bète , agt: betze Definizione chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales Sinonimi e contrari betedhe, beterone, cadabbete, debbe Frasi bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!… 2. li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu! Traduzioni Francese gros Inglese big Spagnolo grande, mucho Italiano gròsso Tedesco groß.

beteròne , agt Definizione chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale) Sinonimi e contrari abbetone, bete, betecale, debberone | ctr. minoredhu, minudu Frasi sos boes sunt beterones animales Etimo srd. Traduzioni Francese très gros Inglese very big Spagnolo muy grande Italiano mólto gròsso Tedesco sehr groß.

blandòni , nm: brandoni Definizione genia de cosa po aguantare prantadas is candhelas allutas Sinonimi e contrari aceri, candheleri, candhelorbu Etimo spn. blandón Traduzioni Francese chandelier Inglese big candlestick Spagnolo candelabro Italiano gròsso candelière Tedesco großer Kandelaber.

caistédhu , nm: canistedhu 1, cranistedhu, canistredhu Definizione su cherrigu, de s'istrégiu de fenu (est fatu de iscaria) est cussu a costaos bàscios (ma prus artos de cussos de sa canistedha) e prus mannu meda (largu mancari unu metro e prus de diàmetru); in calecunu logu dhu narant a sa canistedha (de matessi genia e bisura ma meda prus pitica)/ canistedhu de allàciu = istrexu de fenu a puntu longu Sinonimi e contrari banastra, carrigu, coladòrgia, irgrandiola Frasi su pani si poniat in canistedhus e palinis e si lassàt axedai in callenti o imbussau ◊ dónnia chida is massajas prugànt e faiant sa farra in sedatzu e canistedhu ◊ tia Tatónia issunniat su trigu de maghinare, dhu lassàt a sicutare unu pagu e pois che dhu betàt in duos canistedhos Terminologia scientifica stz Etimo ltn. canistellum Traduzioni Francese grande corbeille Inglese wicker basket Spagnolo canasta, harnero Italiano canèstra, gròsso canèstro Tedesco großer Korb.

càmba 2 , nf Definizione donniunu de is cambos o bratzos prus mannos, grussos e longos, de una mata manna; su cambighedhu de s'erba; una parte no precisa de su tàgiu Sinonimi e contrari artzali, branca, bratu, nae, perra, trassali / cambu Modi di dire csn: c. de fae, de fiore = cambu; una c. de bértula = unu fodhe; c. de fogu = una parte de su fogu fuidu chi ch'essit a un'àtera bandha; c. de riu = parte de unu riu o unu riu chi si distinghet de, o abbojat a, un'àteru, itl. affluènte; c. de mare = tretu astrintu de mare chi che intrat in sa terra; c. de mare (in suspu) = meda; c. de abba = brussu, vena manna, bundhante de abba chi essit in sas funtanas o colat in unu logu; linna de c. = a nae Frasi zughet onzi camba, cuss'àrbure, chi betat un'àinu de linna! ◊ comente ant pudadu ndhe l'ant segadu sas cambas dae rughes ◊ ite bellu puzone chi s'est faghindhe nidu cun tres cambas de fenu… 2. azis a pentzare ca ne porto una camba de bértula! 3. in cussa funtana bi essit una camba manna de abba ◊ sunt sos trainos che cambas de mare ponindhe in disisperu sas persones Terminologia scientifica rbr Traduzioni Francese grande branche Inglese big branch Spagnolo rama Italiano gròsso ramo d'àlbero Tedesco großer Zweig.

càrba , nf: carva, càrvia Definizione bratzu, cambu mannu de mata; nae, fintzes nae longa longa e fine po ndhe iscutulare su frutu segundhu sa mata Sinonimi e contrari bratu, camba 2, ratu, trassali / magiadorza Frasi falant ínteri carvas, molinandhe, sas atonzinas fozas ingroghias (G.Brocca)◊ ufuladas de bentu frúschiant ínteri carvas irfozias molinandhe sa frita papuschina ◊ si fit intesa una tràchida ispramosa in mesu de sas carvas de su padente 2. pro ndhe ghetare sa méndhula at picau una carba Terminologia scientifica rbr Etimo srdn. Traduzioni Francese grande branche Inglese big branch Spagnolo rama grande Italiano gròsso ramo Tedesco großer Zweig.

ciàu , nm: crau, cravu, giau Definizione orrugu de cosa, mescamente de ferru, a punta a una parte (e a conca a s'àtera) de fichire in muros o in bigas po apicare cosa, o impreau po punciare cosa grussa meda: meda prus mannu de una css. púncia, po su prus est a sestu cuadrau de traessu (setzione) e prus che àteru dhu faet su ferreri segundhu su bisóngiu; sa puntighedha de una fruschedha, una essidura in sa pedhe; pistadura in conca Sinonimi e contrari clavíglia, obbibi, pilu 1, piredhu 1, púncia / buizola / tzulumbone Modi di dire csn: min. cravitu = essidura, buizola in sa pedhe; ammentare craos vetzos a unu = ammentare punturas malas fatas dae meta e malas a crujare, ammentare cosas chi unu no tiat chèrrere intèndhere prus; no ndhe fàghere ne crau e ne tzou de unu = no arrennèsciri a dhu ghetai in pinta, a dhu cumandai; segare su ciau a mossu = èssere tirriosu, malu, dispostu a fàghere male bastu de lòmpere a su chi cheret Frasi sa ruche nostra est custu fizu: ma no bi at zanna chentza cravu! ◊ at apicadu su cabbanu a unu crau de sa zanna ◊ cussu azes fatu? Ancu vos facant a craos! 2. dae sa grigna fit ladina ca podiat segare su ciau a mossu! Etimo ltn. clavus Traduzioni Francese gros clou Inglese big nail Spagnolo clavo grueso, estaca Italiano gròsso chiòdo Tedesco großer Nagel.

cubòne , nm: cuboni, cupone, cuponi Definizione carrada manna a unu fundhu (cuponi isciundau) o fintzes genia de bàrcia adata po pònnere s'àghina istrecada a budhire po fàere su binu: fintzes carrada etotu Sinonimi e contrari budhidórgiu ! carrada, cua 1 Modi di dire csn: pònnere sa ua catigada in c. = incubonare; bogare su mústiu de su c. pro lu pònnere in sa cuba = iscupu, iscubonare; dare c. a sa ua = lassare sa ua catigada in su cubone a budhire unu tantu de tempus; èssiri unfrau coment'e cuponi = ufradu a casidhu, dispiàghidu, annicadu meda Frasi su mústiu budhit in sos cupones ◊ a su mústiu si li podet dare prus o prus pagu cubone, segundhu su binu chi si cheret fàghere ◊ su mústiu in su cuboni tocat a dhu murigai unas cantu bortas Cognomi e Proverbi smb: Cuboni Terminologia scientifica stz Etimo srd. Traduzioni Francese grande cuve de fermentation Inglese big vat Spagnolo tina Italiano gròsso tino da vinificazióne Tedesco großer Weinfaß.

dangallòne , nm: drangalloe, drangalloni, dranghilloi, dringhilloni, drongoloi, drongolone, tangalloi Definizione ómine mannu mannu, artu, male fatu, irdeortu, pagu sàbiu puru Sinonimi e contrari branghilloi, càngaru, dangarone, dàngaru*, drangaglieo, drodhe, galloi, giangalloi Frasi est a totu dí currellandu: peri bregúngia, unu dranghilloi mannu! ◊ dranghilloi tontu, baidindi! ◊ unu dringhillonedhu de piciocu… arrori! Terminologia scientifica zcrn Traduzioni Francese gros homme maladroit et disgracieux, sot Inglese dummy Spagnolo hombre grueso i grande un poco bobo Italiano uòmo gròsso e strambo, babbèo Tedesco ungeschlachter Mensch.

dàngaru , nm: dràngalu, tàngaru Definizione ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu Sinonimi e contrari càngaru, dangallone, dangarone, giangalloi Frasi debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!… Terminologia scientifica zcrn Etimo itl. tanghero Traduzioni Francese gros homme maladroit Inglese big and clumsy man Spagnolo hombre grueso y torpe Italiano uòmo gròsso e gòffo Tedesco ungeschlachter Mensch.

fundhàrzu , nm Definizione fundu de cosa prantada chi at fatu bellu, mannu, créschiu meda Etimo srd. Traduzioni Francese grosse touffe Inglese tuft Spagnolo cepa grande Italiano gròsso césto o céspo Tedesco Büschel.

istuzòne , nm Definizione gurtedhu mannu de coghina Traduzioni Francese grand couteau Inglese big knife Spagnolo cuchillo grande Italiano gròsso coltèllo Tedesco großes Messer.

madúru , agt: maturu, meduru Definizione nau po sa mannària mescamente de css. frutu, chi est créschiu bellu, imbénnidu, meda; nau de ccn., chi est créschiu de conca, de maneras de fàere e de pentzare, acabadu, sàbiu / min. maduritu Sinonimi e contrari baracocu, imbénnidu, ingranidu / cabosu, sàbiu | ctr. minudu Modi di dire csn: iscríere a maduru = a líteras mannas; segare, firchinare a maduru = segai a arrogus matucus Frasi ocannu, s'olia est bella madura ca li at próidu ◊ giuchiat sos ocros maturos cantu 'e su puntzu ◊ cudhu péssighe maduru, donzunu azummai de mesu chilu! ◊ calidade madura de cariasa est sa barracoca ◊ a gomai dhi praxit sa madura chi est prus bella de vista e de sabori 2. iscriemilu a maduru ca sinono no ndhe apubo! ◊ no seghes s'issalada a maduru ca no ndhe sigo e mi tocat a che l'ingullire chentza mastigada! Etimo ltn. maturus Traduzioni Francese gros Inglese big Spagnolo grueso Italiano gròsso Tedesco groß.

obbíbi , nm: obbili, obbilu, obilu 1, obinu, obiru, ubbiru Definizione crau mannu, ciou de ferru o de linna cun sa conca; in cobertantza, dispraxere mannu / làngiu coment'e un'o. = (nau de ccn.) sicu che linna Sinonimi e contrari clavíglia, giau, pilu 1, piredhu 1 / apicadolza, crau Frasi si no biu in is manus suas su sinnali de is obilus dèu no apu a crei! ◊ fatendhe mògios, lis giaitat su fundhu chin sos obiros ◊ est apicau a un'obbilu ◊ is obibis funt durus a nc'intrai ◊ a bosu ant incravau cun solu tres obinus ◊ ant incravau a Gesugristu cun tres obbilis 2. in su coru mi cravas obbilus verenosus! ◊ si no ti nci ponint s'obbilu in s'ogu, tui no dha bis sa cosa!… Cognomi e Proverbi smb: Obbili, Obinu Etimo srd. Traduzioni Francese gros clou Inglese big nail Spagnolo clavo grueso Italiano gròsso chiòdo Tedesco großer Nagel.

tangallòi, tangallòne, tangallòni , nm: dangallone Definizione ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau, pagu sàbiu puru Sinonimi e contrari càngaru, dangarone, dàngaru*, giangalloi Traduzioni Francese homme grand et drôle Inglese big and odd person Spagnolo mostrenco Italiano uòmo gròsso ma strambo Tedesco großer, verschrobener Mann.

trassàli , nm Definizione cambu mannu, longu e grussu, de mata Sinonimi e contrari artzali, bratu, bratzali, carba, potzari Terminologia scientifica rbr Traduzioni Francese grande branche Inglese big branch Spagnolo brazo, rama gruesa Italiano gròsso ramo Tedesco grosser Ast.

tzancarronàda , nf: ciancarronada Definizione aconcada maca, fatura de tzancarrones Sinonimi e contrari aconcada, acucada, garrafatoni, isconcata, isconchinada, meleda / cdh.tzancarrunata, ttrs. tzancarrunada Etimo srd. Traduzioni Francese faute grossière, balourdise Inglese big mistake, stupid act Spagnolo disparate, imprudencia, falta Italiano cólpo di tèsta, gròsso sbàglio, spropòsito, balordàggine Tedesco unbesonnene Handlung, grober Fehler, Dummheit.

«« Cerca di nuovo