alteríu , nm Definitzione su no èssere a su normale de uta, de umore; manera de fàere de chie paret arrennegau o si credet meda Sinònimos e contràrios airu, arrennegu, nechidonzu / barrosia, blaga, magnosidade, prejumu, pumonaza, teciura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu colère, morgue, suffisance Ingresu anger, arrogance Ispagnolu cólera, jactancia Italianu còllera, spòcchia Tedescu Zorn, Dünkel.

ammurratzàre , vrb Definitzione cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare Sinònimos e contràrios ilmurinare, incrinare, interighinare, interinare, murinai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire nuit Ingresu to get dark Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire, farsi nòtte Tedescu dunkel werden.

bugiósu , agt: bujosu Definitzione nau de logu, chi dhue at pagu lughe, chi est de colori iscuriosu / arcanu b. = malu a cumprèndhere, chistione mala a ispodhicare Sinònimos e contràrios iscuricosu Frases como sas dies sunt bujosas ca est intrandhe s'ilgerru ◊ su fedighedhu timendho curret a si cuare apalas de is mammas o in su cugigone prus bujosu de sa domo Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sombre, obscur Ingresu dark Ispagnolu obscuro Italianu bùio Tedescu dunkel.

ilmurinàre , vrb: immurinare, immurrinare, irmurinare, irmurrinare Definitzione cambiare, mudare, essire murru de colore, nau pruschetotu de sa die candho benit sa mudantza de sa lughe a iscuru Sinònimos e contràrios ammurriai 1, ammurratzare, incrinare, interighinare, interinare, irmurrighinare, irmurruinare, murinai Frases una manzana, ancora ilmurinendhe apena apena s'aera a levante, bidesi un'upa manna ◊ mi peso tambidambi a su pudhile candho est s'aera apena ilmurinendhe ◊ est immurrinandho e no faet prus a cricare s'arrastu de su bestiàmene! 2. che prendha lughent élighes e chessas in s'aera chi immúrinat sonnida (G.Fiori)◊ un'àtera nue fut comintzendhe a immurinare su chelu: sa nue de una gherra (P.Pillonca) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire nuit Ingresu to brown, to darken Ispagnolu anochecer Italianu imbrunire Tedescu dunkel werden.

imbarjàre , vrb: imbargiai, imbarzare, imbraxai Definitzione essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu Sinònimos e contràrios incoloritare, pínchere Frases s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia 2. de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu commencer à mûrir (agric.) Ingresu to turn dark coloured Ispagnolu enverar Italianu invaiare Tedescu sich dunkel färben.

imbufadúra , nf Definitzione su imbufare; nau in cobertantza de su cristianu, su si crèdere tropu Sinònimos e contràrios ufradura / créita, créntia 1 / cdh. cridimentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu morgue Ingresu presumption Ispagnolu presunción Italianu sicumèra Tedescu Dünkel.

iscoríu , nm, nf: iscuria, iscuriu, scoriu Definitzione mancàntzia o farta de lughe, su no dhue àere lughe, su èssere totu su logu a s'iscuru (ma si manígiat che agt. puru: un'aposentu iscuriu = iscuriosu)/ iscuriu mútzigu = scuriu mamutu, iscuru mútiu, itl. buio pésto Sinònimos e contràrios bujore, iscuricore, iscuru, niedhore / iscuricosu Frases abetat a iscoriu chi passit callincunu ◊ sos lampos sunt ilgiarendhe su terrinu in custa note de iscuria ◊ est iscuriu che in buca ◊ colza issa chi est falada in iscuria manna! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noir, obscurité Ingresu dark Ispagnolu oscuridad (f), tinieblas Italianu bùio, oscurità Tedescu Dunkel, Finsternis.

iscuricósu , agt: iscurigosu, iscuriosu, iscurosu, scuriosu Definitzione nau de logu, chi dhue at paga lughe; nau de colore, cotu meda, càrrigu Sinònimos e contràrios abbruntzulau, bujosu, cruculiosu, fuscu, múrinu, nebidosu | ctr. giaru, lucorosu, lugosu, lumenosu Frases candho no bi est su sole, che a denote, su logu est iscurigosu ◊ sa die si fateit iscuricosa, annuada ◊ su celu iscuriosu est totu istedhus ◊ s’intrata de sa domo fit iscurosa chi ghetaiat pore a bi pònnere pede Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sombre, ténébreux Ingresu dark, dim Ispagnolu obscuro, oscuro, sombrío Italianu oscuro, fósco, tenebróso Tedescu dunkel, finster.

iscúru , nm, agt: scuru Definitzione su no dhue àere lughe; su no ischire is cosas, su no tènnere istúdiu; su foedhu est impreau meda lastimandho a unu po ccn. male Sinònimos e contràrios bujore, iscoriu, niedhore / iscedau / iscuricosu | ctr. luche Maneras de nàrrere csn: a s'iscuru, a s'iscura = sentza de luxi; i. mortu, che in buca, che in bula = iscuriu mamutu, iscuru mútiu, meda; èssere peus de annare a s'iscuru = su médiu est peus de su male; iscuros bois! = siscuros!, sceraus!; s'iscuru a bois = siscuru bois!, scerau! Frases in sa solidade de sa luche o in s'iscuru mamucu, sa tentascione nos forrocat sa mente e su coro ◊ iscuru che in buca, mancu imbratu de lucore si biet in s'iforru de sa note ◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ bellu istudiadu: dae chie devimus bídere sa lughe bidimus s'iscuru!… 2. mih chi no ti che intret s'iscuru in buca!… 3. cudh'iscura, candho si est bista sola, si est posta a piànghere ◊ cuss'iscuru l'ant àpiu pustis de una chida che musca presonera de s'aranzolu 4. fit unu garrapiu iscuru che in buca Sambenados e Provèrbios prb: iscuru a chie faghet cantu cheret! ◊ iscuru a chie no si abbizat de su male sou! Ètimu ltn. obscurus Tradutziones Frantzesu noir, obscurité Ingresu dark Ispagnolu oscuridad Italianu bùio Tedescu Dunkel.

lútzu , agt Definitzione chi tenet difetu a sa vista, chi no biet bene; chi est malu / elva lutza = s'erba de sas majàrgias Sinònimos e contràrios liuscu Frases su sàmbene lutzu, apietadu, iscurret in sas venas chin fadiga 2. e su chi dae te ndh'istesit mutzu, chissa'in cantas tristas frichinidas, che l'at mandhadu su destinu lutzu! (P.Casu) Sambenados e Provèrbios smb: Lutzu, Luzzu Tradutziones Frantzesu louche Ingresu shortsighted, sly Ispagnolu avieso Italianu lósco Tedescu schwachsichtig, dunkel.

murénu , agt Definitzione chi est de colore inniedhigau meda Sinònimos e contràrios moresinu, moritu, múrinu Frases su piciocu miu est artu, sutili e bellu, murenu e gratziosu ◊ bio caras murenas indolias de sudore Sambenados e Provèrbios smb: Murenu Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu brun, foncé Ingresu dark Ispagnolu moreno Italianu bruno, scuro Tedescu braun, dunkel.

murinàtu, murinàtzu , agt Definitzione de colore múrinu, iscurosu Sinònimos e contràrios bujosu, cruculiosu, múrinu | ctr. giaru, lugosu Frases sa murinata nue de traschia una ufulada de bentu che l'at zuta Terminologia iscientìfica clr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sombre, ténébreux, gris Ingresu dim Ispagnolu obscuro, fosco Italianu fósco Tedescu dunkel.

oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definitzione fàere o essire iscuru, note, iscurigare Sinònimos e contràrios iscurèssere, oscuressire, iscorigai | ctr. abbrèschere Frases altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu faire nuit, quand la nuit commence à tomber Ingresu to darken Ispagnolu obscurecer, anochecer Italianu oscurare, farsi bùio Tedescu dunkeln, dunkel werden.

«« Torra a chircare