befài , vrb: abbefare, befare, befiare Definizione pigare a befa, erríere de àtere unu pagu a disprétziu Sinonimi e contrari abbilgonzare, abbirgonzire, bufonai, ciacotai, ilvilgonzare, sbregungiri Frasi a issu totus dhu befant ◊ si aiat gana de si ndhe befare, sa sorte, mi podiat fàghere macu! ◊ cussu si béfiat de su male anzenu: si aiat abbaidadu a su sou!…◊ sunt befendhe de s'unu e de s'àteru e no si abbàidant mai a carrones!◊ su ponidori de fogu est finas cussu chi befat is atrus cun sa limba Traduzioni Francese se moquer de quelqu'un, de quelque chose Inglese to make a fool of s.o. Spagnolo burlarse, mofarse, befarse de algo o alguien Italiano farsi bèffa di qlc., di qlcs Tedesco verspotten, auslachen.

bidímba, bidímbua , nf: bidúmbua, bidúmbula, birumba, birimba, birímbua, birúmbula, pirímbua, vidúmbula Definizione una calidade de lissa / b. carroci groga = lissa mannita de unos duos chilos (mugil cephalus) Sinonimi e contrari bocalassolu, túmbula Terminologia scientifica psc, mugil saliens Traduzioni Francese muge, mulet Inglese a kind of mullet Spagnolo galúa, lisa aguda Italiano mùggine musino Tedesco Springmeeräsche.

biradólzu, biradórzu , nm Definizione est su tretu inue si fúrriat su giuo o su tratore, arandho, inue acabbat su terrenu: si narat fintzes solu po su tretu inue acabbat una tula, su tretu de terra chi si portat trebballandho; a logos est unu congiali po piscare e prènnere su mustu imbinandho / fagher b. = fàghere fúrriu, torrare a istare a unu logu, a unu tretu Sinonimi e contrari cabitale, airada, furriadorzu, ghirada, girada Frasi sos boes arendhe ant fatu su biradorzu a bolu Etimo srd. Traduzioni Francese tournière Inglese unploughed side of a field Spagnolo torna Italiano pròda, capezzagna Tedesco Ufer, Rand, Vorgewende.

birrichèdha , nf Definizione min. de birra po ampudhita de birra Traduzioni Francese petite bière Inglese little bottle of beer Spagnolo cerveza pequeña Italiano birroncino Tedesco Seidel.

bistàcu, bistàculu , nm Definizione mància, genia de maladia a sa pedhe chi si faet moresina a màncias mannitas o pitichedhas Traduzioni Francese éphélide, tache de rousseur Inglese a kind of skin disease, freckle Spagnolo efélide, cloasma Italiano efèlide, cloasma Tedesco Sommersprosse, Ephelide, Chloasma, Leberfleck.

bombonièra , nf: bumbugnera Definizione istugighedhu bellu a pònnere cufeturas de giare a is invitaos de un'isposóngiu, de unu batiare, o àteru Traduzioni Francese bonbonnière Inglese box of sweets Spagnolo bombonera Italiano bombonièra Tedesco Bonbonschachtel.

brugnólu , nm: bugnolu, brunniolu, brunnolu Definizione genia de druche a ballina tundha, de casu friscu druche o saliu, fríssiu Sinonimi e contrari buscione / cata, frisciola, típula Terminologia scientifica drc Etimo ctl. bunyol Traduzioni Francese berlingot Inglese a kind of sweet Spagnolo un dulce Italiano berlingòzzo Tedesco Kringel.

brundajàna , nf: brundaxana Definizione genia de erba marigosa, erba de isprene, connota coment'e bona po passare is callenturas Sinonimi e contrari brundajò, brundariana, brundedha, brundina, sintàula / cdh. brunzedha Terminologia scientifica rbc, Centaurium erythraea, C. maritimum Etimo srd. Traduzioni Francese centaurée Inglese kind of gentianacaea Spagnolo hiel de la tierra, hierba pepedorrera Italiano biondèlla Tedesco Tausendgüldenkraut, Fieberkraut.

brutòne, brutòni , nm: budrone 1, budroni, burdone, burdoni 2, prudone, vurdone Definizione s'àghina comente dha bogat su fundhu totu a pibiones acanta de pare cracos; s'ispiga de su moriscu; trintzilleri o gurdonedhu de bobbois chi leant po piscare; cosa posta craca coment'e pibiones de àghina in su gurdone; genia de abbordau, ricamu / partes de su b.: tenaghe o cambu, carena o iscovili, iscaluza, pipione; zenias de b.: budrone mannu, minore, afissu (tipiu), lascu (sciortu), cotu, papabassadu, guastu Sinonimi e contrari budrilloni, gudrilloni, gudroni, iscala 1, pendhone, trone Modi di dire csn: budrone de istrunellos = bolu de istúrulos; s'Udrone = sos Pudhighinos, fiotu de sete istedhos chi si parent afissos, acurtzu de pare Frasi nos fimus ispartinatos in sa vintza secànnenche sos brutones ◊ est che binza chene burdones ◊ budrones de ua fint pendhulendhe cun pupujones mannos cantu una pruna 2. unu budrone de triguíndia Cognomi e Proverbi smb: Budroni Terminologia scientifica rbr Etimo ltn. butrone(m) Traduzioni Francese grappe Inglese bunch of grapes Spagnolo racimo Italiano gràppolo d'uva Tedesco Traube.

brutzèra , nf: prutzera* Definizione matucone, chirrione de pilos chi calat a una bandha e àtera de sa conca Sinonimi e contrari lemas Traduzioni Francese mèche Inglese unruly lock of hair Spagnolo crencha Italiano cernécchio Tedesco Haarsträhne.

bundhàre , vrb: abbundai* Definizione giare, produire, bogare a meda, nau mescamente de funtanas, de terras e àteru Sinonimi e contrari abbenai, abbundiri, rebbucare 1 | ctr. mancai 1 Frasi asciuta su sucutu de cussos ojos chi sunt bundhendhe làgrimas! ◊ bundhat sa vida in noa gioventura, bundhet sa terra frutos e laores! ◊ frisca continu ti bundhet sa vena de maju bellu in lughe e armonia (P.Casu)◊ sa funtana de Luitu sichit a bundhare ◊ in beranu s'erba bundhat ◊ custa est terra chi bundhat Traduzioni Francese abonder Inglese to produce plenty of Spagnolo abundar Italiano produrre mólto, in abbondanza Tedesco viel hervorbringen.

butonèra , nf: abbutonera Definizione filera de butones, de prata, in is bratzos de unos cantu costúmenes (o fintzes in àteru bestimentu e àteru tretu); in sa carena de su mascu, genia de búscia inue funt is butones Sinonimi e contrari cogionera / cdh. butunera Terminologia scientifica cst, crn Etimo ctl. botonera Traduzioni Francese rangée de boutons Inglese row of buttons Spagnolo botonadura Italiano bottonièra Tedesco Knopfreihe.

càbadu , nm: càbidu, càbiru, càbudu, càpudu Definizione su tretu inue cuménciat (o acabbat) unu filu, una chistione, bicu de orrobba (es. muncadoredhu, pannitzu); càbidu est fintzes pane chi si faet po dhu giare a is piciochedhos a su candhelarzu úrtima die de annu o, in àteru logu, po dhu papare sa die de Is Tres Gurreis / pira de càbudu = pira premedia, cabudàrgia Sinonimi e contrari cabu, punta Modi di dire csn: su c. de sa canna de is pulmonis = cannighinas; a c. de cena, su c. de cena = apustis chenadu; a c. de un'annu = a s'agabbada de un'annu, pustis de un'annu; fai càbudu a (unu logu, camminendi)= imbàtere, corparechela in…; lassai a unu a malu c. = a sirba sua, chentza ghia, chentza annestru, irbandhonadu; s'arbei a c. = sa chi andhat addainanti, de ghia, cabidiana; bogai de c. = bogare de cabu, tasire unu triballu, lassare a pèrdere una chistione, isbandonai cosa, agabbai de circai forrogus; donai càbidu = (in sas cummédias) finire de nàrrere su chi unu depet, a manera chi su cumpanzu cumprendhat chi tocat a isse a nàrrere sa parte sua; pigai c. de una cosa = leare oru, chircare de ischire carchi cosa de una chistione; agatai su c. de una chistione = bogare de ragas de una cosa; fuiri su càbudu = imbrutàresi, cagàresi; de corru in càbidu = de un'ala a s'àtera; su càpudu de s'arrexonamentu, de unu líbburu; lòmpere in càbadu (nadu de frutu)= lòmpere premediu Frasi su càbudu de sa funi, de su filu ◊ is làmbrigas infundiant su càbudu de su mucadori (N.Laconi)◊ is giogadoris pigant is cuatru càbudus de su mucadori tenendidhu isténdiu ◊ at biu una tialla manna chi, tenta a is cuatru càpudus, lompiat finas a terra ◊ medas ant a aproillai de dónnia càpudu de sa Terra (Ev.) 2. at a benni a innòi custu càbudu de merí ◊ unu càbudu de cena fuat andau a domu de sa picioca 3. ma poita su pipiu dhu lassais aici a malu càbudu? ◊ nc'est bessia: a disígiu a lassai sa domu a mau càbudu!…◊ candu mai ia a lassai sa butega a mau càbudu?!…◊ ocanno sa castagna paret lompenno in càbadu ◊ sa notítzia nc'iat fatu càbudu a Roma! 4. bogamidhu de càbidu! ◊ bogamidhu de càbudu, no mi trumbullist s'istògumu! ◊ ammarolla funt isderrutas custas domus: dhas ant bogadas de càbidu! 5. no nc'est che su predi po ndi bogai càbudu a dónnia cosa 6. candu unu est andau a iscola ciai dhi torrat càbudu! 7. pigau càbidu nd'eis, de cussa cosa? ◊ gei no arrannesceus a dhi ponni càbudu a custa cosa! Etimo ltn. caput Traduzioni Francese bout de l'écheveau Inglese end of skein, end Spagnolo cabo, remate Italiano bàndolo, estremità, cócca Tedesco Stranganfang, Ende, Zipfel.

cabiciàna , nf: cabitzana, cabitana Definizione in su letu, sa parte ue si ponet su cabitzale, sa conca; genia de tedile mannu; genia de sachitu prenu de cosa modhe chi si ponet asuta de sa conca po crocare / min. cabitedha = conchedha Sinonimi e contrari cabetzera, cabitzalera / cabidabi 2. si ch'est intanadu in duas molas de modhitza, bene acrobadu e cun cabitzana de titione e bidighinzu Traduzioni Francese tête du lit Inglese head of a bed Spagnolo cabecera Italiano capolètto, capezzale Tedesco Kopfende, Keilkissen.

cabitàle , nm: cabitzabi, cabitzale, cabitzali, capitzale, cobitzali Definizione conca de un'órdine o giuale de bíngia, de surcu, de una tenta, su tretu a surcu ue acabbat unu terrenu, ue arandho si fúrriat s'arau e su giú a sa fine de sa tula; orrugu o corria de terra in làcana inter unu terrenu e un'àteru; a logos fintzes cosa modhe chi si ponet asuta de sa conca po crocare / èssiri sentza de cabitzabis = istremenadu, meda Sinonimi e contrari birada, biradolzu, bortadorzu / cabidabi / cdh. capitzali Frasi iscratzendi nci calàt sa conca in su cabitzali de bàsciu fintzas a candu lompiat a su cabitzali de susu ◊ at postu piantinas e matzocas in cabitales e in cheas ◊ fatzat sa carronada acanta a su cabitzabi de sa terra mia! ◊ is brebeis a bortas s'istallant e intrant in terra de lori sartendi cabitzalis allenus 2. cussu est un'isciogu sentza de cabitzabis Terminologia scientifica msg Etimo ltn. capitalis Traduzioni Francese lisière Inglese unploughed side of a field Spagnolo cabecera, besana Italiano capezzagna Tedesco Vorgewende.

càbu , nm: capu Definizione s'úrtimu tretu o fintzes su coménciu, su primu tretu de una cosa (filu, fune, tiàgia, lentzolu, muncadore, e àteru, cosa longa); capacidade de pentzare a is cosas, de dhas fàere bene, cun incuru, cun imprastu; unu chi cumandhat àteros in calecunu grupu organizau: in sa cumpangia de is barracellos, chie po importu benit luego apustis de su capitanu / min. cabighedhu Sinonimi e contrari càbadu, cabutzu, cabútzulu / abbistesa, fracongia, giudísciu, imprastu Modi di dire csn: unu c. de filu = agullada, soga, un'arrogu de filu (itl. gugliata, su tantu de filu chi s'intrat in s'agu pro cosire); su c. de sa fune = aundi sa funi acabbat (o aundi cummentzat), coatza; zúghere c. = tènniri abbistesa; èssere de c. = abbistu, zudissiosu; àere, leare c. de una cosa = leare oru, circai de isciri; pònnere c. a fàghere una cosa = fai sa cosa cun coidau e assentu; dare, torrare c. de una cosa = dare segurtade, torrai isceda; bogare de c. = acabbai de…, lassai de fai una faina; bocare capu, bocare capu bonu de una cosa = agatare su médiu, resessire a fàghere una cosa, bogare ragas; cabu b'at!… = no bi at cabu, dhui at pagu de crèiri, de isperai; no s'at c. si…, chie ndh'at c. chi… = chini dhu scit si…, bae e ischi si…; pònnere in capu a unu, de una cosa = incarrigai a unu pro dha fai; su c., nessi! = aite tiat èssere!, est totu in debbadas! Frasi su cabu de su filu, de sa fune, de s'atzola, sos cabos de su mucadore, de su pannitzu, de sa tiaza ◊ si agatades sos nodos, chircade su cabu a ixobare ◊ su trabballu no at capu ◊ a cabu de un'ora est beniu a ndi dhus iscidai ◊ a cabu de un'annu, de unu mese 2. in cussa famíllia no bi at ne cabu e ne coa ◊ chie zuchet capu, sas bachianas las prétziat comente tocat ◊ sa pessone, si zuchet capu, fachet benes e àteru ◊ pensa de ti rimediare, e no sias a cabu de criadura! ◊ ponebbei cabu, mih, a istudiare, no ti botzent! ◊ e ite ndhe at a bogare de cussu triballu si no bi ponet cabu?! ◊ no ponzas fatu a isse, chi no bi at cabu in su chi ti narat! ◊ cabu b'at, pessas, in su chi faghet cussu!… est unu macu! ◊ mi abbizo de s'errore chi cun malu cabu apo fatu ◊ pro su malu cabu chi zughet depet fàghere sa cosa a duas bias 3. chie ndhe at cabu si at a fàghere tempus bonu, cras?! ◊ leadu cabu ndhe as de su chi est nendhe sa zente, de su chi ant fatu istanote? ◊ po ponner cabu a su Vangelu tou che as bogadu su betzu po su nou ◊ currindhe allirgu, su pipiu no at postu mancu capu a sa camisedha chi dhi piculaiat in palas 4. bogàdeli de cabu, como, ca sezis istracos! ◊ trabballant fintzas a chi li bocant de capu ◊ chi sichies de custu tamanu no nche bocaes capu bonu! ◊ a sas noe li bogamus de cabu ◊ mezus che la secamus inoche, tantu non ndhe bocamus capu, oje! 5. ocannu no ndhe poto incolliare una: e mighi mi ndh'at faladu de suore! Su cabu, nessi! (G.Ruju)◊ est andhadu a Tàtari e no at fatu nudha: su cabu, nessi! ◊ dai cussa meighina no ndhe apo àpidu profetu: su cabu, nessi! (G.Ruju) 6. bisonzat de pònnere in capu sos amicos pro fàchere sa paradura Etimo ltn. capus Traduzioni Francese bout de l'écheveau Inglese end of skein Spagnolo cabo, esmero Italiano bàndolo, estremità, diligènza Tedesco Stranganfang, Ende, Fleiß.

càdha , nf: cadra, calda, carda Definizione surra, passada de cropos (fintzes de àteru: es. de súrbios po pigare a befa); pelea manna o ifadu de su faghevaghe a meda, de unu trebballu fortzau, de s'arrennegu po cosas chi andhant a trotu, e àteru: totu significaos naos in cobertantza, ca sa calda is ferreris dhu narant a s'abbrigamentu de su ferru, candho est deasi abbrigau chi essit biancu Sinonimi e contrari fraca 2, surra / arrebbentada, arrebbentu, bataria, cària, cumbata, demozu, impodha, inzotu, istimpida, istripa 1, matana, mugna, munziada, pista, pistapone, podha, rebbatu, stragu 1 | ctr. discànciu, pasu Modi di dire csn: donai una carda a unu = abbanzare, surrai; donai una cadra de buca = improverare, refaciai; donai una carda de dentis = fuedhai mali, brigare a unu; leare, dare cadha = leare o dare arrebbentu, matana; cadha de prantu, de tússiu, de fele = atacu de prantu, de tússiu, de arrennegu; cadha de sole, de fogu = su abarrai a tropu pighendi soli forti me in istadi, istudendi fogu; donai sa carda = (puru) achicare fogu, fàghere fogu meda pro còghere sa terralla, inchèndhere su furru, assidai su forru cun faschinas medas: pro su ramenaju a "donai sa carda" est a martedhare su ràmine pro li dare sa forma; fai sa carda a margiani = arrexonai o afrontai a unu chena de profetu Frasi dhi at donau una carda de corpus, dh'at callentau!…◊ dhi donant una carda de fusti e dhu faint totu liagau ◊ una calda de tribbàgliu aiant créfidu!◊ si dh'isperdu s'ègua, babbu mi arrogat a cardas! 2. sos fizos sunt bochindhe su babbu a cadhas de fele! ◊ su pitzinnu si at fatu una cadha de prantu ◊ chi mi seu donau una cadra de marrai gei no est po dabbadas! ◊ una carda de bisonzu aiat créfidu po dhi passare sos vítzios!◊ sa cadha chi mi at dadu su pitzinnu?! odheu! ◊ Giuanni Batista iat donau una cadra de buca a su rei ca fut afancedhau cun sa connada Cognomi e Proverbi smb: Cadda Etimo spn. carda Traduzioni Francese rossée Inglese hail of thrashing Spagnolo paliza Italiano carpìccio, scàrica di busse, strapazzata Tedesco Prügel, Anpfiff.

cadillonédhu , nm: cadrillonedhu Definizione una calidade de abrutzu chi faet s'iscaria prus bàscia, pitica Sinonimi e contrari armutuminore, ischerdina, isciareuminore, scrariabitica, uscarina Terminologia scientifica rba, Asphodelus fistulosus Traduzioni Francese asphodèle Inglese kind of asphodel Spagnolo gamonita, gamón Italiano asfodillo Tedesco Asphodill.

cagadía , nf: cogodia Definizione fodhe, frutu aortitzu de sa pruna, chi no ammadurat s'ossu e chi no dhu sèberat de sa prupa: abbarrat coment'e teghighedha, buida in mesu, ladita, modhe, in colore tra birde e biancu, bona a papare, de sabore marigosu, e apustis si sicat deunudotu Sinonimi e contrari tacatia 2. s'amistade issoro ch'est finida in cogodia e no si sunt mancu piús faedhados! Terminologia scientifica rbr Etimo srd. Traduzioni Francese fruit rabougri de la ronce Inglese withered fruit of the plum tree Spagnolo fruto apestado del endrino Italiano frutto imbozzacchito del pruno Tedesco eingeschrumpfter Frucht des Pflaumenbaums.

cagliàda , nf: callada Definizione su s'istare mudos, citios, su si firmare de foedhare Sinonimi e contrari acaida, cedada, citida | ctr. faedhada Frasi sa cagliada est risposta ◊ fit a chistionu, ma comente li ant nadu cosa at fatu sa callada Etimo srd. Traduzioni Francese action de se taire Inglese action of being silent Spagnolo callada Italiano atto di tacére Tedesco Schweigen.

«« Cerca di nuovo