abbíte , avb: addite, agghite, aita, aite, aiteu Definizione a ite, pro ite (iscopu, càusa): prus che àteru si narat domandhandho, ma fintzes candho si bolet nàrrere cun fortza (o tzacu) chi una cosa est totu in debbadas / aitemilu/la/los/las, aitedilu, aitennollu? = ita mi ndi fatzu, ita ti ndi fais, ita si ndi feus? Sinonimi e contrari eaite?, poita? Frasi aite no andhas, como chi est ora? ◊ addite mi cherias, chi mi as cramadu? 2. addite ti miro in su retratu, candho ses morta?! ◊ addite piras, melas, e pro chie, riservades su dulche frutu?! ◊ míseru naschimentu: e abbite su póberu in su mundhu?! ◊ abbite torrades su calche a s'àinu?! ◊ ohi… aite cumpresu m'as?!…◊ e addite tiat èssere a samunare sa conca a s'àinu! ◊ aite a b'istúdiat, cussu? nudha! 3. aitesilas, sas armas, si no pro las impreare? ◊ aitebbolla custa cosa totu andhada male?! Etimo srd. Traduzioni Francese pourquoi, à quoi bon? Inglese why? Spagnolo por qué Italiano perchè (a che scòpo) Tedesco warum.

abbizàghe , agt Definizione chi istat abbillu, chi si acatat de totu Sinonimi e contrari abbizósicu, abixanti Frasi fit un'ómine abbizaghe e inzeniosu chi podiat agghejare e disatinare ispantamundhos e carravàulas, bentureris e malintragnados (T.Pinna) Etimo srd. Traduzioni Francese qui s'aperçoit de toute chose Inglese weary person ?? Spagnolo perspicaz Italiano che si accorge facilménte di tutto Tedesco umsichtig.

afaltàdu , pps, agt: afaltatu, afaltau, afartadu, afartau, afratadu, afratau Definizione de afaltare; unu est afaltau candho, si dh'ant brigau o nau cosa (o ischit de àere fatu cosa chi no andhat bene), cumprendhet e ammitit de tènnere crupa mancai chentza dhu nàrrere, citiu, a ogos a terra, sériu, si sapit in farta; fintzes chi sentit coment'e bregúngia, duritu; a logos, bisongiosu, chi tenet bisóngiu, dhi faet farta calecuna cosa Sinonimi e contrari afusau, ammurtinau, assudhidu, fartadu, frajau, ilfartadu, mancantzosu / suxetzionosu Frasi comenti dh'apu castiau est abarrau afartau, ca gei dhu scit cussu puru chi no andat bèni su chi at fatu! ◊ est afartau che cani in crésia! ◊ si mi agatu afartau mi cunfundu Traduzioni Francese troublé, contrit Inglese troubled Spagnolo con mala conciencia, sucia Italiano turbato, che si sa in cólpa, compunto Tedesco betroffen, sich schuldig fühlend.

aggrillàu , agt Definizione nau de ccn., chi portat bibbigorrus, ideas istrambecas in conca Sinonimi e contrari acascabellau, dengosu, schinitzosu Etimo srd. Traduzioni Francese qui est plein de lubies Inglese to be full of whims Spagnolo soliviantado Italiano che ha grilli per la tèsta Tedesco wer Grillen im Kopf hat.

ammantadórzu, ammantadróxu , nm: ammuntadorzu Definizione totu su chi serbit po ammontare, mescamente in su letu: ammantadorzu est fintzes sa de duas partes de unu mutetu Sinonimi e contrari ammontu, ammuntolzu, assacarru, carralzamenta, carrarzura, cobertógliu, coguzu, cubutóngiu, cucutzura, cugutzadorza, incarralzu / torrada Frasi àtzia is ammantadroxus e làssami biri sa brentixedha po biri ita tenis! ◊ addaghi si corcat, sas nues li faghent de ammuntadorzu Terminologia scientifica ts Etimo srd. Traduzioni Francese tout ce qui sert à couvrir Inglese covering Spagnolo mantas Italiano tutto ciò che serve per coprirsi, le copèrte del lètto Tedesco Decken.

ammeschinàu , agt: ammischinau Definizione chi si ammischinat; chi dhue at de ndhe tènnere làstima Frasi "Tocamí, teni piedadi!" tzerriàt unu a totu boxi, ammeschinau Etimo srd. Traduzioni Francese minable Inglese who moves to pity Spagnolo que mueve a piedad Italiano che muove a pietà Tedesco wer Mitleid erregt.

ammóntu , nm: ammuntu Definizione su ammontare; calesiògiat cosa chi serbit po carragiare, a bestire / cotzare sos ammuntos in su letu = pinnigare sos oros a parte de fora, a s'ala de cabita Sinonimi e contrari afiagnu, ammantu, assacarru, carrarzura, coguzu, cucutzura, cugutzadorza Frasi a su piciochedhu ndhe dhi leat is ammontos po ndhe dhu fàere pesare! ◊ si est imboligau menzus in sos ammuntos e torrau a ormire ◊ a Cristos l'ant postu in sa rughe sen'ammuntu ◊ falaiat su lentore e deo sen'ammuntu! ◊ sa pinneta giughiat s'ammuntu de fenu e sida Etimo srd. Traduzioni Francese couverture, tout ce qui sert à couvrir Inglese everything useful to cover Spagnolo ropa Italiano tutto ciò che serve per coprire, vestiàrio Tedesco Kleiderbestand.

àndhe! , iscl: anne! Definizione foedhu chi narant unu pagu a ispantu, a meravíglia, a disígiu in su sensu de ite bellu!, ita bonu!, ite mannu!, ma càstia!… (in cobertantza, fintzes su contràriu, nau cun dispraxere) Sinonimi e contrari eandhe!, ita Frasi andhe presse chi tenes: aiseta! ◊ de tanta fide - e anne! - che sezis essida a s'oru pro no mi cherrer basare! ◊ andhe pedra ’e tocu sa chi ses! ◊ andh'e mammorcu chi sezis! ◊ andhe si m'istimat issa puru!…◊ andhe fortuna sa chi at tentu, a bínchere totu cussos milliones! ◊ andhe molinu, su tuo! ◊ tempos bellos abberu: andhe, si cussos tempos torraiant! (Chighine) Traduzioni Francese quel, quelle (exclam.) Inglese how nice Spagnolo ¡anda! Italiano che!, che bèllo! Tedesco da.

atraghéntu , nm: atreghentu, atrighentu, treghentu Definizione arrumóriu, carraxu, avolotu mannu de boghes, tzérrios e sonos, fintzes timoria manna meda Sinonimi e contrari abbolotu, biuldu, carralzu, chimentu, irburbutzu, tremutu / cdh. strallatu Frasi in su tzilleri est finidu s'atreghentu, si sunt totu ritirados ◊ su tronu faghet atreghentu ◊ avita a sos minores s'atreghentu! ◊ bos giambet in discansu dogni atreghentu! ◊ intendhes s'atreghentu e istruendu, sos istragos de pérfidas ischeras? (P.Casu) Etimo srd. Traduzioni Francese vacarme, tumulte Inglese dismaying uproar Spagnolo alboroto, susto Italiano frastuòno che sgomenta, strèpito Tedesco Getöse, Lärm.

benemíndhe!, benemíndi! , iscl, avb: benimindi, beniminne Definizione (fintzas b. de…) bene + mi + ndhe: foedhu po nàrrere chi una cosa a ccn. dhi est andhada bene meda, chi unu est cuntentu o si ndhe cuntentat o chi dhue at de si ndhe cuntentare, chi una cosa est bella de abberu, ma s'impreat fintzes cun idea de paragone e coment'e avb. in su sensu de meda, bene meda (a bortas cun ironia, po nàrrere chi àtera cosa est méngius) Sinonimi e contrari ebbenemindhe Frasi benemindi prexu! benemindi festa! ◊ benimindi s'arrori, su dannu, sa festa, ecc.◊ beniminne de cadhu: ti siat po salude! 2. in bidha s'istat bene: e benemindhe tzitade!… 3. s'arriu est calendi benemindi ◊ ti apu bistu iscriendi cosa e sudendidí benimindi (F.Carlini)◊ est pascendu a fura benimindi! (T.Dei) 4. s'istima de sa mama est menzus: e benemindhe amores de isposa!… Etimo srd. Traduzioni Francese qu'il est beau! Inglese how fine! Spagnolo qué bien Italiano che bèllo! Tedesco wie schön!, sehr gut!

cabidiànu , agt: cabudianu Definizione chi benit o andhat prus a innanti de un'àteru, de un'àtera cosa, chi est in primu pupa; nau de frutuàriu, chi benit o lompet a presse, lompet cabudàrgiu / màsciu cabidianu, berbeghe cabidiana = mascu, brebei de ghia Sinonimi e contrari cabidraxu, premediu | ctr. regadiu, coàinu Frasi sos tronos sunt cabidianos de sos lampos Etimo srd. Traduzioni Francese précédent, chef de file Inglese previous, leader Spagnolo batidor, que precede, primero de una fila Italiano guidaiòlo, precedènte, che precede, capofila Tedesco Leit…, vorige, erste, Erste.

cadredhòne , agt Definizione chi dhu tenet a vítziu a cadredhare Sinonimi e contrari cadredhosu Terminologia scientifica ntl Etimo srd. Traduzioni Francese impatient Inglese craving person Spagnolo agitado, inquieto Italiano che ha il vìzio di smaniare Tedesco erregt.

cadredhósu , agt Definizione chi de naturale costumat a cadredhare, chi no tenet passiéntzia Sinonimi e contrari cadramissosu, cadredhone, latranghigultzu Frasi sa crapita si est posta a cúrrere, cadredhosa, e nch'est sadhida a intro de un'àtera tanca ◊ unu de sos frades fuit ideosu, fogaritzu, cadredhosu e presumidu Terminologia scientifica ntl Etimo srd. Traduzioni Francese impatient, nerveux Inglese eager Spagnolo impaciente Italiano impaziènte, che ha il vìzio di smaniare Tedesco ungeduldig, aufgeregt.

calchidadítu , agt Definizione nau de un'animale, chi costumat a giare craches Sinonimi e contrari carchidadore, carchidajolu, cumeradore Etimo srd. Traduzioni Francese qui a l'habitude de ruer Inglese kicking Spagnolo coceador Italiano che tira calci Tedesco ausschlagend.

campadítu, campadítzu , agt Definizione chi si dha campat, chi no istat bene meda ma mancu male Sinonimi e contrari campadore, campadógiu, campajolu Etimo srd. Traduzioni Francese qui vivote Inglese who is able to make ends meet Spagnolo quien va tirando Italiano che riesce a vívere, a campare Tedesco sich durchs Leben schlagen.

càntaru , nm Definizione vena de abba chi essit in artu e orruet a ispéndhula, in logu de orroca, de costa; cannedha o tubbighedhu de abba in is funtanellas (grifone púbblicu) Sinonimi e contrari spéndula / cona 1, grifone 1 Frasi tres càntaros giughiat sa funtana: como sunt totos tres iscannedhados ◊ s'abba fit falendhe dae sa roca in d-unu cantaredhu ◊ at postu sa broca a prenare suta de su càntaru ◊ sas feras current a su càntaru a si abbare ◊ de càntaros in sas carrelas bi ndh'at caligunu pro bellesa 2. zuchet una boche crara che de abba de càntaru a denote ◊ ballendhe li falaiat su suore a càntaru! Etimo ltn. cantharus Traduzioni Francese eau de roche Inglese spring of water falling from the top Spagnolo manantial Italiano véna d'àcqua che cade dall'alto Tedesco hinunterfallende Wasserader.

carchidajólu , agt Definizione nau de un'animale, chi acostumat a giare craches Sinonimi e contrari carchidadore, cumeradore Frasi cussu poledhu est carchidajolu: no fachet a ndhe li colare acurtzu Etimo srd. Traduzioni Francese qui rue Inglese kicking Spagnolo coceador Italiano che tira calci Tedesco tretend.

carramatzími, carramatzímini , nm Definizione cosa chi leat logu e giaet istrobbu in debbadas, mescamente trastos o cosas bècias chi no serbint Sinonimi e contrari baldulete, bascaràmene, bimbiria, cadógiu, carramacina, imbaratzu, istivuzu, istrèpete, istrepu Etimo srd. Traduzioni Francese fourbi Inglese trinket Spagnolo bártulos Italiano carabàttola, oggètti che ingombrano Tedesco Plunder.

chi , prn: ci 1 Definizione prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como) Sinonimi e contrari ue, candho / si Frasi dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas) 2. sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio) 3. un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua! 4. fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?! 5. teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali 6. sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga) Etimo ltn. qui Traduzioni Francese que, qui Inglese what, which Spagnolo que Italiano che, il quale, la quale, i quali, le quali Tedesco der, die, das, welcher, welche, welches.

chi 1 , cng: ci 2 Definizione elementu chi s'impreat po unire una propositzione chi dipendhet de un'àtera dichiarativa (verbos che a nàrrere, pentzare, supònnere, e àteros); po fàere un'augúriu, betare unu frastimu o giare unu cumandhu: chi + congiuntivu = ancu!; cng. cun valore causale o finale / comente a nàrrere chi… = itl. cioè; in paragones: prus… (agt.) chi no… (agt.), chi mancu…(+ nm), in prop. de cumparàntzia = itl. piuttosto che; chi naras, chi nades…, chi fia nendhe, chi fis nendhe… = atacu, comintzu de unu chistionu tasidu e torradu a leare Sinonimi e contrari ca Frasi su preide at pertzetau chi totu sa bidha andhet a sa festa ◊ so nendhe chi apo fatu ◊ apo intesu chi est gai ◊ creo chi nono ◊ naro chi emmo ◊ seu sigura chi dh'iat fatu ◊ chi nades, comare mia, pro bos contare totu, za est abberu chi cussos fint cojendhe! ◊ nos lamentamus chi su tribàgliu est pesosu ◊ mi at rispostu candho chi bi mancaiat forra, candho chi bi mancaiat pannu ◊ boleis ci dhu andi dèu? 2. chi mi bidant tzegu, gai est! ◊ bénnidu chi sias! ◊ iscupetadu chi siat, isse ebbia! ◊ male chi no paret in logu chi li atachet! 3. si benis a passai, faimí su sulitu chi mi apu a afaciai ◊ tzerriandedhu chi dh'ollu dèu! ◊ beni chi nonna ti contat unu contu! ◊ cumpàtimi, chi so unu molente! ◊ no cherent a ti amare, chi su mundhu est belosu! ◊ funt circhendi a papai, chi su trabballu ponit fàmini! ◊ a Deus no movedas cuntierra, de Isse no siedas inimigos, chi cumandhat in chelu mare e terra (P.Casu) 4. a sa moliada de sa frundha intendhimis muidare sa pedra chi de gasi mancu archibbusada (F.Dedola)◊ est arrennegau chi mancu dimónius!◊ chi naras, tandho ndh'est bénnida sa gherra e… 5. pro sas bidhas fut semper menzus gai chi no nudha (P.Pillonca)◊ si est a cojare mezus oe chi no cras! (Z.A.Cappai)◊ ia a bolli afrontai prus milla austríacus chi no andai acantu de cussu ◊ issa fit addasiada prus chi no atrivida ◊ balit prus su chi si donant cussus custas dis chi no su chi fais tui in d-una poriga de mesis ◊ a vortas si trement prus sos ocros chi no sa manu Traduzioni Francese que Inglese that Spagnolo que Italiano che (cng) Tedesco daß.

«« Cerca di nuovo