àrrui , nm: aurri Definitzione àlinu de monte, genia de linna chi faet a mata manna Terminologia iscientìfica mtm, Ostrya carpinifolia Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu charme-houblon, bois-de-fer Ingresu hop hornbeam Ispagnolu carpe negro, falso carpe Italianu càrpino nero o carpinèlla Tedescu europäische Hopfenbuche.

ciúpu , nm Definitzione una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda Sinònimos e contràrios poboria, puglielma, pupulione Terminologia iscientìfica mtm, Populus nigra Tradutziones Frantzesu peuplier noir Ingresu black poplar Ispagnolu álamo negro Italianu piòppo néro Tedescu Schwarzpappel.

coaciólu , nm: cuaciou, cuatolu Definitzione genia de pigione de abba, cun is peis prus addasegus: in Sardigna passat s'ierru ma no nidat Sinònimos e contràrios catzolu, gangorredha 2. oi in su mari aici pàsidu gei fait a fai su cuaciou! Terminologia iscientìfica pzn, podiceps nigricollis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu petit grèbe Ingresu grebe Ispagnolu somormujo de cuello negro, zampullín cuellinegro Italianu svasso pìccolo Tedescu Schwarzhalstaucher.

fíbixi , nm: fíliche, fílige, fílighe, fílighi, fíligi, fílixi, físcibi, fixi Definitzione genia de erba a costa fine ma forte chi faet mescamente in logu a cara a nord in montes e chi candho essit giughet sa punta acancarronada / genias de fílighe: cabadhinu (Pteridium aquilinum), fémina (Athyrium filix-femina), màsciu (Dryopteris filix-mas, Pteridium aquilinum), cérbinu (Polypodium vulgare), ladu (Phyllis sagittata), mannu (Osmunda regalis)/ genia de frastimu: ancu portent sas manos che fílighe naschindhe! = is manus acancarronadas!; casu in fíligi = preta frisca imboligada cun foza de fílighe intro de unu pannitzu e posta a sucutare apicada: si mànigat sa die etotu Sinònimos e contràrios fígili / ttrs. fírigu Frases s'at fatu unu tedile de fílighe a modhita ◊ dhoi at fílixi in s'oru de s'arriu Terminologia iscientìfica rba, Asplenium adiantum-nigrum, Athyrium filix-femina Ètimu ltn. filice(m) Tradutziones Frantzesu fougère Ingresu fern Ispagnolu falzia negra, culantrillo negro Italianu félce Tedescu Schwarzer Milzfarn, Frauenfarn.

istrúlliu 1, istrúllu , nm: istullu, isturru, istúrulu, sturru Definitzione istúrulu càmpinu, genia de pigione niedhu, no tanti mannu, chi faet abbitu in Sardigna totu s'annu e segundhu su tempus si podet bíere a nue manna: una calidade (sturnus vulgaris) est unu pagu diferente, a pintirighinos / ti los catzo geo sos istullos! = ti dhu fatzu passai dèu su machiori!, ti dhu dongu dèu su tanti! Sinònimos e contràrios iltrunellu, strudhu Frases leesit s'istullu a sas duas ancutzas ◊ túrtures, istullos e culumbos essiant e intraiant a domo ◊ si falat cussa nue de istúrulos za coitant a che collire s'olia!… Terminologia iscientìfica pzn, sturnus unicolor Ètimu ltn. sturnus Tradutziones Frantzesu étourneau Ingresu starling Ispagnolu estornino negro Italianu stórno néro Tedescu Einfarbstar.

marrupiòni , nm Definitzione marrúbiu niedhu o burdu Terminologia iscientìfica rba, Ballota nigra Tradutziones Frantzesu marrube Ingresu black horehound Ispagnolu marrubio negro, m. bastardo, m. hediondo Italianu marròbio néro Tedescu Schwarznessel.

négru , agt, nm Definitzione chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscuriosa meda, de arratza niedha; pintirighinu niedhudu, in colore de castàngia in sa pedhe / n. de fumu = niedhigori, mascara bogada de linna ollosa abbruxada, brueredhu fine fine pro fàghere colore niedhu prus o prus pagu cotu, illatendhe Sinònimos e contràrios niedhu / nea 1 2. sa cara granninata de negros minoredhedhos lu fachiant assimitzare a sa ficumurisca Tradutziones Frantzesu noir Ingresu black, negro Ispagnolu negro Italianu négro Tedescu schwarz, Schwarze, Muttermal.

niedhigòre, niedhigòri , nm Definitzione negru de fumu, mascara bogada de linna ogiosa abbruxada po usu de imbarchinamentu, po giare o fàere colore niedhu po muros; fintzes marcu druchesau de pistadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noir de fumée Ingresu lampblack Ispagnolu negro de humo Italianu nerofumo Tedescu Ruß.

niédhu , nm, agt: nighedhu Definitzione su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu Sinònimos e contràrios negru / tardu | ctr. biancu Maneras de nàrrere csn: n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu Frases su biancu si vortet a nighedhu! 2. cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu 3. tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu! 4. s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note Sambenados e Provèrbios smb: Nieddu, Niedda / prb: mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu Terminologia iscientìfica clr Ètimu ltn. nigellus Tradutziones Frantzesu noir Ingresu black Ispagnolu negro Italianu néro Tedescu schwarz.

poboría , nf: pubulia Definitzione una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada Sinònimos e contràrios ciupu, puglielma, pupulione Terminologia iscientìfica mtm, Populus nigra Tradutziones Frantzesu peuplier noir Ingresu cotton-wood Ispagnolu álamo negro Italianu piòppo néro Tedescu Schwarzpappel.

tifàne , nm: tivani Definitzione genia de pigione mannu totu a pinnias niedhas, nau fintzes in su sensu de calecunu pigione chi no si agatat; nau de unu chi iat a bòllere totu po issu, pasteratzu Sinònimos e contràrios colvu, prinedhu / abbramidu Frases - E chine ti dh'at narau? - Tifane mi dh'at narau! ◊ ancu ti ndhe let tivani! Terminologia iscientìfica pzn Tradutziones Frantzesu corbeau Ingresu crow, black bird Ispagnolu cuervo, pájaro negro Italianu còrvo, uccèllo néro Tedescu Rabe.

«« Torra a chircare