Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

aviaméntu , nm Definition su cumenciare a mòvere, a tzucare Synonyms e antonyms comintzu, incarreramentu Etymon itl Translations French mise en train English starting Spanish puesta en marcha Italian avviaménto German Beginn, Anlassen.

brainubbràinu , avb Definition andhandho abbellu meda de no si fàere a bíere e ne a intèndhere Synonyms e antonyms fratinavràtina, iscudiscudi, piotibioti, pitoubitou Sentences una note mariane fit bénnitu abberu: brainubbràinu, fit colatu serente a su muru ◊ l'aiat sichitu brainubbràinu e si fit impostatu in palas de unu crastu pro l'uchídere Etymon srd. Translations French en tapinois, en catimini, sournoisement English very quietly Spanish agazapado Italian quatton quattóni German leise und langsam.

brochète, brochèto , nm Definition cumossu de cimentu impastau cun arena, giarra, betau in d-unu mógliu e fatu sicare po fàere muros; foedhandho de paperi, matzu de fòglios, prus che àteru piticos (es. b. de erricias, de assignos o àteru) Sentences cussa domo est fata a brochetos ◊ muros a brochetes de tzimentu inghiriabant sa crésia Translations French bloc en béton (o aggloméré) English cement-block Spanish bloque Italian blocchétto German Block.

brúnzinu , agt Definition chi est de brunzu, fatu cun brunzu Translations French en bronze English bronze, steely Spanish de bronce Italian brónzeo German bronzen.

campaniàre 1 , vrb: acampaniare, acampionare, campianare, campionare Definition pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu Synonyms e antonyms adaretzai, arremonire, assantai, cumpòniri, frànghere | ctr. isordulare Idioms csn: campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu Sentences apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?! 2. campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule 3. cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet! 4. cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos Etymon srd. Translations French mettre en ordre English to arrange, to tidy up, to reconcile Spanish ordenar, arreglar, poner en orden Italian ordinare, méttere bène in órdine German aufräumen.

capitulàdu , pps, nm: capitulau Definition de capitulare; chi est ispartziu in capítulos; is capítulos de unu cuntratu (es. de apaltu de unu trebballu) Translations French texte divisé en chapitres, cahier des charges English document divided into clauses Spanish por capítulos, alegaciones, pliegos Italian capitolato German Vertragsbedingungen.

carduvustíga , nm Definition una genia de cardu Synonyms e antonyms cardugandhela, spinabra Scientific Terminology rba, Carlina corymbosa Etymon srd. Translations French carline en corymb English clustered carline thistle Spanish cabeza de pollo Italian carlina raggio d'òro German Wolliger Saflor

caschèta , nf Definition druche fatu cun méndhula, saba e corgiolu de aràngiu impastaos impare e postos in d-una tira de pasta tesa a fine, fata a canaledhu, prena e serrada a bisura de lóriga 2. est una caschetedha bella druci, cussa pipia, ma arguai a dh'iscontroriai! Scientific Terminology drc Etymon ctl. casqueta Translations French petit gâteau en forme de couronne English ring-shaped cake Spanish rosquilla Italian ciambèlla German Kringel.

casósu , agt Definition nau de su late, chi rendhet meda a casu Etymon srd. Translations French lait riche en fromage English rich of cheese Spanish leche que da mucho queso Italian ricco di formàggio German reich an Käse.

che , avb: chei, chi 3, nce Definition avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn. Synonyms e antonyms abinche, ci Sentences si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro! 2. su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu 3. su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu 4. menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda) Etymon ltn. hinc(e) Translations French y, en English there Spanish allí, ahí, de él (de ella, de ellos, de ellas), de eso Italian ci, ce, ne (avverbi di luogo) German dort.

chimentàre , vrb: cimentai Definition fàere a orrugos; fàere chimentu, rumore coment'e de cosa segandho; malatratare / cimentai tropu un'animali = istracàrelu a tropu Synonyms e antonyms acacigai, arrogai, fraganare, filchinare, malatratai, segai Sentences chimenta linna a su fogu! ◊ sos carabbineris l'ant trabentau focu e li ant chimentau su bratzu ◊ si no ti ndhe andhas t'iscràbigo su bàculu a costas e ti chimento onzi mermu! ◊ su porcu cheret totu chimentadu pro lu cufetare e collire 2. chimentat in s'iscontza cabertura s'abba chi est proindhe a tragonaza ◊ totu custos corpos, ite sunt chimentendhe cue supra?! Etymon srd. Translations French réduire qqch. en morceaux English to shatter Spanish romper, desmenuzar Italian frantumare, smozzicare German zertrümmern, zerschneiden.

chirchinàre , vrb: crichinare Definition segare una parte pitica de is cosas in su sensu de sa largària faendhodhas prus curtzas Synonyms e antonyms acurtzai, cercinae, chertzinare, ilmutzare, incruciai, secare | ctr. aciungi, illonghiare Sentences su ferreri críchinat e aggualat sas ungras de sos boes, ferrèndhelos ◊ su póberu no at àteru aficu si no sa miserina zoronada e sempre chi la servit a su ricu benit sas piús boltas chirchinada (M.Murenu) 2. intra a ballare coi chirchinada, como chi zughes sa munnedha noa! Etymon ltn. circinare Translations French raccourcir, mettre en lambeaux English to tear to pieces, to shorten Spanish acortar Italian raccorciare, sbrindellare German verkürzen, zerfetzen.

citàre , vrb: tzitare Definition pònnere a unu in càusa, denuntziare Translations French appeler en justice English to convene Spanish llevar a juicio Italian chiamare in giudìzio German jdn. verklagen.

coigiàre , vrb: acogiai, coigliai, coillai, coizari, coizare, cuillai, cuizare Definition lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu Synonyms e antonyms abarrai, acadiare, acojanare, apaltare, cambare, codiare, cogiai, incoizare, lassai | ctr. pigai, furai Sentences beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini 2. de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile 3. mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu Etymon srd. Translations French laisser ou rester en arrière English to leave, to stay back Spanish dejar, quedar atrás Italian lasciare, accantonare, restare indiètro German lassen, beiseitelegen, zurückbleiben

collobbiàre , vrb Definition pigare o giare collóbbia, arrennegu, tzacu Synonyms e antonyms acroconai, afutare, airai, arrabbiai, arragiolire, arrannegai, inchietae, inchimerai, infelai, infuterare, insutzuligai, intziminire, renignai Sentences no mi collóbbies! Etymon srd. Translations French s'indigner, se mettre en colère English to anger Spanish irritarse, enfadarse Italian sdegnarsi, adirare German sich entrüsten, sich erzürnen.

comparadòri , nm: comporadore, comporatore, compradori Definition chie faet sa còmpora, mescamente nau de chie dhu faet a mestieri po bèndhere torra / essire c. = bènniri ccn. chi bollit comporai Synonyms e antonyms arragateri, comporante | ctr. bendhidore Sentences is comparadoris fiant essius luegus ◊ bi at bénnidu comporadores e ant cuntratadu pro bèndhere sos anzones ◊ sos comporatores fint già turvandhe sa robba chi aiant comporatu! ◊ si mi essit comporadore bendho su bestiàmine ◊ totu is compradoris iant cicau de dhu cullunai Etymon srd. Translations French acheteur, marchand en gros English buyer, wholesaler Spanish comprador, mayorista Italian compratóre, acquirènte, grossista German Käufer, Großhändler.

cóncu , nm: cuncu Definition genia de istrégiu, mescamente de linna a pònnere a papare a su porcu, a catzigare su furesu, s'àghina, ammurgiare su casu; concale de porcu / bufare totu a unu c. = totu a unu tirone, chentza torrare àlidu Synonyms e antonyms lacu, pica Sentences pica cussa baca e múrghela a cussu concu de preda ◊ sos bervegarzos zughiant murtorzos, zodharzos e concos pro ammurzare su casu 2. in sa funtana at bíbiu abba chin sas manos a concu 3. pigat unu tzicherone de late e si che dhu bufat totu a unu cuncu ◊ bidindhe cudha isprammada bi faet bufare unu cuncu de abba Surnames and Proverbs smb: Concu Scientific Terminology stz Etymon srd. Translations French auge en bois English big wooden basin Spanish recipiente de madera Italian gròssa cónca di légno German großes Holzgefäß.

corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare, currutare Definition fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu Sentences coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe! Etymon srd. Translations French être en deuil, prendre le deuil English to be in mourning, to go into mourning Spanish estar en duelo Italian èssere in lutto, méttere il lutto German Trauer tragen.

cotonàlla , nf Definition orrobba, bestimentu de cotone Translations French vêtement en coton English cotton goods Spanish ropa de algodón Italian cotonerìa German Baumwollware.

cramàri , vrb Definition pònnere in giustítzia a unu po calecuna diferéntzia o iscórriu Synonyms e antonyms carelare, tzitare Translations French citer en justice English to convene Spanish citar en juicio Italian citare in giudìzio German gerichtlich verklagen.