crostaggròga , nf Definizione genia de lanedha de mata e de pedra, de colore grogo Terminologia scientifica rba, Xanthoria parietina Etimo srd. Traduzioni Francese lichen Inglese kind of lichen Spagnolo líquen Italiano lichène giallo Tedesco Wandflechte.

cruvennàre , vrb: culvenare, cuverenare, cuvrenare, cuvrennare Definizione tènnere a contu a manera de no àere dannu, de no pigare fritu o àteru male, giare educatzione a is fígios; cricare de cuare a ccn. o ccn. cosa a manera chi no si biat, chi no s'ischípiat chie dh'at fata Sinonimi e contrari cuberrare*, resguardaisí Frasi ispero chi laghinza e madrigadu suta a pastore bonu ti culvenes ◊ sos pitzinnos, si ti ndhe pesas tue, no ti podent istare cuvrennados: cantu isto in linna, istàdebbos colcados! (G.Marras)◊ fimus iscultzos e male cuverenados, ma no bidiamus s'ora de ciogare ◊ candho proet cun ite bos cuvrenades? 2. in sa gruta culvenamos luego sos regalos ◊ est cuverenada in sinu de sa natura 3. sos inimicos nostros fint prontos a lu costodire e a lu cruvennare pro s'issàssinu chi aviat fatu a nois ◊ s'irballu l'aiat fatu su mastru, ma pro cuvrenare a isse ant dadu sa curpa a nois Traduzioni Francese se préserver Inglese to take care of oneself Spagnolo cuidarse Italiano riguardarsi Tedesco sich schonen.

cuestòre, cuestòri , nm Definizione su chi cumandhat is fortzas de pulitzia in is províncias Terminologia scientifica prf Traduzioni Francese préfet de police Inglese head of police administration Spagnolo jefe de policía Italiano questóre Tedesco Polizeichef.

cugúsa 1 , nf Definizione lau de arriu o de cuadhus, o fintzes martutzu de cuadhus: genia de erba chi assimbígiat unu pagu a s'àpiu, e po cussu dhu narant àpiu de arriu puru, ma portat su cambu tuvudu, a canna, e creschet in is errios, in logu de abba meda: est bona a papare Sinonimi e contrari giúguru 1, giuru 1, tirgusa Terminologia scientifica rbz, Apium nodiflorum Traduzioni Francese cannelier Inglese kind of grass Spagnolo apio nodoso Italiano èrba cannèlla Tedesco knotenblütige Sellerie.

culibóntinu , agt Definizione nau de ccn. po sa genia de carena, chi portat su bacinu largu e grussu, nàdigas mannas e lumbos grussos Frasi sa dea mama de s'antigóriu est culibóntina pro comente sunt sas istatuedhas chi faghiant Traduzioni Francese stéatopyge Inglese symbol of fertility Spagnolo con estatopigia Italiano steatopígio Tedesco steatopyg.

culturínas , avb Definizione èssere in c. = àere belle e acabbau una cosa Traduzioni Francese toucher à sa fin Inglese said of a situation coming to an end (action) Spagnolo estar en las últimas Italiano agli sgóccioli Tedesco am Ende.

cumò , nm: cumoe, cumou Definizione mobbília, trastu de domo cun calàscios po chistire orrobba Sinonimi e contrari cantaranu Frasi cussa cosa dh'apu allogada in su calàsciu de su comou ◊ cussu pitzocu faet credentzas e cumòs Etimo itl. Traduzioni Francese commode Inglese chest of drawers Spagnolo cómoda Italiano comò Tedesco Kommode.

cungressísta , nm Definizione chie leat parte a unu cungressu Traduzioni Francese congressiste Inglese member of a congress Spagnolo congresista Italiano congressista Tedesco Kongreßteilnehmer.

cuntàntu , cng Definizione cun tantu = belle e…, cun totu chi… Sinonimi e contrari macari Frasi cuntantu chi Lughia fit bona massaja, comintzaiat a si agatare in abbas malas, chentza laore e cun su maridu in sa gherra Etimo srd. Traduzioni Francese malgré Inglese in spite of Spagnolo pese a Italiano nonostante Tedesco obwohl.

currulióti, curruliótu , nm Definizione un'arratza de curruliu, abbitat e passat s'ierru in logu de paules Sinonimi e contrari tzurruliota Terminologia scientifica pzn, numenius tenuirostris Etimo srd. Traduzioni Francese courlis Inglese kind of curlew Spagnolo zarapito Italiano chiurlottèllo Tedesco Dünnschabel-Brachvogel.

de , prep: di Definizione medas bortas pronunciada e iscrita chentza sa /d/ (= ’e, cun aféresi de sa /d/), est foedhu chi si ponet innanti de un'àteru (nm., prn., vrb.) po inditare totu impare: a) a chie apartenet o pertocat una cosa; b) s’arraighina, su logu, su tempus a ue apartenet unu o una cosa (ma fintzes in su sensu de bènnere, istesiare, durare), s'argumentu o chistione chi si giughet chistionandho, sa genia de una cosa, su materiale chi faet sa sustàntzia de una cosa; c) sa càusa chi at fatu naschire un'efetu, d) in maneras de nàrrere chi podent inditare fintzes una calidade; e) aina, su chi serbit po fàere calecuna cosa; cun avb. o àteras prep. faet àteros avb. e àteras prep., cun is infinios faet prop. dipendhentes implícitas. A sa campidanesa, si agatat ainnanti foedhos chi cumènciant cun /a/ o cun /o/, a logos dha càmbiant a di: si est fatu di òru, est di aici. Iscriendho cumbenit méngius a dha regularizare chentza elisione (aféresi), si no est po bisóngiu precisu de métrica in poesia, e chentza àteru cambiamentu ca giai si narat in totu su sardu ateretanti bene de Sinonimi e contrari dae Modi di dire csn: de a mie, de a tie, de a isse, de isse = meu, tou, sou; de pro isse = dae se, desesi; tocai de fusti, tocai de perda = iscúdere a fuste, a pedra; a su de intendher gai… = intendhidhe gai, candu at inténdiu aici…; no de… ma peri, puru, fintzas… = no isceti no…, no solu no… ma fintzas…; unu manígiu meda connotu de totu su sardu est su cuncordu de su prn. "ndhe, ndi" postu innantis (e fintzas apustis!) de nàrrere unu nm. o fintzas verbu, chi po cussu si precisat cun sa forma "de + nm./vrb.": sos preíderos no si ndhe ponent prus de àbbidu ◊ de casu no bi ndh'amus ◊ no ndi bollu, de cussu! ◊ ganas ndi tenis, de andai? Frasi custa est sa domu de fradi miu ◊ fillu de chini ses? ◊ teniat unu personale fatu a manu de Deu ◊ custa est pira de ierru ◊◊ de aundi ses aproviau? ◊ seu de Castedhu ◊ baidindi de s'ananti miu! ◊ dh'at passau de parti a parti ◊ dhu pigu de bàsciu o de pitzus? ◊ est che faladu de sas aeras ◊ pariat benendi de s'inferru ◊ de su cantu est, babbu tou? ◊ drommu de is tres a is cuatru ◊ de candho che sezis, inoghe? ◊ bandu de innòi a ingui ◊ innantis de faedhare, pessa! ◊ est duradu de Pasca a sant'Istèvene ◊ dh'abetaus de oi a cras ◊ s'olia nos at a essire de bàtoro a chimbe maghinadas ◊ de oi bau narendi "Mai prus non si biu" 2. cussos sunt contos de segamigasu ◊ de ite bos interessades, bois? ◊ de chini ses fuedhendi? ◊ Mereu at iscritu poesias de amore e de rebbellia ◊ est un'iscannedhu de férula ◊ cussa cosa dh'apu posta apitzus de sa mesa ◊ chentza de cussu no podimus fàghere nudha ◊ chentza de nudha no ti lasso 3. at batidu una fasche de linna ◊ ita bolis, de custu o de cudhu? ◊ sos líbberos sunt fatos de pabilu ◊ at cotu macarrones de patata ◊ at fatu duos pischedhos de casu ◊ Antoni est un'ómine de cabbale ◊ custa est una mata de olia ◊ est lezindhe a lughe de candhela ◊◊ s'est mascadu de pane, de abba, de sonnu 4. no poto istare de sos dolores ◊ de comente l'at leadu l'at fatu rúere ◊ chi no fut de cuss'ómini mi nd'iant furau totu ◊ inoghe no si che parat de su fritu ◊ est istontonau de su fadiori e de su sonnu ◊ est cassidu de su sidi ◊ Rosa est ancora marària de is ballus ◊ sa campana fit betza de s'impreu 5. tocat de nai ca…◊ bisonzat de andhare ◊ so sanu de pòdere tribagliare ◊ sunt dies bellas de fàghere faina ◊ est unu poeta de ammentare ◊ est ora de andhare ◊ cosa de crere, como, chi una mama mazat una criadura malàida!…◊ custa est cosa de valori ◊ no nc'est nudha de papai? ◊ tenzo sa màchina de cosire ◊ cussos sunt logos de disisperu ◊ cosa de macos, a fàghere gai! ◊ faedha de ómine, como, za che ses mannu! ◊ custa est un'aina de segai ◊ ci dh'as giau peràula de pobidha ti dhu pogno in precetu: leadidha! ◊ est un'ómine de paràgula 6. peri sas ragas, no de sa robba, ti che aiant pinnicau si no fit istau pro mene! ◊ no de ndhe balanzare, de dinari, ma che ndhe ispendhet puru! 7. arguai de tui! ◊ pòberu de mimi chi seu malafortunau! 8. andhat bene de goi ◊ no mi lessis de aici ◊ si est móidu de botu ◊ at postu sos matones de ata ◊ segai a unu de tressu ◊ at fatu de pressi (debressi) 9. ocannu est annada de olia ◊ est annada mala de cariasa ◊ annada bona de trigu ◊ est unu pudhighinu de naschidorzu ◊ dí de basca, de frius, die de bentu, de abba, note de iscuru, de luna, die de sole ◊ isfortunada, mama de dolore! ◊ no tenzo isterzu de late ◊ custu est mastru de ferru, cudhu est mastru de linna Etimo ltn. de Traduzioni Francese de Inglese of, at, to, from Spagnolo de Italiano di, da Tedesco von, aus.

disintonài , vrb Definizione su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione Sinonimi e contrari distonare, istonai | ctr. atonare Etimo spn. desentonar Traduzioni Francese chanter faux, dissoner Inglese to be out of tune Spagnolo desafinar Italiano stonare, dissonare Tedesco falsch spielen, oder singen, falsch klingen, nicht übereinstimmen.

disòra , avb Definizione fora de s'ora adata o giusta, a trigadiora, in ora chi no andhat bene: s'impreat sèmpere cun sa prep. a e si narat mescamente in su sensu de apustis de s'ora sua / a oras e a disoras = in calesisiat ora Frasi torro a domo a disora: sa lughe insegus lasso cun amigos in festa (G.M.Cherchi)◊ su pudhu est cantandhe a disoras ◊ no andhes a disora ca no ti lassant intrare ◊ no torres a disora ca manzanu depimus pesare chito! ◊ sos istranzos sunt bénnidos a disora Etimo spn. Traduzioni Francese horaire inopportun Inglese out of time, after hours Spagnolo deshora Italiano fuòri oràrio Tedesco außer der Zeit.

dominàriu, dominàrzu , nm Definizione palàtziu, domo manna meda o domos totus impare de matessi mere, prus che àteru in su sartu, cun terrenos meda; fintzes sa parte de s’orrosàriu cun sa rughítula Sinonimi e contrari casamentu / tenimentu Frasi teniat unu dominàriu mannu cantu una furca, una tanca chi istremenada cun sa tanca de Fulanu ◊ in bidha no bi aiat ancora dominàriu adatu pro sas iscolas ◊ duus fiant is dominàrius de Araxixi: sa crésia e su palàtziu Zanda Etimo srd. Traduzioni Francese immeuble Inglese block of buildings Spagnolo caserío Italiano caseggiato, casaménto, edifìcio Tedesco Wohnhaus, Landsitz.

doradíglia, doradílla , nf: durundilla Definizione una genia de fílighe chi creschet in is muros e perdigàrgios Sinonimi e contrari dorafilla Frasi bufana arculentu, frazia, pistidhori, sentziana, doradilla e àteras ervas pro meichina Terminologia scientifica rba, ceterach officinarum Etimo spn. Traduzioni Francese cétérac Inglese kind of fern Spagnolo doradilla Italiano èrba rùggine o félce dorata Tedesco Milzfarn.

duruddúru 1 , nm Definizione pisu de coloru, de cuadhu 2. est amargu chei su durudduru Terminologia scientifica rba, Vicia benghalensis Traduzioni Francese vesce sauvage Inglese kind of vetch Spagnolo arveja roja, veza púrpura Italiano véccia selvàtica Tedesco eine wilde Wicke.

èlema , nf Definizione genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia: cun cust'erba faent sa merca Sinonimi e contrari atzibba, elimedha Terminologia scientifica rba, Atriplex portulacoides Traduzioni Francese pourpier des mers Inglese kind of vervain Spagnolo verdolaga marina Italiano porcellana di mare Tedesco eine Salzmeldesorte.

elimèdha, elimédhu , nf, nm Definizione genia de erba chi faet in oros de mare in terra salamata e chi ponent po chistire imbodhigada sa birímbua cota orrostia o budhia Sinonimi e contrari èlema, atzibba Terminologia scientifica rba, Atriplex portulacoides Traduzioni Francese pourpier des mers Inglese kind of vervain Spagnolo verdolaga marina Italiano porcellana di mare Tedesco eine Salzmeldesorte.

èmmo, èmmu , avb Definizione foedhu po fàere a cumprèndhere s'adduimentu arrespondhendho a una pregonta, ma nau cun fortza o fintzes abbetiandho / torrare o dare su Chi emmo = torrai sceda nendi ca ei Sinonimi e contrari ei, eja, embo | ctr. nono Frasi l'apo nadu chi emmo ◊ si ti dant su "Chi emmo" cras ti pones in viàgiu ◊ emmo chi est gai! ◊ emmo, berus est! 2. emmo, emmo, a mi che andho: no che abbarro prus cun bois, inoghe! ◊ emmo, emmo, comente cherzo deo fato! Etimo ltn. immo Traduzioni Francese oui, bien sûr Inglese yes, of course Spagnolo , ciertamente Italiano , certaménte! Tedesco ja gewiß.

etéus!, eteussú! , iscl, avb Definizione eteus su… = ma cale!…, ite misiat…: foedhu po nàrrere chi nono cun prus fortza o coment'e dispretziandho una cosa Sinonimi e contrari bah!, misiat!, nono!, nudha! Frasi eteus s'illatonzu chi mi at fatu: at dadu una cadrassada a sos muros e l'at bogadu de cabu! ◊ eteus su manigare: daet una lintura a su piatu! (G.Ruju) 2. - incunza bona azis fatu, ocannu? - eteussú! ◊ - a bi ndh'at, de abba, in su riu? - eteussú! Traduzioni Francese mais non! Inglese of course not Spagnolo ¡pero no!, ¡ni hablar Italiano macché! Tedesco ach was!

«« Cerca di nuovo