àrrui , nm: aurri Definitzione àlinu de monte, genia de linna chi faet a mata manna Terminologia iscientìfica mtm, Ostrya carpinifolia Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu charme-houblon, bois-de-fer Ingresu hop hornbeam Ispagnolu carpe negro, falso carpe Italianu càrpino nero o carpinèlla Tedescu europäische Hopfenbuche.

ciúpu , nm Definitzione una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda Sinònimos e contràrios poboria, puglielma, pupulione Terminologia iscientìfica mtm, Populus nigra Tradutziones Frantzesu peuplier noir Ingresu black poplar Ispagnolu álamo negro Italianu piòppo néro Tedescu Schwarzpappel.

ghiàni , agt: chiani Definitzione nau de su pilu de is animales (boes, cuadhos), chi est de intina agiummai niedha / su bòi ghiani = una genia de boe muliache chi iat a foedhare su note de santu Giuanni tocandho mesunote… Sinònimos e contràrios moraschinu Frases teniat unu cuadhu ghiani píxidu Sambenados e Provèrbios smb: Ghiani Terminologia iscientìfica clr Ètimu grcb. kyáne(os) Tradutziones Frantzesu moreau Ingresu black horse Ispagnolu negruzco Italianu néro, morèllo Tedescu schwarz.

istrúlliu 1, istrúllu , nm: istullu, isturru, istúrulu, sturru Definitzione istúrulu càmpinu, genia de pigione niedhu, no tanti mannu, chi faet abbitu in Sardigna totu s'annu e segundhu su tempus si podet bíere a nue manna: una calidade (sturnus vulgaris) est unu pagu diferente, a pintirighinos / ti los catzo geo sos istullos! = ti dhu fatzu passai dèu su machiori!, ti dhu dongu dèu su tanti! Sinònimos e contràrios iltrunellu, strudhu Frases leesit s'istullu a sas duas ancutzas ◊ túrtures, istullos e culumbos essiant e intraiant a domo ◊ si falat cussa nue de istúrulos za coitant a che collire s'olia!… Terminologia iscientìfica pzn, sturnus unicolor Ètimu ltn. sturnus Tradutziones Frantzesu étourneau Ingresu starling Ispagnolu estornino negro Italianu stórno néro Tedescu Einfarbstar.

marrupiòni , nm Definitzione marrúbiu niedhu o burdu Terminologia iscientìfica rba, Ballota nigra Tradutziones Frantzesu marrube Ingresu black horehound Ispagnolu marrubio negro, m. bastardo, m. hediondo Italianu marròbio néro Tedescu Schwarznessel.

nastúrru , nm Definitzione erba de dente, denti de cuadhu, erba de santa Maria, folla de opus, genia de erba a fògias mannas picadas, pudéscias e pilosedhas, frore grogo, faet su sèmene in d-una bussa a bisura de càssula, est tóssica (drommitiolu), bona po meighina (dha poniant po su male de is dentes) Sinònimos e contràrios sutzameli Terminologia iscientìfica rbc, Hyoscyamus niger Tradutziones Frantzesu jusquiame noire Ingresu henbane Ispagnolu beleño Italianu giusquìamo néro Tedescu Bilsenkraut.

niédhu , nm, agt: nighedhu Definitzione su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu Sinònimos e contràrios negru / tardu | ctr. biancu Maneras de nàrrere csn: n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu Frases su biancu si vortet a nighedhu! 2. cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu 3. tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu! 4. s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note Sambenados e Provèrbios smb: Nieddu, Niedda / prb: mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu Terminologia iscientìfica clr Ètimu ltn. nigellus Tradutziones Frantzesu noir Ingresu black Ispagnolu negro Italianu néro Tedescu schwarz.

pigòne, pigòni , nm Definitzione duas genias de maladia apicigosa: una chi faet sa pedhe a marcos (pabedhas niedhas), a fossighedhos, comente sanant is fruschedhas; s'àtera pigat prus che àteru a is piciochedhos e faet a essiduras orrúbias (pabedhas burdas) de cara a totu sa carena e a callentura; in cobertantza dhu narant po cosa o persona ifadosa, piciochedhu malu, botosu Sinònimos e contràrios arzolu, buata, pigota / ociada, rosa 1, rusete / ifadu, nischitzu, pibinca / bagiariotu, mauchedhu, serpellucu Frases a sa becesa su pigoni!…◊ seu morendi de pigoni ◊ ancu dh'abbruset su pigone! 3. is pigonis no depint assuconai is mannalissas passendu! Terminologia iscientìfica mld Tradutziones Frantzesu variole, roséole Ingresu black smallpox, german measles Ispagnolu viruela negra, roséola Italianu vaiòlo néro, rosolìa Tedescu Pocken, Röteln.

poboría , nf: pubulia Definitzione una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada Sinònimos e contràrios ciupu, puglielma, pupulione Terminologia iscientìfica mtm, Populus nigra Tradutziones Frantzesu peuplier noir Ingresu cotton-wood Ispagnolu álamo negro Italianu piòppo néro Tedescu Schwarzpappel.

tifàne , nm: tivani Definitzione genia de pigione mannu totu a pinnias niedhas, nau fintzes in su sensu de calecunu pigione chi no si agatat; nau de unu chi iat a bòllere totu po issu, pasteratzu Sinònimos e contràrios colvu, prinedhu / abbramidu Frases - E chine ti dh'at narau? - Tifane mi dh'at narau! ◊ ancu ti ndhe let tivani! Terminologia iscientìfica pzn Tradutziones Frantzesu corbeau Ingresu crow, black bird Ispagnolu cuervo, pájaro negro Italianu còrvo, uccèllo néro Tedescu Rabe.

zizí , nm Definitzione genia de pigione Sinònimos e contràrios cincirri, moretina 1, murinata, olzale, trinedha, vivirria Terminologia iscientìfica pzn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bruant Ingresu bunting Ispagnolu escribano soteño Italianu zìgolo néro Tedescu Zaunammer.

«« Torra a chircare