Abbreviations Legenda | Symbols Legend

crazugài , vrb Definition gherrare e betare a terra a unu, lòmpere a iscúdere o aungare s'unu a s'àteru Synonyms e antonyms atzuntzudhare, carrabbugliai, carrabbusai, lòmpere, tipiliare, trifiare Sentences gei si crazugant, custus, lah! ◊ is féminas si funt crazugadas: no abbastàt chi si funt fuedhadas mali! Translations French se battre, en venir aux mains English to come to blows Spanish pelearse Italian azzuffarsi German aneinandergeraten.

cuadretàrju , nm Definition operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos Scientific Terminology prf Etymon srd. Translations French ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons English divider into squares Spanish obrero que corta el corcho en cuadros para tapones Italian quadrettatóre German wer kariert.

cumbéssu , agt, nm Definition chi est andhau male; cristianu trotu, chi no si cumportat a dovere Synonyms e antonyms doltu, malacónciu, malandhadu, malu, managu, serronudu, traessu | ctr. bonu, giustu Sentences cantadu za bos at su cucu in nae, ma si tirerat bentu a su revessu za torrades a mandhigare fae e a bos bestire su trastu cumbessu (G.Ruju)◊ so male cumbessu, totu dólimas a ossos 2. custu mundhu revessu, ereze, ascamilosu, at su coro pilosu pro èssere gai cumbessu? ◊ cussas cumbessas sont pipanne! ◊ proite l'ant fatu, cussos cumbessos a pònnere fogu? (N.Puggioni)◊ pro afrontare su cumbessu no bi cheret pungas, ma corazu e bolontade ◊ poita mi naras chi dèu seu poeta cumbessu?! ◊ cussu cumbessu mi at traitu! Etymon ltn. conversus Translations French en mauvais état English foolish, in bad condition Spanish gastado, quebrantado Italian malandato, stólto German heruntergekommen, töricht.

cunvíu , nm: cuviu, cúviu Definition is primas cosas chi si faent de una faina, sa cosa chi si aprontat; su aprontare, s'incuru po calecuna cosa Synonyms e antonyms comintzada, comintzu, inghitzu / ammanitzamentu, ammanitzu, ammàniu 1, aparéciu / contibizu 2. semus che bamas chentza cuviu e ne ghia ◊ a sa chi fuit in allerga bajania e deviat atzivire su cuviu a mente frimma, lestra sa manu curriat pro achipire in s'arminzu ◊ so ispetendhe sa manu chi mi diat cuviu e volontade de afrontare sa vida ◊ sa cosa la fint arreanne dae meta e sos cúvios fint belle e orditos Translations French mise en train, préparation English starting, preparing Spanish puesta en marcha, arrnque, preparativo Italian avviaménto, preparativo German Beginn, Vorbereitung.

currispòsta , nf Definition su chi si faet o chi si giaet in càmbiu de unu bene arreciu Synonyms e antonyms cuncàmbia Sentences sos suspiros ti mandho a umbe ses si currisposta mi podes torrare (E.Mattiu) Translations French en retour, en échange English exchange Spanish contracambio Italian contraccàmbio German Vergeltung.

dabbàdas , avb: debbadas, debbaras, debbatas Definition in debbadas, chentza lúcuru e ne profetu, chentza ndhe bogare nudha, po nudha: a bortas tenet su valore de no est pro nudha, no est chentza motivu, e a bortas su valore de cun totu cussu, mancari gai, pro cussu; in donu, chentza paga / dare una cosa debbadas = in donu (o fintzes chentza ndhe tènnere perunu torracontu) Synonyms e antonyms ingrúgua Sentences meighinas za ndhe at leadu ma totu debbadas: sa cura no li at fatu nudha ◊ si che est emigradu in debbadas: ndhe est torradu chi istaiat peus de candho est tucadu ◊ a nàrrere cosa a tie est totu in debbadas, che a samunare sa conca a s'àinu ◊ no perdedas su tempus in debbadas! 2. nono, no sunt debbadas cussas tuas miradas chi mi faghes dognora, Tina mia! (V.Falchi)◊ no fit, no fit debbadas custas notes passadas de s'istria su càntigu orrorosu! (P.Mossa)◊ una telefonada a custas oras de note no est debbadas: dannu at tentu! ◊ debbadas est chi no ant mai pasu e sunt sèmpere a trumentu! ◊ debbaras prangis custu mengianu! ◊ chi mi as abetau gei no est po dabbadas ◊ no est debbadas si no che est abbojadu: cussu at tentu irbortu 3. dèu apu pesau seti fillus, sentza dinai: dabbadas no si apu fatu mannus!…◊ debbadas no at istudiadu, ca fit póveru: chie ndhe at gana za bi resessit! ◊ debbadas beniat a domo: boliat a fígia mia! 4. poita depeus pagai cussu chi Deus si at giau debbadas? Surnames and Proverbs prb: bacas lantadas no est debbadas Etymon spn. de badas Translations French en vain English uselessly Spanish de balde, en balde Italian invano, inutilménte German umsonst.

decàere , vrb: decàiri Definition torrai de mancu, andhare male, de male in peus, torrare a malu puntu Synonyms e antonyms decadessi, decaire*, derrúere, sderrui | ctr. mediare, megliorai Translations French dépérir, être en décadence English to decline Spanish decaer, desgastarse Italian deperire, decadére German verfallen, herunterkommen, zerfallen.

defàtu , cng: difatis Definition foedhu chi serbit po cunfirmare su chi si est nau Synonyms e antonyms énimis, iteu Sentences Fulanu fit cojadu, difatis teniat fintzas carchi fizu Etymon itl. Translations French en effet English in fact Spanish en efecto Italian infatti German in der Tat.

derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri, dirrúere, dirrúghere Definition su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare Synonyms e antonyms arroinare, atzimare, derrocai, dirruire, dissantarare, ifasciare, irderrúere, iscalabrare, isciarrocai, isciusciai, ispèldere, istrossare Sentences sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas! 2. cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos Etymon ltn. deruere Translations French tomber en ruine, ruiner English to ruin Spanish arruinarse, arruinar, derrumbarse Italian andare o mandare in rovina, dissestare German verfallen, ruinieren.

derrútu , pps, agt: dirrutu, disurrutu Definition de derrúere; chi est totu andhau male Synonyms e antonyms derruidu, irderrutu 2. a su babbu no l'at abbandhonadu, candho l'at bidu derrutu de fortzas ◊ no azis sa carena gai derruta pro istare semper in su cuzolu! ◊ custas domos sunt dirrutas ◊ cussa crésia est de azustare ca est disurruta Translations French tombé en ruine English ruined Spanish arruinado Italian andato in rovina, dissestato German verfallen.

destrossài, destrossàre , vrb Definition fàere destrossa, fàere a orrugos, arruinare totu Synonyms e antonyms agigotare, degogliai, ifasciare, isciasciai, iscruncassare, secare, truncai Sentences destrossada est sa cadena de s'ómine cautivadu Etymon ctl., spn. destrossar Translations French mettre en pièces, massacre, endommager English to brake to pieces (to tear), to damage heavily Spanish destrozar Italian fare a pezzi, scémpio, disastrare German niedermetzeln.

disafiài, disafiàre , vrb Definition pònnere sa marrania, atzitzare a gherrare Synonyms e antonyms ammarranae, ilmarranare, marranare Sentences isciu chi ti at ameletzau candu ti at disafiau, cudha noti Etymon ctl., spn. Translations French provoquer en duel English to challenge (to a duel) Spanish desafiar Italian sfidare a düèllo German fordern.

disimperàu , agt Definition chi est chentza impreu, chentza fàere Synonyms e antonyms disabbutu, ibbautu, ifainadu, ilvioladu Sentences fut torrau a sa pratza e iat biu ca dhu'iat atrus óminis disimperaus Translations French sans travail, en chômage English jobless Spanish desempleado Italian disoccupato German arbeitslos.

distémpus , avb Definition fora de tempus, fora de su tempus suo giustu o útile po fàere una cosa / fàghere una cosa a d., bènnere a d. = candu su tempus de dha fai, de bènniri, est giai passau Etymon srd. Translations French en temps inopportun English unfit weather Spanish destiempo Italian tèmpo inadatto, fuòri tèmpo German außer der Zeit.

fatuvàtu , avb Definition luego, deretu apustis, avatu; dónnia pagu tempus, dónnia tanti, tanti bortas, a físciu (itl. fintzes periodicamente) Synonyms e antonyms ifatu / atoratora, fissientementi, otora Sentences s'undha andhat e benit e paret chi li apat mandhadu fatuvatu s'ànima de su fizu emigradu ◊ at leadu prémiu Fulanu e fatuvatu Fulana ◊ caminaiat fatuvatu a sa mama 2. fatuvatu mi ndhe la bido in domo ◊ fatuvatu andaus a bíngia a candu po una cosa a candu po un’àtera ◊ sos lampos fatuvatu allumant de fiama s'orizonte ◊ fit una candhela a carburu e fatuvatu mi lassaiat a s'iscuru ◊ fatuvatu mi torras a sa mente Etymon srd. Translations French aussitôt après, souvent, de temps en temps English at once, close, often, at intervals Spanish luego, enseguida, a menudo, de vez en cuando Italian sùbito apprèsso, spésso, sovènte, a intervalli German daneben, oft, in Abständen.

filchinàre , vrb: firchinare, frichinare Definition fàere a farinos, a orrughedhos; nau in cobertantza, su fai e fateriai, su si mòvere a meda e istare sèmpere faendho Synonyms e antonyms apimpirinai, chimentare, ifriare, irfarfaruzare, irfrichinare, scirfinai, spimpirallai, spimpiridai / cadredhai Sentences no ti lasses frichinare dae s'achéssida de pensare a su tragu chi as tentu! ◊ a su late mi bi apo firchinadu pane ◊ amus sichiu a fàchere su chi ischiabamus fàchere, frichinandhe tàulas e taulones (B.Murgia) 2. a sa patedha bi ghetaiat paja de rucros de lardu e canno fit mesu cotu nche impodhaiat aintro sas ervas mannicantinas frichinatas 3. fatendhe e firchinendhe fint un'annu e mesu ordendhe tramas a note e a die ◊ a ndhe tenet de fírchina fírchina cuss'àinu!… Etymon srd. Translations French émietter, couper en petits morceaux English to hash Spanish desmenuzar Italian sminuzzare German zerbröckeln.

forési, foréssi , nm: fresi, froesi, fruesu, furesi, furesu Definition orrobba téssia grussa, de lana sarda, prus che àteru tintu a niedhu impreau po costúmenes / nighedhu che furesi (de s'arrennegu) = nau de ccn., arrennegau meda Synonyms e antonyms goresi Sentences de furesi, de pinzos e tapetos ndhe at téssidu unu premiarzu ◊ cun d-unu palmu de fresi lu bestis gioga gioghendhe! ◊ sunt imbreagos chi cunfundhent sos fresis chin sas sedas ◊ in sa càscia bi at cannas de fresi, lentolos de linu, costúmenes ricamados 2. sa bidha fit torrata unu burdellu niedhu che furesi Surnames and Proverbs smb: Fresi, Furesi / prb: mezus furesi ischidu chi no segnore molente Scientific Terminology ts Etymon ltn. fore(n)sis Translations French "orbace" (étoffe sarde en poil de chèvre) English coarse woollen fabric (from sardinia) Spanish tejido de lana Italian orbace German grobes Wollzeug.

foressídu , agt: foressiu, forexidu Definition de foressire; chi est essiu fora a bandhidare, chi est bandhidandho Synonyms e antonyms bandhidu, dogau / desessidu, dischissiau 2. ómines foressidos e pastores bi ant agatadu asilu in malas seras (S.Casu)◊ no cheria crèere chi sa família axuaiat sos foressidos, chi cuguzaiat sos betadomos ◊ medas de sos foressidos de Nure aiant su sàmbene atossicadu dae totu su male passadu ◊ sigo a iscríere allegàndhedi de custos bandhuleris foressios (C.Frau) Etymon spn. forajido Translations French réfugié politique, en fuite English outlaw, on the run Spanish forajido, prófugo Italian fuoruscito, latitante German ausgetreten, flüchtig.

fradhócu, fradhóncu , agt: afradhocu, frodhocu, frodhoncu Definition chi istat male meda, chi est totu male andhau, male postu de bestimentu; nau de unu po su fàere, chi est un'istrossa, improdheri Synonyms e antonyms malacónciu, malecumbinau, malefraganau / ildeoltu, istramu Sentences tanti gei no fiat fradhocu: ammaladiau in s'istoja pariat mortu! ◊ gei ses frodhocu, totu prangi prangi cun su muciàciu fintzas a genugus! ◊ gei ses frodhoca, comenti ti ses bistia!…◊ fradhocu ses, oi puru, ca no cumprendis mancu anca ses!◊ za fui istadu frodhoncu si aia tentu cussu male puru!…◊ ge ant a èssi fradhocus is giovunedhus in guerra!… Translations French en mauvais ou en piteux état English battered Spanish malparado, maltrecho Italian malcóncio German zugerichtet, zerlumpt.

fraganàu , pps, agt Definition de fraganare; chi istat male meda, chi est a malu puntu Synonyms e antonyms afradhocu, malacónciu, traganau 2. in unu tempus male fraganau, pupughinau de runza, ite amus a messare?! ◊ fit iscurtu e totu male fraganau ◊ sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos, nechidaos in totu Translations French en mauvais état English in bad shape Spanish malparado, maltrecho Italian malcóncio German zugerichtet.

«« Search again