, cossumidu, cussumiu Definition de consumire, nau de cosa e de gente Synonyms e antonyms allosingiau, spaciau / cdh. cunsumitu / afésiu, irgheleniu, lizinidu, marriu, scariau, surgiu 1, suspiu 2. so istracu e cossumidu cun totu sa pelea chi apo leadu Translations French usé English used up Spanish gastado Italian consunto, lógoro German abgenutzt.

cratzài , vrb Definition acostire terra a is fundhos de sa cosa prantada, coment'e carragiandho su truncu Synonyms e antonyms acarragiai, assacarrare | ctr. scraciai Scientific Terminology msg Translations French butter English to earth up Spanish recalzar, aporcar Italian rincalzare German stützen.

cuciàre 1 , vrb Definition nau de is canes, istare in su crocadórgiu insoro; rfl. nau de unu, ammischinare Translations French se coucher (se dit d'un chien) English to curl up Spanish sentarse el perro Italian accucciarsi German kuschen.

dispertàre , vrb Definition ischidare, mòvere, acutzare s'atentzione, fàere spertu, atentu, cabosu Synonyms e antonyms abbibare, intzidiare, ischidare, ispeltare, ispipigliare | ctr. ammammalucare 2. si no lu dispertas, no si ndhe pesat a sa sola Etymon ctl., spn. Translations French éveiller, exciter English to wake up Spanish despertar Italian destare German wecken, erwecken.

disuníre, disuníri , vrb Definition iscrobare, illobare, istacare, istesiare s'unu de s'àteru, una cosa de s'àtera Synonyms e antonyms iscrobare, scuncordai | ctr. aunire Translations French désunir English to break up Spanish desunir Italian disunire German trennen.