ciúpu , nm Definitzione una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda Sinònimos e contràrios poboria, puglielma, pupulione Terminologia iscientìfica mtm, Populus nigra Tradutziones Frantzesu peuplier noir Ingresu black poplar Ispagnolu álamo negro Italianu piòppo néro Tedescu Schwarzpappel.

crabiolína , nf: crapiolina Definitzione genia de erba chi narant fintzes pei de caboni Terminologia iscientìfica rba, Podospermum laciniatum Tradutziones Frantzesu salsif noir, scorsonère Ingresu oyster-plant Ispagnolu barbaja Italianu scorzonéra selvàtica Tedescu Schwarzwurzel.

iscoríu , nm, nf: iscuria, iscuriu, scoriu Definitzione mancàntzia o farta de lughe, su no dhue àere lughe, su èssere totu su logu a s'iscuru (ma si manígiat che agt. puru: un'aposentu iscuriu = iscuriosu)/ iscuriu mútzigu = scuriu mamutu, iscuru mútiu, itl. buio pésto Sinònimos e contràrios bujore, iscuricore, iscuru, niedhore / iscuricosu Frases abetat a iscoriu chi passit callincunu ◊ sos lampos sunt ilgiarendhe su terrinu in custa note de iscuria ◊ est iscuriu che in buca ◊ colza issa chi est falada in iscuria manna! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noir, obscurité Ingresu dark Ispagnolu oscuridad (f), tinieblas Italianu bùio, oscurità Tedescu Dunkel, Finsternis.

iscúru , nm, agt: scuru Definitzione su no dhue àere lughe; su no ischire is cosas, su no tènnere istúdiu; su foedhu est impreau meda lastimandho a unu po ccn. male Sinònimos e contràrios bujore, iscoriu, niedhore / iscedau / iscuricosu | ctr. luche Maneras de nàrrere csn: a s'iscuru, a s'iscura = sentza de luxi; i. mortu, che in buca, che in bula = iscuriu mamutu, iscuru mútiu, meda; èssere peus de annare a s'iscuru = su médiu est peus de su male; iscuros bois! = siscuros!, sceraus!; s'iscuru a bois = siscuru bois!, scerau! Frases in sa solidade de sa luche o in s'iscuru mamucu, sa tentascione nos forrocat sa mente e su coro ◊ iscuru che in buca, mancu imbratu de lucore si biet in s'iforru de sa note ◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ bellu istudiadu: dae chie devimus bídere sa lughe bidimus s'iscuru!… 2. mih chi no ti che intret s'iscuru in buca!… 3. cudh'iscura, candho si est bista sola, si est posta a piànghere ◊ cuss'iscuru l'ant àpiu pustis de una chida che musca presonera de s'aranzolu 4. fit unu garrapiu iscuru che in buca Sambenados e Provèrbios prb: iscuru a chie faghet cantu cheret! ◊ iscuru a chie no si abbizat de su male sou! Ètimu ltn. obscurus Tradutziones Frantzesu noir, obscurité Ingresu dark Ispagnolu oscuridad Italianu bùio Tedescu Dunkel.

losítzu , nm Definitzione genia de erba areste chi bogat unu súciu biancu inue si segat: est bona a papare Sinònimos e contràrios lataredha, latosa, limpora, mammaluca Terminologia iscientìfica rba, Reichardia picroides Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu scorsonère, salsifis noir Ingresu scorzonera Ispagnolu lechuguilla dulce Italianu latticrèpolo, scorzonéra Tedescu Schwarzwurzel.

lutàdu , pps, agt: allutadu 1 Definitzione de lutare 2; chi est in corrutu, bestiu a dolu Tradutziones Frantzesu bordé de noir Ingresu black-edged Ispagnolu enlutado Italianu listato a lutto Tedescu mit Trauerrand versehen.

mamúdu , agt, nm: mamutu, mumutu Definitzione nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore Sinònimos e contràrios mamucu, mútiu Frases in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu 2. semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nuit noire, noir comme dans un four, noir comme dans la gueule d'un loup Ingresu pitch dark Ispagnolu obscuro como boca de lobo Italianu bùio pésto Tedescu stockdunkel.

négru , agt, nm Definitzione chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscuriosa meda, de arratza niedha; pintirighinu niedhudu, in colore de castàngia in sa pedhe / n. de fumu = niedhigori, mascara bogada de linna ollosa abbruxada, brueredhu fine fine pro fàghere colore niedhu prus o prus pagu cotu, illatendhe Sinònimos e contràrios niedhu / nea 1 2. sa cara granninata de negros minoredhedhos lu fachiant assimitzare a sa ficumurisca Tradutziones Frantzesu noir Ingresu black, negro Ispagnolu negro Italianu négro Tedescu schwarz, Schwarze, Muttermal.

niedhigòre, niedhigòri , nm Definitzione negru de fumu, mascara bogada de linna ogiosa abbruxada po usu de imbarchinamentu, po giare o fàere colore niedhu po muros; fintzes marcu druchesau de pistadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noir de fumée Ingresu lampblack Ispagnolu negro de humo Italianu nerofumo Tedescu Ruß.

niédhu , nm, agt: nighedhu Definitzione su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu Sinònimos e contràrios negru / tardu | ctr. biancu Maneras de nàrrere csn: n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu Frases su biancu si vortet a nighedhu! 2. cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu 3. tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu! 4. s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note Sambenados e Provèrbios smb: Nieddu, Niedda / prb: mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu Terminologia iscientìfica clr Ètimu ltn. nigellus Tradutziones Frantzesu noir Ingresu black Ispagnolu negro Italianu néro Tedescu schwarz.

píchidu , agt: pícidu, pídicu, pídigu, píghidu, pígidu, píjidu, píxidu Definitzione niedhu che pighe, niedhu meda, bene, parívile, e fintzes lúghidu (e po cussu a bortas nau cun significau de bonu, imbénnidu, cotu, nau de colore càrrigu)/ niedhu píghidu (nau de unu po su tzacu) = arrennegau meda Sinònimos e contràrios pighidosu, píghinu, pigorinu Frases tota píghida est s'aera ◊ sa cusséntzia nostra càmbiat a s'imbesse: prus est píchida e prus sos pilos sunt biancos ◊ nues píghidas ant iscorvuladu bírridos de abba ◊ sont cambiandhe intinu cudhos píghidos pilos issipios 2. comente at próidu, sas àrbures zughent sa foza bella píghida Ètimu ltn. *picidus Tradutziones Frantzesu noir comme de la poix Ingresu piceus Ispagnolu píceo Italianu pìceo Tedescu pechig.

pitzàrra , nf Definitzione lastra manna de dhu pòdere iscríere a maduru cun su ghísciu, impreada mescamente in iscolas Sinònimos e contràrios bitzarra*, lavagna Tradutziones Frantzesu tableau noir Ingresu blackboard Ispagnolu pizarra Italianu lavagna Tedescu Tafel.

poboría , nf: pubulia Definitzione una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada Sinònimos e contràrios ciupu, puglielma, pupulione Terminologia iscientìfica mtm, Populus nigra Tradutziones Frantzesu peuplier noir Ingresu cotton-wood Ispagnolu álamo negro Italianu piòppo néro Tedescu Schwarzpappel.

tentiédhu , nm: sintziedhu, tintiedhu (su t. = nr. sutintiédhu) Definitzione tzintziedhu, cosa niedha de fumu, a bisura de pruine fine fine, chi faet su fogu mescamente segundhu ite o comente si abbruxat Sinònimos e contràrios fodhine, fumàdigu, mascara, sintziniedhu, titibedhu* Tradutziones Frantzesu suie, noir de fumée Ingresu soot Ispagnolu tizne, hollín Italianu fulìggine, nerofumo Tedescu Ruß.

«« Torra a chircare