Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbruntzulàu , agt Definitzione chi est de colore iscuriosu Sinònimos e contràrios bujosu, cruculiosu, fuscu, iscuricosu, nebidosu | ctr. lucorosu, lugosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sombre Ingresu dark Ispagnolu oscuro Italianu cupo Tedescu finster.

ammurratzàre , vrb Definitzione cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare Sinònimos e contràrios ilmurinare, incrinare, interighinare, interinare, murinai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire nuit Ingresu to get dark Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire, farsi nòtte Tedescu dunkel werden.

bugiósu , agt: bujosu Definitzione nau de logu, chi dhue at pagu lughe, chi est de colori iscuriosu / arcanu b. = malu a cumprèndhere, chistione mala a ispodhicare Sinònimos e contràrios iscuricosu Frases como sas dies sunt bujosas ca est intrandhe s'ilgerru ◊ su fedighedhu timendho curret a si cuare apalas de is mammas o in su cugigone prus bujosu de sa domo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sombre, obscur Ingresu dark Ispagnolu obscuro Italianu bùio Tedescu dunkel.

ferulàtu , agt: fiurratzu Definitzione chi est in colore de su truncu de sa feurra (orrubiasta candho est sicada) Sinònimos e contràrios múgiu Frases su macioni fiurratzu bendint a noi arrialis… Terminologia iscientìfica clr Ètimu ltn. ferulaceus Tradutziones Frantzesu gris foncé Ingresu dark grey Ispagnolu gris marengo Italianu grìgio scuro Tedescu dunkelgrau.

imbarjadúra , nf Definitzione su imbarjare, imbraxai de unos cantu frutos chi lompendho càmbiant colore, si intinghent (àghina, olia, figu, pira, àteru) Tradutziones Frantzesu véraison Ingresu to turn dark coloured Ispagnolu envero Italianu invaiatura Tedescu Färbung.

imbarjàre , vrb: imbargiai, imbarzare, imbraxai Definitzione essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu Sinònimos e contràrios incoloritare, pínchere Frases s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia 2. de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu commencer à mûrir (agric.) Ingresu to turn dark coloured Ispagnolu enverar Italianu invaiare Tedescu sich dunkel färben.

iscoríu , nm, nf: iscuria, iscuriu, scoriu Definitzione mancàntzia o farta de lughe, su no dhue àere lughe, su èssere totu su logu a s'iscuru (ma si manígiat che agt. puru: un'aposentu iscuriu = iscuriosu)/ iscuriu mútzigu = scuriu mamutu, iscuru mútiu, itl. buio pésto Sinònimos e contràrios bujore, iscuricore, iscuru, niedhore / iscuricosu Frases abetat a iscoriu chi passit callincunu ◊ sos lampos sunt ilgiarendhe su terrinu in custa note de iscuria ◊ est iscuriu che in buca ◊ colza issa chi est falada in iscuria manna! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noir, obscurité Ingresu dark Ispagnolu oscuridad (f), tinieblas Italianu bùio, oscurità Tedescu Dunkel, Finsternis.

iscuricòre , nm: iscurigore, iscuriore, iscuriori, scuriori Definitzione iscuru mortu, su no dhue àere lughe nudha, su èssere totu su logu a s'iscuru (nau fintzes de sa mente, de sa cusciéntzia) Sinònimos e contràrios bujore, iscoriu, iscuru, niedhore | ctr. crarore, giaria, lucore Frases in s'iscurigore de notes malas, dai tupa in tupa si movet un'upa (S.Casu)◊ si ghindhat a isperiare e in s'iscurigore bidet duas pubas 2. pro dare lughe a tantu iscurigore nascheit custu sole in carre umana ◊ sa die nostra, candho morit, s'eternu sou iscurigore arcanu mai piús de lughe si colorit (Sulis) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ténèbres Ingresu dark Ispagnolu tinieblas, obscuridad Italianu tènebra Tedescu Finsternis.

iscuricósu , agt: iscurigosu, iscuriosu, iscurosu, scuriosu Definitzione nau de logu, chi dhue at paga lughe; nau de colore, cotu meda, càrrigu Sinònimos e contràrios abbruntzulau, bujosu, cruculiosu, fuscu, múrinu, nebidosu | ctr. giaru, lucorosu, lugosu, lumenosu Frases candho no bi est su sole, che a denote, su logu est iscurigosu ◊ sa die si fateit iscuricosa, annuada ◊ su celu iscuriosu est totu istedhus ◊ s’intrata de sa domo fit iscurosa chi ghetaiat pore a bi pònnere pede Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sombre, ténébreux Ingresu dark, dim Ispagnolu obscuro, oscuro, sombrío Italianu oscuro, fósco, tenebróso Tedescu dunkel, finster.

iscúru , nm, agt: scuru Definitzione su no dhue àere lughe; su no ischire is cosas, su no tènnere istúdiu; su foedhu est impreau meda lastimandho a unu po ccn. male Sinònimos e contràrios bujore, iscoriu, niedhore / iscedau / iscuricosu | ctr. luche Maneras de nàrrere csn: a s'iscuru, a s'iscura = sentza de luxi; i. mortu, che in buca, che in bula = iscuriu mamutu, iscuru mútiu, meda; èssere peus de annare a s'iscuru = su médiu est peus de su male; iscuros bois! = siscuros!, sceraus!; s'iscuru a bois = siscuru bois!, scerau! Frases in sa solidade de sa luche o in s'iscuru mamucu, sa tentascione nos forrocat sa mente e su coro ◊ iscuru che in buca, mancu imbratu de lucore si biet in s'iforru de sa note ◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ bellu istudiadu: dae chie devimus bídere sa lughe bidimus s'iscuru!… 2. mih chi no ti che intret s'iscuru in buca!… 3. cudh'iscura, candho si est bista sola, si est posta a piànghere ◊ cuss'iscuru l'ant àpiu pustis de una chida che musca presonera de s'aranzolu 4. fit unu garrapiu iscuru che in buca Sambenados e Provèrbios prb: iscuru a chie faghet cantu cheret! ◊ iscuru a chie no si abbizat de su male sou! Ètimu ltn. obscurus Tradutziones Frantzesu noir, obscurité Ingresu dark Ispagnolu oscuridad Italianu bùio Tedescu Dunkel.

mamúdu , agt, nm: mamutu, mumutu Definitzione nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore Sinònimos e contràrios mamucu, mútiu Frases in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu 2. semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nuit noire, noir comme dans un four, noir comme dans la gueule d'un loup Ingresu pitch dark Ispagnolu obscuro como boca de lobo Italianu bùio pésto Tedescu stockdunkel.

morítu , agt: muritu Sinònimos e contràrios moresinu, murenu Sambenados e Provèrbios smb: Morittu, Moritto, Murittu Terminologia iscientìfica clr Ètimu itl. moretto Tradutziones Frantzesu brun foncé Ingresu dark brown Ispagnolu pardo oscuro Italianu bruno scuro Tedescu braunschwarz.

mòro , agt, nm: moru Definitzione chi o chie est de arratza niedhuda, bianca etotu ma de colore prus iscuriosu, comente funt is de sa Mauritània o fintzes de àteros logos de s'Àfrica de su Nord: in Sardigna tenet su significau de gente de tímere, chi benit a furare o a bochíere ca is séculos passaos deasi faiant; pipiu o persona manna chentza batiare Sinònimos e contràrios resaredha Maneras de nàrrere csn: biri is morus in cabertura = assuconàresi o isarcàresi pro nudha (ma coment'e chi bi apet ira russa, coment'e chi siant assupridos sos moros); sos Bator Moros = sa bandhera sarda, sas bàtoro concas niedhas friguradas cun sa benda in fronte e sa rughe ruja in mesu campu; fàchere unu moru a cristianu = batiai Frases mamma mia, su moro in cabertura! ◊ impignàdebbos totu a sa vitória pro che catzare ogni modernu moro! (P.Casu)◊ chie no giughet ne ànima e ne coro est solu che a Cainu vile moro ◊ sa tzeraca fut leza coment'e una moro niedha 2. custu pipiu tocat a dhu batiai, ca est morixedhu ancora! ◊ po no mòrrere in pecau mortale no apo a fàere prus vida de moro 3. suta s'emblema de sos Bator Moros tantas ideas siant un'idea! (Testone)◊ is cuatru morus de sa bandera sarda funt a conca trogada ◊ fraci e martedhu cun is cuatru morus: custus idealis siant unius apari! (G.Zedda) 4. lu connosco bene: est veru cristianu e no moro! Sambenados e Provèrbios smb: Moro Tradutziones Frantzesu maure, more Ingresu dark Ispagnolu moro Italianu mòro Tedescu braunhäutig.

murénu , agt Definitzione chi est de colore inniedhigau meda Sinònimos e contràrios moresinu, moritu, múrinu Frases su piciocu miu est artu, sutili e bellu, murenu e gratziosu ◊ bio caras murenas indolias de sudore Sambenados e Provèrbios smb: Murenu Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu brun, foncé Ingresu dark Ispagnolu moreno Italianu bruno, scuro Tedescu braun, dunkel.

murinài, murinàre , vrb Definitzione nau de sa die, essire múrina, iscuriosa, cumenciare a iscurigare, a fàere note Sinònimos e contràrios ammurratzare, ilmurinare, incrinare, interighinare, interinare, murrinai | ctr. abbrèschere, illuchèschere, ispanigai Frases innantis de murinare abbamus s'ortu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tombée du jour Ingresu to grow dark Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire Tedescu verdunkeln (sich).

pargherínu , agt Definitzione nau de colore de chinisu iscurosu Frases craba pargherina Terminologia iscientìfica clr Tradutziones Frantzesu gris foncé, céruléen Ingresu dark grey Ispagnolu gris oscuro Italianu grìgio scuro, o cerulino Tedescu dunkelgrau, blaugrau.

scoríu , nm: iscoriu*, scuriu Definitzione farta manna de lughe, su no dhue àere lughe, su èssere totu su logu a s'iscuru / èssiri scuriu mortu = iscuru che in buca Sinònimos e contràrios bujore, iscuricore, iscuru, niedhore Frases a su scuriu no fait a ligi, no si bit nudha ◊ niedhu che a su scoriu ◊ dhoi fiat unu scuriu a segai a fitas Tradutziones Frantzesu obscurité Ingresu dark Ispagnolu oscuridad Italianu bùio Tedescu Dunkelheit.