Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

finisamènti , avb Definitzione apustis de tanti, a fine e a candho (ge fut ora!) Frases unu cuncordu de pópulu finisamenti uniu (A.Cannas) Tradutziones Frantzesu finalement, enfin Ingresu finally Ispagnolu por fin, finalmente Italianu finalménte Tedescu schließlich, endlich.

indoloriméntu , nm Definitzione su indoloriri, dolore chi si sentit a sa carena, a un'arremu, po calecunu isfortzu Sinònimos e contràrios addoliadura, cancaratzoni, dólima Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu courbature, engourdissement Ingresu soreness Ispagnolu dolor producido por un esfuerzo Italianu indolenziménto Tedescu Gefühllosigkeit.

intermésu 1 , prep, avb, nm: intramesu, intremesu Definitzione intro de mesu, in mesu: in mesu de…, intro de… (nau fintzes cun su significau de tempus)/ intremes'e dí = intro ’e die Sinònimos e contràrios tramesu Frases intremesu de is matas intendia boxis ◊ intramesu de sas boghes de su bentu su frúsciu e su lamentu su macu solitàriu! (S.Baldino)◊ intremesu de sa terra mia passaiat sa ferrovia ◊ su Cristos est nàschidu intermesu de duos animales ◊ narat tantis pregadorias intremesu de dí ◊ mi at telefonau intremesu de cida 2. a s'istúmbidu de sa múida sa tzega cumprendhet si bi at zente o cosa intramesu Tradutziones Frantzesu parmi, entre Ingresu between, among Ispagnolu por medio Italianu frammèzzo Tedescu zwischen, dazwischen.

irfrissuràre , vrb: isfressurare, isfrisciurai, isfrissurare, sfrisciurai Definitzione bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu Sinònimos e contràrios irmatare / matanare, ischissimignare, smerai 2. su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en quattre pour qqn. Ingresu to leave no stone unturned Ispagnolu echar los hígados, desvivirse por Italianu farsi in quattro per qlc. o qls. Tedescu sich vierteilen.

màlturu , nm, agt: màrtiru, màrture, màrturi, màrturu Definitzione chie pommore de una fide, de un'ideale afrontat css. sacrifíciu, fintzes de dhue pònnere sa vida; malàidu a meda e tempus meda, malàidu chi no sanat (e mescamente chi dhi at calau paràlisi) Sinònimos e contràrios màrtire, martúgliu / ammarturau, antzuladu, tuglidu 2. timu chi mi tochit a passai sa vida màturu, crocau in su letu ◊ Gesús andàt predichendu s'Evangéliu e sanendu is malàidus e is màrtirus (Ev)◊ in cussos ispidales a si ndh'intendhet boghes de màrtures!…◊ cussa fémina fiat màrtura in su letu Ètimu ltn. martyr Tradutziones Frantzesu martyr, affaibli, aveuli Ingresu martyr, physically enervated, chronically sick Ispagnolu mártir, afectado por una dolencia Italianu màrtire, infiacchito fisicaménte, malato crònico Tedescu Märtyrer, entkräftet, chronischer Kranker.

mangiànu , nm, nf, avb: manzana, manzanu, megnanu, mengianu, menzanu, mignanu, mingianu Definitzione sa primu parte de una die, de s'abbréschia fintzes a mesudie; nau a solu, s'incràs mengianu, su mengianu apustis de sa die presente / min. manzanedhu, mangianedhu (e fintzes mengianedhedhu)= a primu manzanu, a manzanu ancora chito (ma, segundhu comente si narat, fintzas manzanu malu); su manzanu balet fintzas cussu manzanu; s'incràs m. = su mengianu de sa die apustis de una calesiògiat die Sinònimos e contràrios | ctr. deice, sero Frases su mengianu sa mama ndhe pesat is piciochedhos dea su letu po dhos mandhare a iscola ◊ dogni megnanu tiatia faet s'acostada a crésia ◊ su mengianu est de s'arbescidórgiu a mesudí ◊ oe est una manzana bella ◊ si ndh'est pesadu a manzanedhu ◊ su maridu su manzanu giuchiat sa luna a tónchinu ◊ su mignanu sa pipia pesat acoitu e annat a iscola ◊ intendhia sas vacas muliendhe, brincaiant sos bijos su mangianu…◊ su mingianu apustis is massàgias faiant is cocois e sa pintandàina ◊ s'incràs manzanu mi ndhe so pesadu chito 2. bae e corcadiche ca manzanu depes pesare chito! ◊ si no ti poto sighire oe ti apo a sighire manzanu ◊ a cheret pònnere sa posta chi manzanu peso piús chitzo de vostè?! 3. manzanedhu su chi at fatu, oe, cun cussu bentu!…◊ cuss'ómini passat dónnia mengianedhedhu ananti de domu mia Terminologia iscientìfica sdi Ètimu ltn. *maneanus Tradutziones Frantzesu matin, demain matin Ingresu morning Ispagnolu mañana, mañana por la mañana Italianu mattina, mattino, domattina Tedescu Morgen, morgen.

nénsi , avb: nentzi, nessi, nessis, nintzi Definitzione a su mancu, po èssere pagu, si no àteru; dhu narant fintzes cun dispraxere, cun pentimentu, impudu Sinònimos e contràrios allunessi, assumancu, assunessi, aterunono, medaeschi, medennessi Frases fut un'ómine artu nensi duos metros ◊ nessi su logu tento, si no poto triballare ◊ si no poto fàghere a duas manos, nessi a una! ◊ si passas in carrela nàrami nessi adiu! ◊ si diat deper lèzere nentzi una borta ◊ nessis s'isprendhet sas corrias ◊ su prementu est unu bucone de pasta lassau nensi oto dies 2. nessi una manu de azudu podias dare, andhe chi no ses andhadu a triballare! Ètimu ltn. nec + sic Tradutziones Frantzesu au moins Ingresu at least Ispagnolu al menos, por lo menos Italianu alméno Tedescu mindestens, wenigstens, wenn wenigstens, wenn.

orchidàre , vrb: orchitare, orghidare Definitzione abboghinare, pesare a tzérrios, a órchidos, po dolore o dannu mannu Sinònimos e contràrios abbochinare, abboigare, addolimai, berchidai, iscramorai Frases luego torraiat a orchitare comente fachent sos tzecos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu crier de douleur Ingresu to howl with pain Ispagnolu gritar por el dolor Italianu urlare di dolóre Tedescu vor Schmerzen schreien.

péri 1 , prep Definitzione inditat logu (e fintzes tempus) ue si camminat, s'istat / perinnoi e perinnè = perilloi e perillai, peri su logu Sinònimos e contràrios per / in Frases sos funnos isterriant sos bratzos peri sas àgheras ◊ peri sos tempos azis piantu males de su disterru ◊ sos emigrados triballant peri sas terras anzenas ◊ sa crabitedha che l'ant isvighinzada peri sas camineras ◊ sas rúndhines si sighiant peri sos chelos ◊ is piciochedhus nci essint po s'ispassiai per'innòi e per'innia ◊ peri is arranconis no dhui at abarrai cambu! ◊ sunt ispartos peri su logu ◊ est andhadu peri tota sa Galilea 2. custu santu fit nàschidu peri su treghentos pustis de Cristos Ètimu ltn. per Tradutziones Frantzesu à travers Ingresu through Ispagnolu por, a través de Italianu attravèrso Tedescu durch.

peribellógu , avb Definitzione peri su logu, aifatu de su logu Sinònimos e contràrios apetotu, totube Frases at ispeigau peribellogu totus is cumpàngius ◊ mi tragat peribellogu sèmpiri de mali in peus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu partout Ingresu everywhere, here and there Ispagnolu por todas partes Italianu dappertutto, qua e là Tedescu überall.

perísse , avb Definitzione chentza s'agiudu de nemos, a solu, de manu cosa sua, de ditu suo: s'impreat cun is prep. a, dae, de, e fintzes coment'e un'agt. / lassare a unu a p. = lassare desesi, lassare istare chentza dhu cricare Sinònimos e contràrios desei, passei / cdh. daparedhu Frases cheriat iscobèrrere sas cosas dai perisse ◊ sa curiosidade si castigat de perissa matessi ◊ si l'atzendheit su fogu de perisse ◊ onzi astru rodat a perisse 2. no ingendrat sa fémina perissa, ne podet betza torrare a pitzinna! (Còntene) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu spontanément Ingresu spontaneously Ispagnolu por sí mismo, por sí solo Italianu da sé, spontaneaménte Tedescu von selbst, spontan.

po , prep: pro Definitzione prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos Sinònimos e contràrios ca Maneras de nàrrere csn: pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di Frases babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia 2. po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu! 3. pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte 4. pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe! 5. pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale) 6. pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah! 7. pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!… 8. meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!… Ètimu ltn. pro Tradutziones Frantzesu pour Ingresu for Ispagnolu por, para Italianu per Tedescu für, zu, um, durch, wegen.

poíta , avb, cng, nm: poiti, prite, proite, pruite, pueta, puita, puite Definitzione po ita = foedhu chi s'impreat mescamente in is dimandhas, ma fintzes in is arrespostas cun idea de iscopu, de càusa o intzimia: si est cng. inditat solu càusa, intzimia, motivu; coment'e númene, dónnia cosa o motivu chi si podet cunsiderare càusa o iscopu Sinònimos e contràrios ellea / ca Maneras de nàrrere csn: iscipiaus poita seus benius! = comintzu o istérrida de chistione chi si faghet candho si andhat a chircare a ccn., prus che àteru pro cosas de importu; si no fut poita… = ite mi tantat chi…, gei mi parit ca… Frases poita no benis cun mimi? ◊ proite mi cherias, chi mi as cramadu? ◊ poita si est firmau inguni, fustei? ◊ proite no bufas? 2. fato goi proite mi andhat bene ◊ fostei si depit cuntziderai fortunada pueta dhi est andada bèni 3. in s'andhare dudosu de custa vida cantos "proites" chena una risposta! (A.Porcheddu)◊ su proite faghet gai no bi lu dimandho ◊ no dhu scit mancu issu su poita ◊ pro l'ischire apo mastuladu puites mannos ◊ tropus poitas barrinant sa menti mia ◊ candho si fit acrarau a s'ispuntone aiat cumpresu su proite sos canes fint apedhandhe 4. si no fut poita, si nd'iat a èssiri pesau Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pourquoi, parce que Ingresu why, because Ispagnolu por qué, porque Italianu perchè Tedescu warum, wieso, weil, da, damit, als daß, Warum, Grund.

pudhérigas , nf pl Definitzione casus cotus, màncias orrúbias chi essint in is cambas a fortza de dhas aparare nuas a su fogu, cosa chi a logos narant casuéciu Sinònimos e contràrios càricas, chichiridhas, pudhedras Tradutziones Frantzesu taches rouges de la peau à cause de la chaleur Ingresu caloric spot Ispagnolu cloasma producido por el calor Italianu cloasma calòrico Tedescu Leberfleck (wegen der Feuerhitze).

subrafílu , nm Definitzione genia de cosidura de duos oros Tradutziones Frantzesu surjet Ingresu overcast (ing) Ispagnolu punto por encima Italianu sopraggitto Tedescu Überwendlingsnaht.

topímene, topímine , nm: (su t. = nr. sutopímene) ciopímine, sopímini, tzopímene* Definitzione pecu de s'andhata, maladia chi pigat su bestiàmene a peis faendhodhu camminare a tzopu Sinònimos e contràrios assópiu, insopímini, topia, topíghine, topine Frases apoi de sa maladia de su topímene li sunt adduradas tres crabitas Terminologia iscientìfica mld Tradutziones Frantzesu piétin Ingresu foot-and-mouth desease Ispagnolu cojera producida en las reses por una enfermedad Italianu zoppina, zoppìa Tedescu Hinken, Maul-und Klauenseuche.

uschíndhe , avb: oschindhe Definitzione a part'e annata, de su restu…, mancari gai…: a logos dhu narant po como / uschindhe uschindhe = comogomo, un'iscuta como Sinònimos e contràrios aparteannata Frases uschindhe, dae su palatu si vidiant artziandhe in su chelu pallas de unu fumu píchidu ◊ uschindhe, mannos e minores sunt ligaos tra issos dae sos bisonzos piús de comente si podet pessare (G.Chironi) Tradutziones Frantzesu d'autre part Ingresu on the other hand Ispagnolu por otro lado Italianu d'altrónde Tedescu anderseits, übrigens.

«« Torra a chircare