abbuvonàre , vrb Definitzione pigare po bovu, pigare cun ingannu Sinònimos e contràrios abbovai, arrebbusai, colovrinare, imbelecare, imbovai, imbuvonare, impastociare, improsae, ingrangugliare, mariolare, piocai, transare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu séduire Ingresu to swindle, to seduce Ispagnolu seducir Italianu sedurre Tedescu betrügen, verlocken.

abejài , vrb Definitzione pentzare meda o èssere apedhiau a calecuna cosa (giogu, trebbalu, àteru), agiummai maniàticu Frases ma lah ca est abejau cun cussa loredha, lah!… Tradutziones Frantzesu se fixer Ingresu to be a stickler Ispagnolu tener manía Italianu avére una fissazióne Tedescu eine fixe Idee haben.

abeliài , vrb Definitzione naendho de canes, apedhare, guguliare; nau de gente, betare tzérrios po dolore, dispraxere o dannu mannu (e fintzes ammachiadura); disigiare meda, forte, arrabiare Sinònimos e contràrios agruguai, agruinai, aguriai, guguliare, gurruliai, orulare, zarulare / intzunchiai / abbochinare, addorojare, ilvariare / apiliare, spedhiae 2. deo no nci dha fàciu prus, soe abeliandumí: in domu funt pigandusidha contras de mimi! (G.C.Mameli) 3. at abeliau sa filla totu sa noti, mischina, cudha fémina morendisí ◊ at abeliau una fita de síndria 4. ndhe leat is ogros in sàmbene, faet iscarfe e abéliat cun s'infinitzu Terminologia iscientìfica bga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hurler, glapir Ingresu to howl Ispagnolu aullar, gañir, quejarse Italianu ululare, guaire Tedescu heulen, klagen.

abentuài , vrb: bentulai*, ventulare Definitzione fàere bentu, aera, pesare in artu cosa a manera de pigare bentu; mòvere o fàere che bentu Sinònimos e contràrios ibentulai, ispagiare / isperditziai, sparessi Frases fiat abentuendusí cun su ventàgliu ◊ custa est s'ora de abentuai! ◊ su trigu beniat trebau e abentuau 2. e cantu atrautzadas de febi sena de bentu as dépiu abentuai! Tradutziones Frantzesu aérer Ingresu to air Ispagnolu aventar, airear Italianu aereare Tedescu lüften.

abertài , vrb: abetai, ibertare Definitzione istare o abbarrare cun s’idea chi ccn. o calecuna cosa bèngiat o acontessat, si averet / abetau siast! = ispeta! Sinònimos e contràrios aisetare, aispetare*, arreare, aspeare, asseare 1, firmai, ispetare, tratèniri Frases seus abetendidhu, ma no est lómpiu ◊ chi estus abetau sa essida de su soli si fut tocau de cúrriri! ◊ sciadadedha, s'isposa, tenit ora abetendu!…◊ totus abetamus custa dí po arriciri giogus ca assinunca no si ndi comporànt 2. abetau siast, no ti ndi andis innantis de s'ora! ◊ ah, balla, immó fusta abetara, lah!… Tradutziones Frantzesu attendre Ingresu to wait for Ispagnolu esperar Italianu aspettare, attèndere Tedescu warten.

abesàre , vrb: avesai, avesare Definitzione pònnere s'abbitúdine, s'avesu a calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbetuare, acomunai, acostumai, afrisciai, arranguai, imbisciare, ingustai / allicare, allichionare, ingolumare | ctr. disabesare, disacostumai, irbitzare, ispònnere Frases s'ómine de su sartu, abbellu abbellu, si avesaiat a si favedhare a solu ◊ depeus pensai a lassai dogna arratza de isperdítziu e avesai sa genti a si acuntentai de pagu Ètimu ctl., spn. avesar, avezar Tradutziones Frantzesu habituer, accoutumer Ingresu to accustom Ispagnolu acostumbrar Italianu avvezzare Tedescu gewöhnen.

abèschere , vrb: aèschere, arvèschere 1, avèschere Definitzione prus che àteru dhu narant po arrèschere su papare o su bufare in su gúturu candho non est calandho a bia dereta e faet a tussire Sinònimos e contràrios ammadèschere, arrancare, arrèghere, arrèschere, iscaussire, issaèschere, obèschere Frases est mortu ca s'est avéschiu chin d-un'ossu de pruna Tradutziones Frantzesu entraver Ingresu to hinder, to go wrong Ispagnolu atragantarse Italianu inceppare, andare di traverso Tedescu steckenbleiben.

abiài , vrb: aviare Definitzione pigare su camminu e andharesindhe, andhare a unu logu, pigare a in artu, a pitzu, fintzes mòrrere / aviai is ogus = artziare sos ogros, sa crista Sinònimos e contràrios andharesindhe, andharesiche / andai, alciare, imbonai, incarrebai, pigai 1, tocai 1 / mòrrere | ctr. torrae Frases primmu de si che aviare li tocheit sa manu ◊ prite torraias: no ti che fist aviada? ◊ si l'aviat chito pro che la corpare in sa tanca ◊ insudhidu, si li bortat contra invitèndhelu a si aviare, si no cheriat ciafos ◊ candho s'ierru faghet niadas mi avio cun su tazu a sas bassuras 2. abianci a susu! ◊ candu as a èssi béciu as aviai is manus e un'atru ti at a ponni su bestimentu 3. già as fatu impresse a ti che aviare chena mancu unu saludu! Ètimu ctl., spn. aviar Tradutziones Frantzesu acheminer Ingresu to start, to set out Ispagnolu encaminarse Italianu avviare, incamminarsi Tedescu sich auf den Weg machen.

abidài , vrb: alidai, alidare Definitzione bogare o torrare àlidu Sinònimos e contràrios alenare, anidare Ètimu ltn. halitare Tradutziones Frantzesu respirer Ingresu to breathe Ispagnolu alentar Italianu alitare Tedescu hauchen.

abiociài , vrb Definitzione èssere in fortza, briosu, pònnere brios Sinònimos e contràrios abbiatzai, abbibare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se remettre Ingresu to fit Ispagnolu recobrarse, restablecerse Italianu rimettersi in fórma Tedescu bei Kräften sein.

abogài 1 , vrb: bogai* 1 Definitzione arremare a totu codhu, manigiare is remos Terminologia iscientìfica pscd Tradutziones Frantzesu ramer Ingresu to row Ispagnolu bogar Italianu vogare Tedescu rudern.

abriàre , vrb Definitzione dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza Sinònimos e contràrios aferare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje el cerdo Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

abritiài , vrb Definitzione bogare calecunu imbentu, calecunu ispediente, fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbisai, imbentai, ispedientare Frases su tiau, imbidiosu de su triunfu chi sa genti fadiat a Gesús, iat abritiau de fai mali a sa genti ◊ nara tui, Lutziferru, ita ses abritiendi? ◊ chini est chi at abritiau cussa brulla? ◊ innòi tocat chi ndi abritist cancuna de is tuas! ◊ unu pràngiu… gei dh'eus a abritiai! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu inventer Ingresu to invent Ispagnolu inventar Italianu inventare Tedescu erfinden.

abrontài, abrontàre , vrb: aprontai, aprontare 1 Definitzione pònnere o fàere sa cosa chi podet serbire tempus addenanti Sinònimos e contràrios allinzare, ammainare, ammanitzare, apariciai Frases soe abrontandu unu libbrigedhu de contos ◊ ti dhas aprontu illuegus is cosas chi mi as nau ◊ mi tocat chi apronte un'ammentu in poesia ◊ aprontau chi apa su coginau po porcedhu ciai andu ◊ àchina niedha e figu pasadina aprontat a s'amigu ◊ in su trassintru intrat Pepedhu aprontau a pulire s'istadha ◊ fut arribbandho sa festa e sa gente fut aprontandhosi ◊ a sa vita unu si aprontait chin agasazu e chi… su mazu! Tradutziones Frantzesu préparer Ingresu to prepare Ispagnolu preparar Italianu approntare Tedescu vorbereiten.

acabarràre , vrb: acaparrai, acaparrare Definitzione giare cabarras, un'antibitzu in dinare o àteru po si assegurare sa cosa chi si còmporat; pinnigaresiche cantu prus cosa si podet, fintzes po ndhe aprofitare bendhendhodha apustis prus cara Sinònimos e contràrios aforai, aparrochianai, collire, impobidhai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu accaparer Ingresu to hoard Ispagnolu acaparar Italianu accaparrare Tedescu aufkaufen.

acabbàe, acabbài , vrb: acabbare, agabbare, aggabbare Definitzione fàere is úrtimas cosas de una faina, de un’òpera, passare is úrtimas oras o dies de unu tempus, cessare de unu totu; fàere peus male a unu o a una cosa e fintzes bochíere; imbàtere a o istare in calecunu logu Sinònimos e contràrios cumiai, finire, sensai, tzelare | ctr. comentzari Frases acàbbala de bochinare, chi assustras su bichinau! ◊ che ant agabbadu su triballu chi fint faghindhe ◊ comintzade a tucare, za sighimus, tantu semus agabbendhe! ◊ candu Deus iat acabbau de formai su mundu…◊ cudhu sighit a fae su ci dhi paret: at a esse peri tempus de dh'acabbae! 2. cuss'animale, tantu no campat, che l'agabbo ◊ cussu traste andhadu male che l'agabbas puru si no lu leas cun delicadesa ◊ custu fritu, cun su refriu chi zughes, oe ti che agabbat ◊ totu cussas meighinas no de ti fagher bene ti che agabbant ◊ unu boe iscorradu che l'agabbaiant ca no faghiat prus a lu zúnghere 3. unu caboniscu, de calisisiat manera mortu, nc'iat a èssi acabbau in sa pingiada Ètimu spn. acabar Tradutziones Frantzesu terminer Ingresu to finish Ispagnolu acabar Italianu finire, terminare, ultimare, completare Tedescu beenden.

acabbalài , vrb: aggabbalare Definitzione pònnere a parte cosa, siendha, fàere unu fundhu, unu capitale, errichire (ma si narat fintzes in su sensu de finire, agiustare, pònnere a postu, aparigiare); su ndhe bogare calecuna cosa de bonu de una faina Sinònimos e contràrios acaudalai, lucurare 1 | ctr. scabbalai Frases sas furas li ant dau prus malumores de cantu l’ant aggabbalau ◊ sa tzimusa est bene aggabbalà ◊ su dinai chi nd'iat acabbalau bendendi sa domu dh'iat ingastau po fai sa crésia noa 2. su piciochedhu portat sa pinna in manu, fait a biri ca est pentzendu ma no acabbalat nudha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu capitaliser Ingresu to capitalize Ispagnolu capitalizar Italianu capitalizzare Tedescu kapitalisieren.

acabbanài, acabbanàre , vrb rfl: aggabbanare Definitzione pònnere o bestire su cabbanu Sinònimos e contràrios acaparronare, acavanai, acucullai, incaparonare, incapotai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu envelopper dans un manteau Ingresu to wrap up in a coat (s.o.) Ispagnolu poner el abrigo Italianu incappottare Tedescu einen Mantel anziehen.

acabbúlli , vrb Sinònimos e contràrios ibbrodhiai, spodhai Tradutziones Frantzesu débrouiller Ingresu to disentangle Ispagnolu desenmarañarse Italianu sbrogliarsi Tedescu sich herausziehen.

acabidàe, acabidài , vrb: acabidare, acapidare, acapitare, acavidare, cabidare Definitzione pigare e pònnere cosa in istrégiu, arregòllere sa cosa in sensu de no ndhe perdimentare, de ndhe dh’arregòllere totu; cricare, aunire o fàere gente po un’apretu; si narat fintzes in su sensu de contivigiare Sinònimos e contràrios acoglire, acollocare, arragolli, arremonire, assantai, assetiai, bòdhere, bodhire, preulire, tòdhere, umprire | ctr. frundhire Maneras de nàrrere csn: acabidai coràgiu = crobare ànimu; acapidare sa zorronada = faghere sa zoronada; acabidare s'ora = collire s'ora, impreare su tempus chentza ndhe perdimentare nudha Frases lu at bidu in mesu de s'arga e ndhe l'at acabidadu ◊ babbu tuu no iscít anche acabidai su dinai! ◊ no mi mascant sos vucones acapidaos in sa grassa! ◊ cussas fint informasciones acabidadas fatu de sos cuiles ◊ bi aiat unu acabidendhe nie ◊ apu ingortu una marra e duus sacus po nci acabidai sa cosa ◊ sa vida fut gherrada e totu voliat acavidau ◊ ajó a ndhe acabidare sa castanza! 2. su chi ghiras tue est bene acapidau: no mi nche apo bentulau nudha! ◊ cussu pacu chi amos tentu l'amos totu vene acavidau ◊ mi piaghet a acapitare su tempus su prus chi poto candho torro a domo (A.M.Carta) 3. s'istadu italianu si ammentat de sos Sardos candho nos devet acabidare pro sa leva! ◊ custos massones che sunt acapidandhe sos àteros! ◊ pessae de acapidare zente meda! 4. onzi cuzone de terrinu fit bene acabidadu, in oros de piantas e de rocas ◊ su càrrigu depit èssi bèni acabidau, assinuncas s'isciàsciat totu ◊ adderetas sa binza e la preparas, la pulis in sas pinnas, tandho l'aras acapidàndhela chin s'illeononzu Ètimu ad *capitare Tradutziones Frantzesu cueillir, ramasser Ingresu to pick Ispagnolu recojer, reclutar Italianu cògliere, raccògliere, reclutare Tedescu pflücken, auflesen, sammeln.

«« Torra a chircare