adhàe , avb, prep: adhane, adhai Definizione logu atesu de chie est foedhandho, a s'àtera parte (ctr. ainche) Sinonimi e contrari adhàeche, adhei, adhia 1, cudhia / atesu Frasi tia cherrer bolare adhae adhae! ◊ so campanaju de sa turre e mandho adhae su sonu (F.Sechi)◊ como totu mi timent che a sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ sos faros de sas màchinas che lampant sa lughe adhae 2. ch'est adhae de riu ◊ colpat su matzucu a sa tzega adhae de letu ◊ mi so pompiandhe addananti e adha'e segus Etimo ltn. illac Traduzioni Francese Inglese there Spagnolo allí, allá Italiano Tedesco dort.

be , avb: bei, bi 1, vi Definizione inditat sèmpere logu, no sèmpere precisu, atesu de chie est foedhandho (in cue, in cussu logu, in cussu – no importat ite –, a cussu logu): po su prus narant bi (chi si ponet sèmpere innanti de su verbu), ma tantas bortas si fúrriat in bei (chi si podet pònnere apustis e totu a unu, o innanti e istacau de su vrb.)/ a./c.: candho su sugetu de su vrb. po su cuncetu de èssere/istare/agatàresi in est indeterminau o unu partitivu, su vrb. est sempre àere (bi at / bi aiat unu in domo tua, bi at una màchina in carrela, bi at zente, bi at calicunu, bi at/bi aiat cosa, no b'at de ite!, bi at àrbures, bi at domos) e in calecunu logu narant b'at fintzes in su sensu de Bae e ischi, bae e busca Sinonimi e contrari dhia, dhoe, ie Frasi ite bi at? ◊ in s'isterzu de s'ozu non be podiat àere che murca ◊ de listincu be ndh'aiat prus de una molinada ◊ a campu bi andho deo ◊ bazibbei a domo sua! ◊ a bi sezis, si benzo a domo bostra? ◊ in su putu bi aiat abba ◊ bi at un'ispéssia de arzola chi calchi annu innanti impreaiant a bi triulare su trigu (S.Patatu)◊ in su mont'e Gonare bi at una sirena… 2. bi so pessendhe ◊ no bi creo! ◊ petzi bi cheriat cussa, como!…◊ siéntzia bei cheret, no bestire! ◊ a contos male fatos si bi torrat! ◊ si tue cun s'imbrógliu ti coloris, as a campare, ma pagu bi fioris! (Cugurra)◊ l’aiant dau chene be pessare duas bortas 3. terremotos e illuviones no ndhe lis mancat mai, sinducas bi at de ite imbentos aviant vocadu!…(N.Rubanu)◊ si non fit istadu ca mamma mi at lassadu terrinu, bi at de comente avio fatu! Etimo ltn. ibi Traduzioni Francese y Inglese there Spagnolo aquí, acá, ahí, allá, allí Italiano ci, vi (avb) Tedesco dort, dorthin.

che , avb: chei, chi 3, nce Definizione avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn. Sinonimi e contrari abinche, ci Frasi si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro! 2. su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu 3. su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu 4. menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda) Etimo ltn. hinc(e) Traduzioni Francese y, en Inglese there Spagnolo allí, ahí, de él (de ella, de ellos, de ellas), de eso Italiano ci, ce, ne (avverbi di luogo) Tedesco dort.

cúbe , avb: acue, cue, cuche, cughe, cui Definizione logu acanta a chie est ascurtandho (e in cantu no est su logu ue si agatat chie est foedhandho podet èssere prus o prus pagu atesu, fintzes meda): a bortas inditat tempus puru; nau in cobertantza, logu atesu meda; dhu narant fintzes in su sensu de cussu, in cussa cosa Sinonimi e contrari icui, indhenela, inèlondhe, inguna, inincuni | ctr. innoce Modi di dire csn: cue cue est!… = gi est a pinnigu!…, a próliu est!…, che est atesu meda; cue ses?, cue sezis? = genia de saludu candu passendi si atóbiat genti firma; cherreresiche cue, cuche = èssere (sa chistione chi l'ant chircadu, a unu) própiu sa chi si cheret Frasi frimma cue! ◊ dae cue no ti moas! ◊ est longu cantu e da'inoghe a cue ◊ custa cosa est de cue ◊ cue no bi semus nois: bi sezis bois! ◊ cue sezis? ◊ si fachet in cuche comente at fatu inoche, ant a istare meda a lu bocare fora!… 2. dae cue a carchi die, a pacas dies ◊ dae cue a unu pacu ant picau e sunt fughios 3. tantu za est cue, a bi andhare a pè a cussu logu!…◊ cue cue est, a ch’essire in América!… 4. s'ajaju a su pitzinnu lu cheriat carbonarju e issu si nche cheriat in cuche! ◊ in cue mi cheria, deo, a mi chircare cosas gai! 5. totu cue si cheriat su dannu, pro una segadedha in sa manu!…◊ totu cue, est, su dannu, pro unu rampighedhu segadu!… Etimo ltn. eccu(m) + huc Traduzioni Francese Inglese there Spagnolo allí, ahí Italiano Tedesco da.

cudhàe , avb: acudhae, cudhai, cudhane, cudhani, cudhei, cudheni, cudhenis, gudhani Definizione in cudhu logu, in cudhu tretu, logu atesu siat de chie foedhat e siat de chie est iscurtandho Sinonimi e contrari cudhàeche, cudhàniche, cudhoru | ctr. innoce Frasi cussu no ch'est ne inoghe e ne in cudhae ◊ dhoi at una domu in cudhani ◊ girandhe inoghe, girandhe in cudhane, ah cantu noto manna sa distàntzia de chie at totu e chie mancu at pane! (S.Angioy)◊ chie est bivenno innoge e chie in cudheni ◊ su pipiu est naschindhe in cudheni ◊ Pitichirinu si nche intrat a cudhenis, a sa domo ◊ parènnemi de no èssere securu in cudhai mi nche fipo annatu a un'àteru locu ◊ noso si poneus cudhei ca issos non si bient Etimo ltn. eccu(m) + illàc Traduzioni Francese , là-bas Inglese there Spagnolo allá, allí Italiano , colà Tedesco dort.

dhòe, dhòi , avb, prn: dhue, dhui, idhoi Definizione foedhu po inditare unu css. logu inue dhue at calecuna cosa, o a inue si movet; coment'e prn. podet inditare css. cosa cun verbos chi suponent coment'e movimentu a una filada, a una bandha Sinonimi e contrari be, dhia, dhi 1 Frasi su cras est su mundu prus bellu, sa fantasia dhoi bisat fortuna e saludi ◊ dhoi fut sa genti surruschiendu ◊ in cussu logu dhoi essit cosas màuas ◊ inue dhue at abba frisca? ◊ seu nàsciu in Seulu e dhue seu bíviu ◊ in sa pitzinnia nostra dhue fuit una lughe de incantu ◊ si no dhue pentzat issu pentzaedhoe bosàteros a dhi cricare fémina! ◊ incaraisidhoi a biri! ◊ cessu, curridhoi: ge dh'eus fata!…◊ cumandha e baidhoe! ◊ in su sartu dhue at margianes e sirbones 2. dhoi fàciu s'acostiada mancai a iscurigadórgiu ◊ no permitit prus a nisciunus de dhui ghetai nudha in cussa terra ◊ ajó ca dhoi andaus nosu! 3. un'àtera borta pentzadhoe bene a su chi faes! ◊ dhoi càstiu dèu a cussa cosa ◊ a is cosas chi naras tui dhoi creu ◊ dhue ndhe cheret de passiéntzia a dhu cumprèndhere!… Etimo ltn. illoc(que) Traduzioni Francese y Inglese here, there, us Spagnolo aquí, allí, ahí, nos Italiano ci, vi (avb. stato in luògo, mòto a luògo), ci (prn.) Tedesco dort, da.

eàllu! , iscl: eddeallu Definizione ea + lu (o + la) Sinonimi e contrari allu 2! / achelu!, acoghi!, ajallu, edheà!, millichelu! Frasi ealla chi che lórumu si est fata! ◊ in sa labia chi est tota lascinzu, pro pagu chi ti fides, ealla fata! ◊ tota sa fortza tua ealla in cue! ◊ eallu a babbu ingruxadu, isarghendhe su trigu! ◊ eallu s'istedhu de chenadorzu! ◊ eallumiche betzu e chentza cojadu! ◊ s’ammorada mea ealla! Traduzioni Francese voilà! Inglese here he (she, it) is Spagnolo he aquí, he allí Italiano ècco! Tedesco da!

edheà , avb Sinonimi e contrari achelu, acodhu, addeallu, allodhu, midhu Frasi edheà sa veridade! Traduzioni Francese voilà Inglese here it is (you are) Spagnolo he aquí, he allí Italiano ècco! Tedesco da.

icudhéi , avb: incudhae, incudhai, incudhane, incudhani, ingudhani, ingudhanis, ingudheni, ingudhenis, incudheis, incudheni, inicudhei Definizione in cudhu logu: avb. de logu atesu de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho Sinonimi e contrari acudhae, deinní, incudhéniche, incudhéchisi, incudhóriche, iniendhe Frasi che l'at giuta a incudhae subra ue no esistit ne fàmine e ne fritu ◊ unu dha spítzuat a innòi, s'atru a ingudhanis, fintzas a candu si ghetant apari! ◊ fint partidos chie a innoghe, chie a incudhane ◊ ispítzua de innòi, tasta de ingudhani, dhi est incumintzau a praxi Etimo srd. Traduzioni Francese , delà Inglese there Spagnolo allá, allí Italiano , di là Tedesco dort.

icúi , avb: iggue, igue, igui, incua, incuche, incuci, incue, incui, incuna, incuni, ingui, inigui Definizione in cue, in cuche: su logu acanta (no sèmpere in sensu materiale) a chie est iscurtandho Sinonimi e contrari acue, cube, inèlondhe, inguna | ctr. innoce Frasi sa corsària de sos coros est igue ◊ no est comente naras tue: sempre peus inoghe est de igue! ◊ incuci a fradi miu dh'ant invitau coment'e bagadiu ◊ essitindhe da'incua, brinca sa cresura! (G.Farris)◊ dhu portant a un'ispéntuma e incuna nci dhu betant ◊ pentzaiaus ca sa cosa finiat incui Etimo srd. Traduzioni Francese , ici Inglese there Spagnolo allá, allí Italiano Tedesco dort, da.

indhèdha , avb: innedha Definizione logu atesu (pagu o meda) de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho, impreau po su istare, abarrare, èssere / pristinnedha! = prestu a un'ala! (peràula pro chitzire su cane) Sinonimi e contrari abedha, adhadhai, adhae, annedha, atesu, cudhae, cudhàniche, cudhei, inella, inello, inidha, nedha | ctr. acanta, innoce Frasi nch'est in cudha bidha innedha ◊ su de èssere indhedha no podet secare s'impinnu de s'amore! 2. si manteniant indhedha dae sos malàvios e dae sas cosas issoro Etimo ltn. inde illac Traduzioni Francese , loin Inglese over there Spagnolo allá, allí Italiano , colà, lontano Tedesco dort, weit.

ingúna , avb: inguni, ingunis Definizione su logu acanta a chie est iscurtandho: si narat fintzes de tempus Sinonimi e contrari acue, cube, icui*, indhenela, inèlondhe, inincuni Frasi ingunis mi ndi abarru, càrigas a su cinisu!…◊ baidindi de inguni! ◊ de ingunas ndi bessis dotori 2. de inguni a pagu tempus Traduzioni Francese Inglese there Spagnolo allí, ahí Italiano Tedesco dort.

iníbe , avb: inie, inimbe, inive, inivi, inní, innia, innias, innie, inniri, innixi Definizione in ibe, in cudhu logu: logu atesu de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho, nau sèmpere de logu numenau innanti in su chistionu Sinonimi e contrari innei, inidha | ctr. innoce Modi di dire csn: me innias = inie; mirai per innòi e per inní = abbaidare a crabas, perilloi e perillai Frasi andhant a pretura e Barabbas liu navat finas inive ◊ fit zente dogada sa chi trabicabat inibe ◊ a su nai ca fuaus inní, cun s'iscruxoxu asuta cosa nosta! ◊ dóminat innòi e inniri ◊ inoghe o inie no est totu su matessi ◊ si benis a inie bodho fiores e incorono a tie! ◊ cheret pesadu chito pro che èssere inie a bonora ◊ gei iscéxias me innia!… Etimo ltn. inibi Traduzioni Francese , là-bas Inglese where are you Spagnolo allá, allí Italiano , costà Tedesco dort.

millichélu , avb Definizione mih lu che lu: si narat inditandho a unu (o una cosa) atesu (su pron. cuncordat cun su númene de sa cosa bista) Sinonimi e contrari allochelu, alloncedhu, billuchelu, mianchelu Frasi millichelu, mih, in cudhane zosso su chi fis chirchendhe! Traduzioni Francese le voilà Inglese there he is (it) Spagnolo helo allí Italiano èccolo là Tedesco dort ist es, dort ist er.

nce, nche, nchi, nci , avb: che* Definizione avb. chi inditat logu, no sèmpere reale, de una manera pagu precisa, logu indefiniu (foras candho prus ainnanti si narat su foedhu chi inditat custu logu), e prus che àteru giaet un'idea de istesióngiu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est) ma podet inditare fintzes acostimentu: s'impreat istacau de su vrb. si est postu innanti, totu a unu cun su vrb. si est nau apustis (e cun prn. puru): bògache custa cosa!, toca, istesianci!, bessinci!, fuliancedhu!, bogancedhu!, ponincedhu!, ghetancedhu!, leachelu!, remonichelu!, picaenchelu!, vatunchelu!, essimichelu, fulliadechedhu!, enclíticu, nau che unícu foedhu cun sa forma verbale Sinonimi e contrari ci / bi, ince Frasi nemos cheret andhare a nche batire sa botza ◊ cracu a perda a sa craba chi si nchi istésiat ◊ cumenti as fatu a nce dhu fai istrebedhai, su cani? ◊ oe nce funt is sindacaos ci nosi axudant ◊ sa bitella ti nce dha podes leare! ◊ si nche fit sichia a irfungudare ◊ su gurutu est astrintu ma nche colas ◊ - A si podet? a che sezis? ◊ nci fúliu is carramatzinas ◊ pentzanci e apustis mi arrispundis! ◊ si depeis essiri, esseidenci! ◊ seu intrada a cudha domu ponendidenchi su nasu torra 2. dennantis a nce pònnere in marina a pè ince boliat peri coràgiu ◊ deo nce pogno sa matessi ispesa ◊ inoghe che cherias tue! ◊ che so essidu in Bono a cumandhu ◊ su pani ponincedhu in sa mesa ◊ e ita nci negótziat innòi? ◊ cussus piscixedhus no abetu prus po nce dhus papai: tengu fàmini! Traduzioni Francese y, , en Inglese there (here) Spagnolo aquí, acá, en este lugar, allá, allí, en ese lugar Italiano ce, ci, ne (avv. di luogo) Tedesco dort, dorthin, hier, da, hierher, da durch, von.

«« Cerca di nuovo