A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

leadòrza , nf: liadògia, liadorza, liatorja, ligadoja, ligadolza, ligadòrgia, ligadorja, ligadorza, ligadoza, ligatòglia, luatòrgia Definitzione genia de erba chi portat siat s'arraighina longa chi calat a fundhu meda e siat sa sirba, chi faet a cannàile longu, fine fine, s'imbodhigat totu a s'àtera cosa e bogat frores a campanedha de colore asulu, orrosa, biancu Sinònimos e contràrios aligadorza, campanedhas, ilaila, malamida, marmida, mimira, oliadolza Frases su pitzinnu tirat carchi soghita de leadorza a s'àteru chirru de carrela ◊ evas malas in su trigu sunt s'avenazu, su papai, sa ligadoza, su ràmine Terminologia iscientìfica rba, Convolvulus arvensis, c. cantabrica, C. elegantissimus, C. althaeoides, Calystegia sepium Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu volubilis, liseron des champs, vrillée Ingresu bearbind Ispagnolu correhuela, campanilla Italianu vilùcchio, convòlvolo Tedescu Ackerwinde.

leàdu , pps: lebau, liadu Definitzione de leare / leadu a binu = imbriagu Sinònimos e contràrios picau / bocau / comporadu, furadu | ctr. lassadu, torradu Frases aiat leadu calchi colpu de aera essendhe a fora ◊ a finantzieri no l'ant leadu, no l'ant chérfidu 2. za ses bene liadu!…◊ sas àrulas fint búidas, sos procos grassos leados! ◊ cust'isterzu lu zuto leadu male, mi est ruindhe! Tradutziones Frantzesu enlevé, pris Ingresu taken Ispagnolu quitado Italianu tòlto, préso Tedescu genommen.

leadúra , nf: lebadura Definitzione su pigare, sa manera de tocare sa cosa / fàghere a l. = pigaisí sa cosa (fintzes angena) de passei suu Sinònimos e contràrios bocadura | ctr. dadura, ponidura Ètimu srd.

leàe, leài , vrb: leare, lebare, levare 1, liai 1 Definitzione aferrare cosa cun is manos o cun calecuna aina siat po dha portare, dha tènnere, dha poderare e siat po dha fàere o faendhodha bènnere mancu, po dha menguare, po che ndhe bogare (una parte o totu), istesiare o pònnere in àteru logu, portare a codhu o in pitzu, o fintzes seberare, chèrrere, fàere intrare in postu; arregòllere cosa angena, furare; càbere, fàere istare cosa (nau de istrègios), imbargare fintzes sa carena, sa mente, su sentidu, fàere provare apentu o passione manna, a tropu; fàere una cosa a cómporu, comporare, fàere pagare; betare a corpus, ingurtire, papare calecuna cosa; bòllere o fàere a pobidhu, a pobidha; cumenciare a fàere, a nàrrere, andhare a calecuna bandha, e nau de su fogu allúere, tènnere, abbruxare; assimbiare a ccn., o una cosa a un'àtera; àere motivu, intzimia po fàere o cumprèndhere calecuna cosa, fintzes po si primare / cong. 1ˆ p. sing. le (lee), 2ˆp. sing. les (=lees), 3ˆp. sing. let (=leet), lit (=liit), 1ˆp. pl. lemus (leemus), 2ˆp. pl. ledas (leedas), 3ˆp. pl. len (=leen); impr. leh! = lea!; ger. lendhe Sinònimos e contràrios acafai, aggantinare, collire, comparai, furai, iscabbúllere, lòmpere, muntènnere, neai, pagare, picare, tòdhere / afilare 1 / cojare, imparai, ofèndhere | ctr. dae 1, lassai Maneras de nàrrere csn: àere a chie o dae chie leare = assimbillai a ccn., imparai de ccn.; leare oros o cabu de una cosa = pregontai, circai de isciri ccn. cosa; leare sa vida a unu = bochire; leare a unu o una cosa pro… = cufúndhere s'unu cun s'àteru, fadhire a unu, assemizàrelu, fàgherelu che a…; leare fritu = abarrai in su frius, fintzas a tènniri frius; leare modhore = pigaisí tropu cunfiantza, aprofitai de ccn., isfrutai a chini no si podit difèndiri; leare possessu = impobidhai, faisí meri de ccn. cosa, aposentaisí in ccn. logu; leare munza, cadha, pelea, banzu = cansaisí, pigai surra; leàrela a crispa = arrennegaisí; leare sa cosa a pagu incuru = èssiri discuidaus, lassai a pèrdiri; èssere leadu a bermes = portai brèminis; èssere leadu de fritu = tènniri frius (fintzas de sa callentura); èssere leadu a melmos = arremadiau; leàresi su logu = andaisindi peri su logu, a giru; leàresi sas terras de su paba = isterririsí tropu, pigaindi su logu de is àterus puru; leare a… (+ nm.) = manera de fai, de arrexonai, biri, cumprèndiri is cosas (l. a zogu, a brulla, a corpos, a sériu, a ispintas, a befe e gai); leare a conca, a ancas (nadu de su binu o àteru gai)= fai s'efetu de ammudhiai is cambas, de cunfundi sa conca, de parri istontonaus; lebare binta = leare sa fortza, bínchere, resèssere; a ue leas? = aundi ses andendi?, (o fintzas) aundi ghetas sa manu po aguantai? Frases su chi est cosa tua liandedhu! ◊ dèu pratzu e leu ◊ lea e màniga! ◊ comente tisti fàghere a leare unu lèpere chentza cane? ◊◊ lea custa cosa e muntenemila frimma! ◊ lea sa padedha cun carchi istratzu ca est budhida! ◊◊ a sas berbeghes lis amus leadu sos anzones ◊ leabbila sa lepa, a su pitzinnu, ca si segat! ◊ si no istat ca bi l'ant leadu, a Fulanu, l'aiat pistu male, cussu boje! ◊ cussu tocu de campana est a che leare su mortu ◊ lèache linna de su fogu, ca est tropu! ◊ a muzere tua ti l'at leada Deu ◊ ancu ndi dhus lit s'erriu! ◊◊ sos bardaneris sunt semper a meletzu pro ndhe li leare su masone ◊ su dinari bi l'ant leadu sos bandhidos ◊◊ menzus a leare su seguru chi no su venturu ◊◊ como chi lu ant leadu in fràbbica a triballare za est cuntentu! ◊ a fizu tou leadilu ifatu, ca imparat a triballare! ◊◊ a su pitzinnu lu at leadu a codhu sa mama ◊ s'olia che la leant a maghinare 2. bi at córbula manna chi leat unu cartu ◊ custa cuba leat treghentos litros ◊ custu dischighedhu leat otighentos capabbàiti ◊ sa tristura at leadu a tziu Bore chi fit sempre de índule umorista ◊ s'ojada chi mi faghes mi leat coro e mente ◊ si no mànigas ti leat sa debbilesa ◊ zughet sa conca leada dae su zogu ◊ si unu abbarrat frimmu, chentza fogu, si lu leat su fritu ◊ su male chi at tentu l'at leadu totu un'ala de sa carena 3. ue l'as leada custa robba barata? ◊ si leades casu, mighi so bendhindhechelu! ◊ linna bos leades, a tantu a cuintale? ◊ e cantu ti che at leadu pro ti fàghere custu triballu? ◊ cudhu tziu at batidu cariasa: mancu in manos bi l'ant lassada, leada totu in pag'ora! ◊ cantu ti ndhe leas a mi fàghere custu muru? ◊ su babbu aviat mandhau su pitzinnu a levare unu túturu de casu dae domo de unu pastore 4. est malàidu, dirganadu e no leat nudha ◊ e ite paret su malàidu: a leat? 5. Fulanu at leadu fémina bella ◊ mancari uses su biscu e sas retzas, su canarinu chi amas no lu leas! ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha, leadidha! 6. leo deo, su macu, e la perdono! ◊ a ue leas, bestidu goi? ◊ so chirchendhe a Fulanu, nachi est coladu inoghe: bidu as a ue at leadu? ◊ a uve ses leanne, commo? ◊ ma tandho a uve levo, Deus meu, uve colo? ◊ e a uve est leata cussa tzòvana? 7. pro chie mi sezis lendhe? no mi sezis connoschindhe? ◊ cussa est salipa, no la les pro túcaru! ◊ ello pro macu l'as leadu?! ◊ bidíndhelu bestidu gai totus lu leaiant pro fémina 8. si no cres a mie, leadila dae tue etotu ◊ da'ite si l'ant leada a brigare? ◊ si l'at leadu a sola a imparare a cosire ◊ proite ti la leas candho ti narant sa resone?! ◊ no faghet a li nàrrere nudha, a isse, chi deretu si la leat, ofesu! 9. su festajolu si leat sas festas, su rundhellu si leat su logu, sos pasteris si leant sas terras de su paba ◊◊ custa poesia l'apo imparada a sos iscolanos, chi ndhe l'ant leada sena dificultade ◊ su fizu puru at sos pecos suos: at àpidu dae chie leare! ◊ a bortas sa pagura li lebabat binta e pessabat de torrare in palas Sambenados e Provèrbios prb: sa giustítzia ndi liat su fatu e su sena de fai Ètimu ltn. levare Tradutziones Frantzesu prendre Ingresu to take Ispagnolu coger, tomar Italianu prèndere, pigliare, asportare, levare, tògliere, portar via, prelevare, estòrcere con la fòrza Tedescu nehmen, erpressen.

leajólu , agt Definitzione nau de istrégiu, chi leat meda, chi dhue cabet cosa meda Sinònimos e contràrios àmparu, amplosu, largu Ètimu srd.

lealàssa , nm Definitzione manera de fàere pagu segura, pigandho e lassandho e torrandho a pigare ma chentza ischire bene cun bene su chi si bolet Ètimu srd.

leàle, leàli , agt Definitzione nau de ccn., chi mantenet su foedhu giau, chi faet a si ndhe fidare Sinònimos e contràrios francu, reale, sentzillu | ctr. ifidau, traitore.

leàndru , nm: aliandru*, liandru Sinònimos e contràrios lannaxi, leonaghe, neulache, olionaxu, olivandru Terminologia iscientìfica mt, Nerium oleander.

leàre leài

leàta leàda

lebadúra leadúra

lebàre leài

lèbat , bvrb Definitzione lèbada, boghe de labai, nada po mòvere s'atentzione de s'àteru Sinònimos e contràrios càstidi!, mih! Frases lebat, bufissí unu tzichedhu de custu! ◊ depeus andai, lebat!

lebàu leàdu

lebbédhu , nm Definitzione unu de is tantos númenes chi narant a su dimóniu Sinònimos e contràrios antzipirri, béstiu, demóniu, foradenosu, mentzitissu, pudidinosu Ètimu spn. Luzbel.

lèbbra , nf: lepra Definitzione fogu mudu, genia de maladia mala, apicigadita, chi durat a longas meda Sinònimos e contràrios lefra Terminologia iscientìfica mld.

lebbréghiu , nm Sinònimos e contràrios lebbreri*.

lebbréri , nm, nf: lebbrera, libbreri Definitzione istrégiu de terra martau po impastare e fàere su pane / min. lebbreritu Sinònimos e contràrios scifedha, tavania Frases mamma mi coghet turedhos, de lebbreris de giodhu mi atato ◊ sa betzita lesit unu lebbreri e bi betesit innanti s'abba frita, debustis s'abba calda ◊ aforradu su lebbreri cun su telu e prenadu de farina, s'isolviat su fremmentarzu ◊ cust'ómine acontziat libbreris e gofàinas de terra Terminologia iscientìfica stz Ètimu ctl. llibrell Tradutziones Frantzesu bassin, cuvette Ingresu basin Ispagnolu recipiente de barro para amasar Italianu bacile, bacinèlla Tedescu Backschüssel.

lebbreríscu, lebbríscu , agt: levreriscu, libberiscu, libbrariscu, libbriscu, limbriscu Definitzione nau de un'arratza de cane, mannu e pruschetotu bonu meda po cúrrere; nau de unu, chi est lestu e furbu, àbbile, abbistu e prontu no sèmpere po su bonu, chi no càstiat de ofèndhere o de fàere cun atza, isfaciu puru, chentza caràtere / longu che cane levreriscu = istrízile Sinònimos e contràrios faciudu, gafante, lebrerincu, prontu Frases fato de bratzos, do un'isfretzida e brinco a fora che cane lebbriscu ◊ mi che lampei che cane lebbriscu a mi ndhe leare una francada 2. macu macu o libbriscu fit chirchendhe sa tana in logu friscu! ◊ sos cussizeris prus libbriscos li podiant dare agiudu ◊ cussu limbriscu a chie li dait a mandhicare narat "Babbu"!◊ fit un'ómine sàbiu ma libbriscu che lèpere Ètimu ctl. llebrer + -iscu Tradutziones Frantzesu sans scrupules, opportuniste, libertin Ingresu free and easy, opportunist Ispagnolu lebrel, desaprensivo Italianu spregiudicato, opportunista, libertino Tedescu skrupellos, frech.

lebbrosàriu , nm Definitzione logu, ispidale po curare gente malàida de lefra, de fogu mudu.