Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

foressídu , agt: foressiu, forexidu Definitzione de foressire; chi est essiu fora a bandhidare, chi est bandhidandho Sinònimos e contràrios bandhidu, dogau / desessidu, dischissiau 2. ómines foressidos e pastores bi ant agatadu asilu in malas seras (S.Casu)◊ no cheria crèere chi sa família axuaiat sos foressidos, chi cuguzaiat sos betadomos ◊ medas de sos foressidos de Nure aiant su sàmbene atossicadu dae totu su male passadu ◊ sigo a iscríere allegàndhedi de custos bandhuleris foressios (C.Frau) Ètimu spn. forajido Tradutziones Frantzesu réfugié politique, en fuite Ingresu outlaw, on the run Ispagnolu forajido, prófugo Italianu fuoruscito, latitante Tedescu ausgetreten, flüchtig.

fràta 1 , nf Definitzione genia de distacu o segada de músculu aintru, in sa carena, po un’isfortzu mannu fatu a cropu; su dolore chi si sentit; in cobertantza, brulla mala Sinònimos e contràrios frapu, fritia, illatzada 3. sa nonna at cumpresu sa frata, giamat sa neta e li narat: Ninna mia, no ponzas cabu a sos ómines! ◊ abbà custa frata: istanote ridimos! Sambenados e Provèrbios smb: Fratta Terminologia iscientìfica mld Tradutziones Frantzesu déchirure musculaire, douleur musculaire Ingresu sprain, pains in the joints Ispagnolu tirón Italianu strappo muscolare, dolóre articolare Tedescu Muskelriß, Gelenkschmerz.

frúsa 1 , nf, nm: frúsia 1, frusu, frúsua Definitzione fortza e moida de bentu forte, o fintzes moida manna coment'e de bentu o de àteru chi passat o essit a fortza; genia de moida chi s'intendhet in conca; chedhita o cosas una aifatu de s'àtera Sinònimos e contràrios frusiada, isbúvulu, traconarja / fibera, fiotu, tropa / fuliénsia Maneras de nàrrere csn: f. de sànguni a conca = ira ’e sàmbene; fuiri a f. = fàghere che bentu, fuindhe; cúrrere che frúsia = che bentu; tímiri a frúsua = meda Frases sa frusa de su bentu dh'iat intimorigiau ◊ sa navi incumentzàt a s'isciusciai sendu ferta de sa frusa de is undas ◊ apu inténdiu custa frusa: "Bah, pruendi est", mi seu fatu, e fiat isciopau su tubbu de s'àcua! ◊ ohi, mi est pigau su frusu a is origas!◊ s'abba de su grifone essit cun bella frúsia 2. s'intendiat sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ comenti si funt bolaus, is cruculeus ant fatu una frúsia cun is alas ◊ sa frúsia de is portas e su tremuleu de is finestrinus 3. candu mi pigant cussas frúsias a conca no cumprendu prus nudha ◊ de comenti apu inténdiu cussu piciocu seu a frúsias a conca ◊ una frúsua… dànghiri, e m'iscapat a prànghiri! 4. in su ribu bi aiamus acatau una frusa de pitzinnos ◊ che fritzas iscurrent sos versos totu in frusa ◊ su sínnicu est arrivatu chin d-una frusa de impiegatos ifatu 5. atacat a fuiri a totu frusa, pariat una balla de iscupeta ◊ is mortus dhus timiaus a frúsua Ètimu ctl. enfusa Tradutziones Frantzesu force du vent, cohorte Ingresu fury of the wind, swarm Ispagnolu fuerza del viento, séquito Italianu fùria del vènto, codazzo Tedescu Rasen des Windes, Schwarm.

garaítzos , nm pl: ghidaitzos, ghiraditos, ghiraitos, ghiraitzu, ghiratitzos, giraditzos, giraditzus, giraitzos Definitzione totu s'istentina, nada deosi ca in bentre est totu a lobos, a ghiroes, a tòrronos Sinònimos e contràrios beraditos, busellos, iltentina, mannaditzus, stintinigu Frases lestru, cane de isterju, chi za ti coco duos ghiraitos a paca de s'imperju! ◊ is giraditzus dhus impreant po cundiri sa fà, ca is prus grussus non servint po su sàmbini e ne po su sartitzu Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu intestin Ingresu the intestines Ispagnolu tripas Italianu gli intestini Tedescu Eingeweide (Pl.), Gedärm, Gedärme.

giantéris , avb: zanteris Definitzione duas dies innanti de oe / torrandho agoa in su tempus si narat: oe, deris, gianteris, dinnantis Sinònimos e contràrios dinnantariseru, innantieris Frases morta est mela piberi… piús allegru so como chi no eris e gianteris! ◊ a mie su sardu mi piaghet totu: su de subra, su de giosso, su de mesu, su de oe, su de deris e su de gianteris puru Terminologia iscientìfica tpc Ètimu ltn. iam ante heri Tradutziones Frantzesu avant-hier Ingresu the day before yesterday Ispagnolu anteayer Italianu avantièri Tedescu vorgestern.

giogiói , nf Definitzione pistadura de un'istrinta Tradutziones Frantzesu pinçon Ingresu the sign of a pinch Ispagnolu marca de un pellizco Italianu pulcesécca Tedescu Zeichen von Zwicken.

giunchíglia, giunchígliu , nf, nm Definitzione giunchígliu a frori biancu, genia de erba bona fintzes po meighina Frases in sa mesíglia bi at postu rosas e giunchíglias Terminologia iscientìfica rbc, convallaria maialis Tradutziones Frantzesu muguet Ingresu lily of the valley Ispagnolu muguete Italianu mughétto Tedescu Maiglöckchen, Maiblume.

grína, grínas , nf Definitzione su lugore chi si biet in is àrias, in su fundhale, candho est abbreschendho Sinònimos e contràrios grindha, nea, riga Maneras de nàrrere csn: pònnere grina, grinas = obrèsciri; mala grina = colore de chie est in cara mala; grina vona = cara bona, in colore, chi istat bene; giambare grina = cambiai bisura Frases connòschere ti cheria dae candho grina as postu in s'orizonte ◊ ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ est isetendhe sa grina de unu die prommissu e sonniadu ◊ candho ti pesas, grina, cun su sole chi potat ispannare custos oxos de fumu, de chixina? 2. cunzat torra sos ojos, perdet grina e si faghet a cara de chixina (P.Casu)◊ de grina det giambare dogni cosa, det alvèschere in coro s'isperàntzia ◊ unu mucatore niedhu l'imbólicat sa cara in grina de chera santa Sambenados e Provèrbios smb: Grina Terminologia iscientìfica sdi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu la clarté de l'aube Ingresu the first light of dawn Ispagnolu aurora Italianu chiaróre dell'alba Tedescu Morgendämmerung.

ifundhàre , vrb: ilfunnare, irfundhare, isfundai, isfundhare, sfundai Definitzione segare, bogare o abbasciare su fundhu de unu trastu; segare matas de fundhu (cantu prus in bàsciu, fintzes a paris de terra), bogare de arraighinas Sinònimos e contràrios issundhare, sciundorai Frases no poto pònnere passu chi no s'isfundhat su terrinu in pes ◊ si ti seis in sa cradea su pesu tou l'irfundhat ◊ si li lompet a faladas de pè l'irfundhat su paneri! 2. élighes, chercos, totu ant isfundhadu: su monte chei su campu est resultadu (B.R.Carbone)◊ sa binza betza isfundhandhela! ◊ sas arvuritas si ndhe isfundhant dai s'arzola e si che achedhant in sulcos ◊ su bentu paret chi ndhe isfundhet sos chercos ◊ custa figu si no dat frutu ifundhandhela! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu défoncer Ingresu to break the bottom of, to mow Ispagnolu desfondar, cortar a ras del suelo Italianu sfondare, tagliare raso tèrra Tedescu den Boden ausschlagen.

ilgravaméntu , nm: isclavamentu, iscravamentu, sclavamentu Definitzione su ndhe calare a Cristos de sa grughe, sa funtzione de chida santa po ammentu de sa passione e morte sua Sinònimos e contràrios iscravadura, iscravatzone, iscravu 1 | ctr. incravamentu Ètimu ctl. desclavament Tradutziones Frantzesu Déposition de croix Ingresu the deposition (from the cross) Ispagnolu descendimiento Italianu deposizióne del Cristo dalla cróce Tedescu Kreuzabnahme.

immaodhàu , agt, pps: immeudhadu, irmeudhadu, irmidudhau, ismiudhatu, smuedhau Definitzione chi at pérdiu sa fortza; de irmeudhare Sinònimos e contràrios arréndhidu, smeudhiu, spuligau | ctr. ammeudhadu Frases cussos sunt immeudhados, dados a su vítziu, sempre imbreagos Tradutziones Frantzesu sans moelle, mollasse Ingresu spineless, weakened, taken the marrow out Ispagnolu desmeollado, enervado Italianu smidollato Tedescu marklos, kraftlos.

incannugài, incannugàre, incannugràre, incannujàre , vrb: incronucare Definitzione pònnere in sa cannuga; arrennèscere a fàere una cosa; rfl. fuire, pentzandhosi cosa de tímere Sinònimos e contràrios incarrebai, intzodhai 2. fiat de diora sentza de fai tzípulas e timiat de no nd'incannugai una 3. candu apu biu ca mi castiàt cun idea mala, dèu, mischinu, mi dh'apu incannugada!…◊ candu at inténdiru aici si dh'at incannugara ca no dhi boremu fai su prexei Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu garnir la quenouille Ingresu to put in the distaff Ispagnolu enrocar Italianu inconocchiare Tedescu auf den Spinnrocken wickeln.

incarnài, incarnàre , vrb: incarrare Definitzione intrare o fichire in mesu de sa carre, nau prus che àteru de cosa chi creschet; torrare a crèschere sa carre; fàere a carre, pigare carres Sinònimos e contràrios incarnie Frases sos ogros tuos mi ant fatu efetu e s'amore in coro est incarnadu ◊ est gai bella chi paret una dea incarnada ◊ a isse si li incarnant sas ungras ca las zughet totu dortas e allachedhadas 3. su Cristos si est incarnadu in su sinu de sa Vírzine Maria Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu s'incarner Ingresu to grow in, to thrust into the flesh Ispagnolu encarnarse Italianu incarnire, incarnare Tedescu ins Fleisch eindringen lassen.

incaussài , vrb Definitzione nau de cosa chi s'ingurtit, àere dificurtade a passare in su gúturu; asciutare sa buca (nau de cosa chi si papat po s'efetu chi faet a sa buca, ca essit arrasposa) Sinònimos e contràrios aèschere, arrèschere, incaussire Frases a Sarbadori, comenti at biu sa pobidha, dh'incaussat su binu! 2. tengu sa buca totu incaussada de cussu cachi chi apu papau Tradutziones Frantzesu de travers Ingresu which goes the wrong way (said of food) Ispagnolu atragantar Italianu andare di travèrso (détto di cibo) Tedescu in die falsche Kehle kommen.

incispíre , vrb Definitzione coment'e mandhare o bogare cispa, ischintídhias, catzare fogu, nau in cobertantza de una manera de fàere fogosa, forte, airada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu flamboyer, faire fureur Ingresu to blaze, to be the rage (all) Ispagnolu chispear Italianu fiammeggiare, furoreggiare Tedescu aufflammen, großen Erfolg haben.

incràs , avb: uncràs Definitzione sa die apustis de una die calesiògiat, difatu Sinònimos e contràrios cras Frases sa die nono, ma s'incràs fint andhados ◊ Micheledhu est arrenésciu a biri su mari isceti s’incràs ◊ s'incràs dh'at fuedhada ◊ s'incràs est andhadu pro faedhare cun s'inzenieri Terminologia iscientìfica tpc Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu le lendemain Ingresu the day after Ispagnolu el día siguiente Italianu indomani Tedescu Morgen.

incungiài, incungiàre , vrb: incunzare Definitzione arregòllere s'incúngia, is laores o àteru chi produet sa terra, a domo, a magasinu; arregòllere e chistire, assentare in su logu, fintzes batire a domo calecuna cosa; mantènnere o istare isserrau Sinònimos e contràrios coglire, coltoire, remonire / inserrai Frases chini messat incúngiat ◊ geo sèmeno, incúngio e béntulo 2. de tantas peràulas ndhe apo incunzadu unu sacu de fàulas ◊ dhoi at genti chi pentzat isceti a incungiai dinai ◊ cun sas manos bostras murghides e incunzades su late 3. cussa cosa incungiaidha in su calàsciu ◊ a una certa ora tocat a incungiai is pudhas ◊ candho si ammamabant sos crapitos, sas crapas fint incunzadas in sa mandra ◊ est abarrau otu diis incungiau in s'aposentu ◊ dhu possant ingungiai in d-unu presoni nou! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu engranger Ingresu to harvest, to keep the harvest Ispagnolu encamarar, cosechar Italianu fare la raccòlta, ripórre il raccòlto Tedescu ernten, die Ernte einbringen.

inghiriabétu , nm: inghirialetu, ingiriabetu, ingirialetu Definitzione genia de baldachinu chi ponent a inghíriu de su letu Sinònimos e contràrios pabaglione Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rideau autour du lit Ingresu ornament around the bed Ispagnolu tornalecho Italianu tornalètti Tedescu Betthimmel.

ingrasciàre , vrb prnl: ingrassiare, ingratziai, ingratziare Definitzione pedire gràtzias, su si betare a pedire calecunu praxere, su si abbasciare a cricare s'agiudu angenu agiummai coment'e pedindho gràtzias Sinònimos e contràrios avocai, ingramesciare, invocai Frases tia Frantzisca si est ingrasciada a Nostra Segnora ◊ ingratziadí a santa Marina ca bis chi sa cosa càmbiat! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu gagner les bonnes grâces Ingresu to get on the right side of Ispagnolu ganarse, cautivarse Italianu ingraziarsi Tedescu sich beliebt machen.

insàmus , prep, cng, avb: antamas, intàmada, intamas, intambus, intamen, intames, intamis, intamu, intemes, intomas, intramus Definitzione coment’e prep. e cng. giaet s'idea de unu càmbiu, de fàere, o pònnere o nàrrere una cosa a su postu de un'àtera; podet giare fintzes s'idea de àteru, cosa in prus Sinònimos e contràrios annotamala, imbecis, tamen* / assora, inciandus / annotamala Frases intamas de sa manu iat artziau su pei ◊ dispraxit a sa genti manna puru, intamis de a is pipius isceti ◊ no si fidaiat mancu de sos ojos suos intrames de sos ojos anzenos ◊ immoi is crabas no dhas faint caminai mancu a dedí insamus de a denoti 2. intamen de ndi dhi bèniri gosu dhi fiat abarrau unu sentidu de isbuidori ◊ si abbaidaiant a ógiu tortu, intames de si faedhare ◊ mancu abba dhi at dadu, intomas de dhi dare dinari!◊ intemes de las iscríere, sas cantones, si las at registradas 3. de custu intamas sos ambassadores no ndhe faedhant (G.Sanna)◊ intamis, una fémina si est acostada a su tziu po dhu preguntai Tradutziones Frantzesu au lieu de, au contraire Ingresu instead of, on the contrary Ispagnolu en vez de, en lugar de Italianu invéce di, anziché Tedescu statt.

«« Torra a chircare