finisamènti , avb Definizione apustis de tanti, a fine e a candho (ge fut ora!) Frasi unu cuncordu de pópulu finisamenti uniu (A.Cannas) Traduzioni Francese finalement, enfin Inglese finally Spagnolo por fin, finalmente Italiano finalménte Tedesco schließlich, endlich.

indoloriméntu , nm Definizione su indoloriri, dolore chi si sentit a sa carena, a un'arremu, po calecunu isfortzu Sinonimi e contrari addoliadura, cancaratzoni, dólima Etimo srd. Traduzioni Francese courbature, engourdissement Inglese soreness Spagnolo dolor producido por un esfuerzo Italiano indolenziménto Tedesco Gefühllosigkeit.

intermésu 1 , prep, avb, nm: intramesu, intremesu Definizione intro de mesu, in mesu: in mesu de…, intro de… (nau fintzes cun su significau de tempus)/ intremes'e dí = intro ’e die Sinonimi e contrari tramesu Frasi intremesu de is matas intendia boxis ◊ intramesu de sas boghes de su bentu su frúsciu e su lamentu su macu solitàriu! (S.Baldino)◊ intremesu de sa terra mia passaiat sa ferrovia ◊ su Cristos est nàschidu intermesu de duos animales ◊ narat tantis pregadorias intremesu de dí ◊ mi at telefonau intremesu de cida 2. a s'istúmbidu de sa múida sa tzega cumprendhet si bi at zente o cosa intramesu Traduzioni Francese parmi, entre Inglese between, among Spagnolo por medio Italiano frammèzzo Tedesco zwischen, dazwischen.

irfrissuràre , vrb: isfressurare, isfrisciurai, isfrissurare, sfrisciurai Definizione bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu Sinonimi e contrari irmatare / matanare, ischissimignare, smerai 2. su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes Etimo srd. Traduzioni Francese se mettre en quattre pour qqn. Inglese to leave no stone unturned Spagnolo echar los hígados, desvivirse por Italiano farsi in quattro per qlc. o qls. Tedesco sich vierteilen.

màlturu , nm, agt: màrtiru, màrture, màrturi, màrturu Definizione chie pommore de una fide, de un'ideale afrontat css. sacrifíciu, fintzes de dhue pònnere sa vida; malàidu a meda e tempus meda, malàidu chi no sanat (e mescamente chi dhi at calau paràlisi) Sinonimi e contrari màrtire, martúgliu / ammarturau, antzuladu, tuglidu 2. timu chi mi tochit a passai sa vida màturu, crocau in su letu ◊ Gesús andàt predichendu s'Evangéliu e sanendu is malàidus e is màrtirus (Ev)◊ in cussos ispidales a si ndh'intendhet boghes de màrtures!…◊ cussa fémina fiat màrtura in su letu Etimo ltn. martyr Traduzioni Francese martyr, affaibli, aveuli Inglese martyr, physically enervated, chronically sick Spagnolo mártir, afectado por una dolencia Italiano màrtire, infiacchito fisicaménte, malato crònico Tedesco Märtyrer, entkräftet, chronischer Kranker.

mangiànu , nm, nf, avb: manzana, manzanu, megnanu, mengianu, menzanu, mignanu, mingianu Definizione sa primu parte de una die, de s'abbréschia fintzes a mesudie; nau a solu, s'incràs mengianu, su mengianu apustis de sa die presente / min. manzanedhu, mangianedhu (e fintzes mengianedhedhu)= a primu manzanu, a manzanu ancora chito (ma, segundhu comente si narat, fintzas manzanu malu); su manzanu balet fintzas cussu manzanu; s'incràs m. = su mengianu de sa die apustis de una calesiògiat die Sinonimi e contrari | ctr. deice, sero Frasi su mengianu sa mama ndhe pesat is piciochedhos dea su letu po dhos mandhare a iscola ◊ dogni megnanu tiatia faet s'acostada a crésia ◊ su mengianu est de s'arbescidórgiu a mesudí ◊ oe est una manzana bella ◊ si ndh'est pesadu a manzanedhu ◊ su maridu su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ su mignanu sa pipia pesat acoitu e annat a iscola ◊ intendhia sas vacas muliendhe, brincaiant sos bijos su mangianu…◊ su mingianu apustis is massàgias faiant is cocois e sa pintandàina ◊ s'incràs manzanu mi ndhe so pesadu chito 2. bae e corcadiche ca manzanu depes pesare chito! ◊ si no ti poto sighire oe ti apo a sighire manzanu ◊ a cheret pònnere sa posta chi manzanu peso piús chitzo de vostè?! 3. manzanedhu su chi at fatu, oe, cun cussu bentu!…◊ cuss'ómini passat dónnia mengianedhedhu ananti de domu mia Terminologia scientifica sdi Etimo ltn. *maneanus Traduzioni Francese matin, demain matin Inglese morning Spagnolo mañana, mañana por la mañana Italiano mattina, mattino, domattina Tedesco Morgen, morgen.

nénsi , avb: nentzi, nessi, nessis, nintzi Definizione a su mancu, po èssere pagu, si no àteru; dhu narant fintzes cun dispraxere, cun pentimentu, impudu Sinonimi e contrari allunessi, assumancu, assunessi, aterunono, medaeschi, medennessi Frasi fut un'ómine artu nensi duos metros ◊ nessi su logu tento, si no poto triballare ◊ si no poto fàghere a duas manos, nessi a una! ◊ si passas in carrela nàrami nessi adiu! ◊ si diat deper lèzere nentzi una borta ◊ nessis s'isprendhet sas corrias ◊ su prementu est unu bucone de pasta lassau nensi oto dies 2. nessi una manu de azudu podias dare, andhe chi no ses andhadu a triballare! Etimo ltn. nec + sic Traduzioni Francese au moins Inglese at least Spagnolo al menos, por lo menos Italiano alméno Tedesco mindestens, wenigstens, wenn wenigstens, wenn.

orchidàre , vrb: orchitare, orghidare Definizione abboghinare, pesare a tzérrios, a órchidos, po dolore o dannu mannu Sinonimi e contrari abbochinare, abboigare, addolimai, berchidai, iscramorai Frasi luego torraiat a orchitare comente fachent sos tzecos Etimo srd. Traduzioni Francese crier de douleur Inglese to howl with pain Spagnolo gritar por el dolor Italiano urlare di dolóre Tedesco vor Schmerzen schreien.

péri 1 , prep Definizione inditat logu (e fintzes tempus) ue si camminat, s'istat / perinnoi e perinnè = perilloi e perillai, peri su logu Sinonimi e contrari per / in Frasi sos funnos isterriant sos bratzos peri sas àgheras ◊ peri sos tempos azis piantu males de su disterru ◊ sos emigrados triballant peri sas terras anzenas ◊ sa crabitedha che l'ant isvighinzada peri sas camineras ◊ sas rúndhines si sighiant peri sos chelos ◊ is piciochedhus nci essint po s'ispassiai per'innòi e per'innia ◊ peri is arranconis no dhui at abarrai cambu! ◊ sunt ispartos peri su logu ◊ est andhadu peri tota sa Galilea 2. custu santu fit nàschidu peri su treghentos pustis de Cristos Etimo ltn. per Traduzioni Francese à travers Inglese through Spagnolo por, a través de Italiano attravèrso Tedesco durch.

peribellógu , avb Definizione peri su logu, aifatu de su logu Sinonimi e contrari apetotu, totube Frasi at ispeigau peribellogu totus is cumpàngius ◊ mi tragat peribellogu sèmpiri de mali in peus Etimo srd. Traduzioni Francese partout Inglese everywhere, here and there Spagnolo por todas partes Italiano dappertutto, qua e là Tedesco überall.

perísse , avb Definizione chentza s'agiudu de nemos, a solu, de manu cosa sua, de ditu suo: s'impreat cun is prep. a, dae, de, e fintzes coment'e un'agt. / lassare a unu a p. = lassare desesi, lassare istare chentza dhu cricare Sinonimi e contrari desei, passei / cdh. daparedhu Frasi cheriat iscobèrrere sas cosas dai perisse ◊ sa curiosidade si castigat de perissa matessi ◊ si l'atzendheit su fogu de perisse ◊ onzi astru rodat a perisse 2. no ingendrat sa fémina perissa, ne podet betza torrare a pitzinna! (Còntene) Etimo srd. Traduzioni Francese spontanément Inglese spontaneously Spagnolo por sí mismo, por sí solo Italiano da sé, spontaneaménte Tedesco von selbst, spontan.

po , prep: pro Definizione prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos Sinonimi e contrari ca Modi di dire csn: pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di Frasi babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia 2. po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu! 3. pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte 4. pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe! 5. pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale) 6. pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah! 7. pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!… 8. meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!… Etimo ltn. pro Traduzioni Francese pour Inglese for Spagnolo por, para Italiano per Tedesco für, zu, um, durch, wegen.

poíta , avb, cng, nm: poiti, prite, proite, pruite, pueta, puita, puite Definizione po ita = foedhu chi s'impreat mescamente in is dimandhas, ma fintzes in is arrespostas cun idea de iscopu, de càusa o intzimia: si est cng. inditat solu càusa, intzimia, motivu; coment'e númene, dónnia cosa o motivu chi si podet cunsiderare càusa o iscopu Sinonimi e contrari ellea / ca Modi di dire csn: iscipiaus poita seus benius! = comintzu o istérrida de chistione chi si faghet candho si andhat a chircare a ccn., prus che àteru pro cosas de importu; si no fut poita… = ite mi tantat chi…, gei mi parit ca… Frasi poita no benis cun mimi? ◊ proite mi cherias, chi mi as cramadu? ◊ poita si est firmau inguni, fustei? ◊ proite no bufas? 2. fato goi proite mi andhat bene ◊ fostei si depit cuntziderai fortunada pueta dhi est andada bèni 3. in s'andhare dudosu de custa vida cantos "proites" chena una risposta! (A.Porcheddu)◊ su proite faghet gai no bi lu dimandho ◊ no dhu scit mancu issu su poita ◊ pro l'ischire apo mastuladu puites mannos ◊ tropus poitas barrinant sa menti mia ◊ candho si fit acrarau a s'ispuntone aiat cumpresu su proite sos canes fint apedhandhe 4. si no fut poita, si nd'iat a èssiri pesau Etimo srd. Traduzioni Francese pourquoi, parce que Inglese why, because Spagnolo por qué, porque Italiano perchè Tedesco warum, wieso, weil, da, damit, als daß, Warum, Grund.

pudhérigas , nf pl Definizione casus cotus, màncias orrúbias chi essint in is cambas a fortza de dhas aparare nuas a su fogu, cosa chi a logos narant casuéciu Sinonimi e contrari càricas, chichiridhas, pudhedras Traduzioni Francese taches rouges de la peau à cause de la chaleur Inglese caloric spot Spagnolo cloasma producido por el calor Italiano cloasma calòrico Tedesco Leberfleck (wegen der Feuerhitze).

subrafílu , nm Definizione genia de cosidura de duos oros Traduzioni Francese surjet Inglese overcast (ing) Spagnolo punto por encima Italiano sopraggitto Tedesco Überwendlingsnaht.

topímene, topímine , nm: (su t. = nr. sutopímene) ciopímine, sopímini, tzopímene* Definizione pecu de s'andhata, maladia chi pigat su bestiàmene a peis faendhodhu camminare a tzopu Sinonimi e contrari assópiu, insopímini, topia, topíghine, topine Frasi apoi de sa maladia de su topímene li sunt adduradas tres crabitas Terminologia scientifica mld Traduzioni Francese piétin Inglese foot-and-mouth desease Spagnolo cojera producida en las reses por una enfermedad Italiano zoppina, zoppìa Tedesco Hinken, Maul-und Klauenseuche.

uschíndhe , avb: oschindhe Definizione a part'e annata, de su restu…, mancari gai…: a logos dhu narant po como / uschindhe uschindhe = comogomo, un'iscuta como Sinonimi e contrari aparteannata Frasi uschindhe, dae su palatu si vidiant artziandhe in su chelu pallas de unu fumu píchidu ◊ uschindhe, mannos e minores sunt ligaos tra issos dae sos bisonzos piús de comente si podet pessare (G.Chironi) Traduzioni Francese d'autre part Inglese on the other hand Spagnolo por otro lado Italiano d'altrónde Tedesco anderseits, übrigens.

«« Cerca di nuovo