dhòe, dhòi , avb, prn: dhue, dhui, idhoi Definizione foedhu po inditare unu css. logu inue dhue at calecuna cosa, o a inue si movet; coment'e prn. podet inditare css. cosa cun verbos chi suponent coment'e movimentu a una filada, a una bandha Sinonimi e contrari be, dhia, dhi 1 Frasi su cras est su mundu prus bellu, sa fantasia dhoi bisat fortuna e saludi ◊ dhoi fut sa genti surruschiendu ◊ in cussu logu dhoi essit cosas màuas ◊ inue dhue at abba frisca? ◊ seu nàsciu in Seulu e dhue seu bíviu ◊ in sa pitzinnia nostra dhue fuit una lughe de incantu ◊ si no dhue pentzat issu pentzaedhoe bosàteros a dhi cricare fémina! ◊ incaraisidhoi a biri! ◊ cessu, curridhoi: ge dh'eus fata!…◊ cumandha e baidhoe! ◊ in su sartu dhue at margianes e sirbones 2. dhoi fàciu s'acostiada mancai a iscurigadórgiu ◊ no permitit prus a nisciunus de dhui ghetai nudha in cussa terra ◊ ajó ca dhoi andaus nosu! 3. un'àtera borta pentzadhoe bene a su chi faes! ◊ dhoi càstiu dèu a cussa cosa ◊ a is cosas chi naras tui dhoi creu ◊ dhue ndhe cheret de passiéntzia a dhu cumprèndhere!… Etimo ltn. illoc(que) Traduzioni Francese y Inglese here, there, us Spagnolo aquí, allí, ahí, nos Italiano ci, vi (avb. stato in luògo, mòto a luògo), ci (prn.) Tedesco dort, da.

fichíre, fichíri , vrb Definizione pesare, pònnere prantau, pesaresindhe istrantàgiu, in pei; istichire, pònnere aintru de ccn. cosa a fortza, a incracadura Sinonimi e contrari arritzare, clavai, ficare, fíchere, incasciae, incotzigare, istichire, pesai, pichire, tzacare | ctr. arrúiri, colcare / bocare Modi di dire csn: fichirisí un'idea in conca = tzacaresiche o pònneresi carch'idea in conca; fichire in bonu = ghetai géniu, pònnere amore, leare a bon'ogru; fichire in malu = tènniri malu sànguini a unu, tènniri tírria; èssere comente la fichit = comente l'afilat, acomenti dha pigat; fichire a oju = castiai cun disígiu; fichirebbei su cúcuru (in calecuna cosa)= perderebbei ma sighire a triballare, a fàghere su matessi Frasi fíchidi reu e iscúltami bene! ◊ Giuanne no podet fichire a nudha ca est freadu ◊ candho est essidu su zuighe si ndhe sunt totugantos fichidos ◊ apenas fichidu, intendhet sas ancas modhes, azummai a tremuledha ◊ fichimus turres e digas 2. de sa brigúngia, si nci est fichiu in s'istampu prus piticu ◊ at fichidu unu giau in su muru ◊ fichirinci is didus in buca e circa de ndi caciai totu! 3. cussu nci fichit su nasu in dónnia cosa ◊ si ficheit in conca s'idea de l'apostare tota note pro l'agatare ◊ bi l'at fichida in bonu e lu giughet in pranta de manu ◊ bi l'at fichida in malu e calesisiat cosa fatat no li aggradat ◊ sa zente est comente la fichit: boga sa fama e drommi! ◊ cudha peta fit calda calda chi cheriat fichida a oju pro su fiagu bellu chi teniat ◊ su pastore a bortas faghet annadas bonas e ballanzat, a bortas bi fichit su cúcuru e ndhe perdet sacu e sale Etimo itl. ficcare Traduzioni Francese se lever, enfoncer Inglese to stand up, to stick Spagnolo levantarse, clavar, hincar Italiano alzarsi in pièdi, conficcare Tedesco aufstehen, einschlagen.

ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu, infartadu, irfartadu, isfaltadu, isfartadu Definizione nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene Sinonimi e contrari afaltadu, faltosu, ifastadu, frajau / cdh. infaltatu Frasi sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet 2. sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai) Etimo srd. Traduzioni Francese fautif, qui se sent en faute Inglese to feel at fault or guilty about something Spagnolo que se siente culpable Italiano che si sente in difètto, in cólpa Tedesco wer sich schuldig fühlt.

imbotàre , vrb: impotai Definizione pònnere in is botos sa cosa de chistire Etimo ctl. empotar Traduzioni Francese mettre dans un pot Inglese to pot Spagnolo envasar Italiano méttere in vaso, in baràttolo Tedesco in ein Gefäß tun.

impogiàre , vrb: impojare, impozare Definizione intrare o pònnere in su poju, pònnere cosa a modhe in paule de abba, afundhare in s'abba, fintzes nadare Sinonimi e contrari abburgare, abburrigare, afoxai, alludai, ammodhiae, apojare, ingiubbare, introgliare, imbaltzai, impigliai, impischinare, infoxai Frasi sos pitzinnos in istiu tucabant a impojare a unu poju a ube remoniat s'abba de su ribu ◊ impozaiant su linu in su frúmene Etimo srd. Traduzioni Francese tremper Inglese to dip Spagnolo sumergir, poner a remojo Italiano immèrgere, lasciare in immersióne Tedesco tauchen, im Wasser lassen

imprendài , vrb: imprendhare, imprennare Definizione giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera Sinonimi e contrari impegnai Frasi no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro Etimo ctl. emprendar Traduzioni Francese donner en gage Inglese to pawn (stg.) Spagnolo dejar en prenda Italiano dare in pégno, ipotecare Tedesco etw. jdm. als Pfand geben.

imprèsse, imprèsses, imprèssi , avb Definizione in presse, in manera lestra, in pag'ora, chentza istentare, chentza ibertare Sinonimi e contrari acoitu, allestru, debresse, pressispressis | ctr. abbellu Modi di dire csn: a s'impresse = coitendhe, in lestresa; nàrrere, fàghere una cosa i. e coita = impresse impresse Frasi arvesche impresses cras e pone s'amore in su coro de totus! ◊ sa pisedhutza morzeit impresse, campeit una chida ebbia ◊ acota impresse sas cosas tuas, gàrriga totu e punna de torrare! Etimo srd. Traduzioni Francese vite Inglese hastily Spagnolo de prisa, rápido Italiano prèsto, in frétta, rapidaménte Tedesco schnell.

in , prep Definizione prep. chi s'impreat po giare a cumprèndhere su istare, su abbarrare e a dónnia modu s'idea de logu o de tempus: cun su vrb. essire fintzes po movimentu (es. essíreche in machines, in coranta mois, che so essidu in Macumere); cun partes de su corpus, chentza artículu: in conca, in trugu, in buca, in petorras (a sing. cun s'art. puru), in brente, in bratzos (a sing. cun s'art. puru), in manos (e in manu, in sa manu, in sas manos), in pes (a sing. cun s'art., sinono bolet nàrrere àteru); coment'e prefissu si che aunit cun medas foedhos, e a bortas (pagas, ca no est manígiu própiu de sa limba sarda) fintzes cun significau de nega (no: intzivile, incoberàbbili Modi di dire csn: avb. de manera: fàghere una cosa in fadhina = irballendhe; nàrrere una cosa in suspu, èssere in pessos, fàghere in presse (impresse), fàghere in pessare, fàghere in lestresa, lassare in pasu; èssere in frenugu, in sas berbeghes, in su bestiàmine, in s'olia, in mura, in linna, in su dutore = èssere chirchendhe frenugu, pastorighendhe berbeghes, bestiàmine, collindhe olia, mura, faghindhe linna, in ambulatóriu pro faedhare su dutore; èssiri in camisa, in mudandas, in cracionis = zúghere bestidu (chentza zúghere àteru subra) sa camisa, sas mudandhas, sos pantalones; èssere o no èssere in dare = tènniri ganas, no tènniri ganas de fuedhai, de arrespúndiri; èssere in abba, in fritu, in caentu = (nau de su tempus), èssiri sempri pruendi, èssiri fendi frius, fendi callenti; zúghere su cherbedhu in abba = guastu, ammachiau; in domíniga, in lunis, in martis e gai = in die de domíniga e gai; èssere in sos… agt. numeràriu + annos = faghindhe sos… + agt. numeràriu + annos, faghindhe sos annos de lòmpere; leare, dare, ispèndhere unu valore in + nm. = pònnere a, iscambiare cun + nm. Frasi in sa mente mia est abbarranno una santa e cara visione de tiatia ◊ funt totu s'ora sétzius in pratza ◊ inoghe semus in Bonorba ◊ fradi miu bivit in Bidhexidru ◊ che zuto brutura in s'ogru ◊ in sa dí de oi ◊ si sunt cojados in sàpadu ◊ est cun is manus in cruxi ◊ su trigu in làmpadas comintzat a incherare ◊ in s'ierru fait frius ◊ in tota die no at fatu nudha ◊ manighendhe mi che intrat sa peta in dentes ◊ mi pongu in su soli ca tengu frius ◊ mi setzo in s'umbra ◊ poneus sa pingiada in su fogu ◊ frade tou est in sos vint'annos 2. candu fuedhat, cussu nci essit in cincuanta mois! ◊ che so pigadu in montes ◊ sos Americanos che sunt pigados in sa Luna ◊ no ti che intrat s'iscuru in buca ◊ est torradu in segus ◊ si at betadu s'issallu in conca ◊ ch'est essidu in Núoro 3. làssami sa conca in pasu! ◊ no li faedhes ca no est in dare, oe! ◊ oe est in muta bona ◊ múndhache s'arga, ca a su cola cola che la leamus in pes! ◊ so in comporare: a fura no ndhe leo! ◊ totu su chi teniat si l'at ispesu in diverteras ◊ bae: a ti lu dare in pische, custu! ◊ su triballu lu cherzo pagadu in dinari, no in cosa! Etimo ltn. in Traduzioni Francese en, dans, à Inglese in, at, to Spagnolo en Italiano in Tedesco in.

ingiabbulàre , vrb Definizione fichire o pònnere aintru, in galera Sinonimi e contrari imprasonai, ingalerare, ingribbiai | ctr. bocare Frasi ingiabbulare a unu in presone Traduzioni Francese fourrer qqn. en prison Inglese to send to prison Spagnolo apresar Italiano ficcare in galèra Tedesco ins Gefängnis werfen.

irderrúere , vrb: sderrúiri Definizione andhare o fàere andhare male, de male in peus, fàere andhandho e peorandho Sinonimi e contrari abbotinare, arroinare, atzimare, azinare, decaire, derrocai, derrúere, ifasciare, isberrúere, iscalabrare, iscempiai, isciarrocai, isciusciai, ispèldere, istrossare Etimo srd. Traduzioni Francese être en décadence, tomber en ruine, se ruiner Inglese to decay Spagnolo decaer Italiano decadére, andare in rovina Tedesco verfallen.

irfrissuràre , vrb: isfressurare, isfrisciurai, isfrissurare, sfrisciurai Definizione bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu Sinonimi e contrari irmatare / matanare, ischissimignare, smerai 2. su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes Etimo srd. Traduzioni Francese se mettre en quattre pour qqn. Inglese to leave no stone unturned Spagnolo echar los hígados, desvivirse por Italiano farsi in quattro per qlc. o qls. Tedesco sich vierteilen.

isgurríu , agt Definizione chi iat a bòllere totu issu, chi no iat a bòllere lassare nudha a s'àteru Sinonimi e contrari allimitzidu, assuriu, inguglione Frasi nara, isagherau e isgurriu: ite pretendhes, arga de muntonàgliu?! Terminologia scientifica ntl Traduzioni Francese goulu, avide Inglese greedy Spagnolo ávido, codicioso Italiano ingórdo e àvido in tutte le còse Tedesco habgierig.

ispérdidu , pps, agt: ispérdiu, spérdiu Definizione de ispèrdere; chi no si agatat prus; a logos, guastu, malu, totu andhau male, abbandhonau Sinonimi e contrari ispéirtu, isperevunniu Frasi su logu irbandhonadu, chentza bi colare prus neune a bi triballare, si ch'est ispérdidu 2. assimbillat a una bidha ispérdia 3. cussu casu non fut ispérdiu, ansis fut peri bonu! (G.C.Mameli) Traduzioni Francese disparu, ruiné Inglese lost, destroyed, gone to ruin Spagnolo desaparecido, destruido, estar echo una ruina Italiano scomparso, distrutto, andato in rovina, desolato Tedesco verschwunden, zerstört, verfallen.

isperrumài, isperrumàre , vrb: sperrumai Definizione iscollare, orrúere, betare in s'ispérrumu, iscumpàrrere; orruinare, andhare o fàere andhare male meda; nau de sa manera de fàere, de unu, po ccn. iscopu, fai de totu, fàere fintzes sacrifícios mannos Sinonimi e contrari atrabentare, derrúere, iscalabrare, isciarrocai, ispèldere, scabiossai, sderrocai, spentumai Frasi mi est ruta s'acheta e isperrumada si est ◊ sos saludos de sos emigrados, zente isperrumada, los costoimos in su coro ◊ donna Pisódia nci torrat a isperrumai a s'inferru ◊ a como si mi b'at isperrumadu duas bacas ◊ sa morte giàgarat sa zente finas a l'isperrumare ◊ si est isperrumau e no si est vidu prus ◊ una mallora s’est isperrumada in is brecas 2. sas aes s'ispérrumant intupèndhesi in sos pustialvos ◊ est de bonugoro: paret chi s'ispérrumat pro azuare sos frades! Traduzioni Francese tomber, jeter dans un escarpement Inglese to fall down a precipice (throw) Spagnolo despeñarse, precipitarse Italiano cadére, gettare in un dirupo Tedesco stürzen.

istizàre , vrb Definizione bogare, segare o fàere calecuna cosa a tirighedhas fines, istacare is silibbas de sa conca de s'àgiu; fintzes arrasigare, istidhigare Sinonimi e contrari afitai 2. fit istizendhe su fundhu brujadu de su labiolu cun d-una moneda Etimo srd. Traduzioni Francese réduire en tranches minces Inglese to cut in slight slices Spagnolo cortar en tajadas finas Italiano ridurre in fétte sottili Tedesco in Scheiben schneiden.

istrassàre , vrb: istrassiare Definizione batire a malu puntu, de su dannu meda, orruinare Sinonimi e contrari arroinare Frasi ahi, Sardigna, comente ses tue, dae cantos canes ses istrassiada! Traduzioni Francese ruiner Inglese to ruin Spagnolo arruinar Italiano mandare in rovina Tedesco Zugrunde richten.

mécus , prn: megus Definizione prn. impreau agiummai solu cun sa prep. chin, cun, e agiummai solu po inditare cumpangia: chin mecus, cun megus = cun dèu; raru in megus (cosa chi propriamente su srd. narat intro meu) Frasi tue beni cun megus ca andhamus a fàghere cosa! ◊ benide cun megus: bos apo a fàghere piscadores de ómines (Ev)◊ como fachies sos contos chin mecus! ◊ sa note colada Elias at dormiu chin mecus ◊ tochit, bèngiat, bèngiat cun megus! 2. ses restada in megus ◊ faco comente sos àteros ant fatu chin mecus ◊ peri chin mecus su tempus no est meta bellu ◊ aite vos chesciades chin mecus? ◊ fide as chin Deus e chin mecus? Etimo ltn. mecum Traduzioni Francese avec moi Inglese with me Spagnolo conmigo Italiano insième a me, in mia compagnìa Tedesco mit mir.

mendigài , vrb: mindhigàre, mindigai, minnicare Definizione pedire sa lemúsina, fàere su pedidore; torrare, o èssere, a míndhigu Sinonimi e contrari lemusinai, pedie, pedulianare, mischinzare / abasciai, amenguai, immenguare, miminare, torrae / arrunzinare | ctr. donai, giare / errichire Frasi a unu mindhigu no li mancat it'e mindhigare ◊ cussos no si abbarrant a mannos a minnicare pasturas e mànnicos dae palas de sos àteros 2. est mindigada sa sustàntzia chi lompit a is fròngias Traduzioni Francese mendier, être en difficultés financières, vivre dans la gêne Inglese to beg, to be in shortage Spagnolo mendigar, vivir en la estrechez Italiano mendicare, èssere in ristrettézze Tedesco betteln, in beschränkten Verhältnissen leben, abgebrannt sein.

mesumésu , avb Definizione in mesu giustu giustu Sinonimi e contrari perraberra Frasi si est fadhidu mesumesu Etimo srd. Traduzioni Francese en plein Inglese completely Spagnolo de lleno Italiano in pièno Tedesco mitten.

nedhúbe, nedhúe, nedhúve , avb: nidhue, nodhube, nodhue, nudhube Definizione in perunu logu, no in logu Sinonimi e contrari innedhue | ctr. totube Frasi no cherjo nudha in nedhube ◊ v'aiat unu calore a mòrrere, non si parait in nidhue! ◊ no dh'agatas in nedhube ◊ geniosas che a tie no bi ndh'at in nedhue ◊ che a su meu no che ndh'at in nodhue! ◊ su teracu tuo no est andhadu a nedhuve ◊ soe chircandhe ma no lu poto sejare in nedhue! Etimo ltn. nullibi Traduzioni Francese nulle part Inglese nowhere Spagnolo en ningún lado Italiano in nessun luògo Tedesco nirgends.

«« Cerca di nuovo