Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbovài, abbovàre , vrb Definitzione fàere bovu, pigare po bovu a unu; meravigliare, lassare ispantasiaos, fintzes foedhare a s'afaiu chentza cabu e ne coa Sinònimos e contràrios abbuvonare, coglionai, coluvronare, imbovai, imbusterai, improsae, ingannai, piocai, scafai, trampai / transire, trassicare Frases furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga! ◊ custa fémina dh'abbovant cun cosa fata ◊ de candu ti ses abbitendi cun cussus ti ses abbovau ◊ si bides cussa pianta ti ndhe abbovas! 2. Deus criesit logos e cosas pretziadas tantu chi ndhe abbovant su nostru pensamentu! (P.Serra)◊ deo ne seo abbarradu abbovadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire l'idiot, prendre pour un idiot Ingresu to mock Ispagnolu abobar Italianu prèndere per scémo Tedescu taüschen, verdummen, erstaunen.

bàtibi , nm: bàtile, bàtili Definitzione pígiu grussu de orrobba modhe chi si ponet a s'animale asuta de sa sedha, fintzes asuta de su giuale (a s'àinu de mola, in gatzile); istràciu béciu o cosa imbrutada e lègia che unu bàtile e fintzes su panneananti (fardita) chi si ponet a is mascos brebeghinos Sinònimos e contràrios tramatzeta / cdh. bàtulu Maneras de nàrrere csn: fàgheresi a bàtile = nadu de cosa modhe chi si falat a pizu russu e tostu (lana, pilos, àteru); pònnere sos bàtiles a unu = pònnere sos corros (cun d-una parente); betare sos bàtiles a unu = incurpàrelu de carchi cosa; mòrrere a bàtiles = a cedhas, in medas, a trumas; ghetàresi su b. = imbrutàresi in su sensu de si leare sa responsabbilidade de fàghere cosa chi no piaghet Frases apo sétzidu s'acheta sentza bàtile e ne sedha ◊ su bàtili de s'arresi ◊ ge ndi eis postu de bàtibis a trotu e a travessu!…◊ cussa bestimenta dèu dha pongu po bàtili a burrincu! 2. su bàtile de pretzebbos seculare est zusta s'ora de nos lu catzare! ◊ zughet sos pilos a unu bàtile, chentza si los samunare mai! ◊ fit imbussulatu in cudhu bàtile comporatu pro sa cumbénia de su preju baratu 3. in sas trintzeras sos zòvanos fint morindhe a bàtiles 4. ses tui su chi as traíxiu e bolis detai is bàtilis a is àturus! Ètimu ltn. quactile Tradutziones Frantzesu tapis, coussin pour selle Ingresu undersaddle rug Ispagnolu sudadero Italianu tappetino sottosèlla Tedescu Woilach.

caladòris , nm pl Definitzione trastighedhos chi serbint a pigare istrégiu budhiu postu in su fogu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu poignées pour saisir un objet chaud Ingresu small grips Ispagnolu agarrador Italianu presine Tedescu Topflappen.

casèra , nf: caxera Definitzione logu o istugighedhu a pònnere casu; fintzes istabbilimentu inue si faet su casu Frases bamas paschindhe ant linfas sintzeras, petas gustosas e lanas biancas chi dant vida a telarzos e caseras 2. no che at prus ne caseras e ne butegas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu petit récipient pour le fromage râpé Ingresu cheese-bowl Ispagnolu quesera Italianu formaggièra Tedescu Käsedose.

càsticu , avb: càstigu, càstiu 1 Definitzione a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu Sinònimos e contràrios | ctr. fitianu Frases custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu réservé pour les grandes occasions Ingresu reserved for the feasts Ispagnolu para las fiestas Italianu riservato per le fèste Tedescu für die Festtage aufbewahrt.

coberigàscia , nm Definitzione telu téssiu po dhu pònnere a usu de tiàgia in pitzu de is càscias Sinònimos e contràrios coberibbanca Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nappe pour coffre Ingresu box cover Ispagnolu tela para cubrir las arcas Italianu copricassa Tedescu Truhedecke.

coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja, cuilàglia, cuilàrgia, cuilarza, cuilarzu, cuilarxa, cuilarxu, cuilatza, cuilaxa, curiatza Definitzione tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra Sinònimos e contràrios coibi, pastoritzale Frases cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain où il y a des enceintes pour les animaux Ingresu corral Ispagnolu terreno donde hay apriscos Italianu terréno dóve insistono i recinti per il bestiame Tedescu Viehpferch.

contrasinnàre , vrb Definitzione cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos) Tradutziones Frantzesu modifier la marque du bétail pour tromper Ingresu to falsify the signs Ispagnolu cambiar la marca de las reses Italianu falsare i ségni Tedescu die Zeichen entstellen.

corroàre , vrb Definitzione sighire a foedhare difendhendho donniunu su pàrrere suo, fintzes abboghinare Sinònimos e contràrios abbetiae, atoliai Frases siat comente si siat, eo su chi cheres tue no lu podo fàghere, at corroadu Zuanne (Z.F.Pintore)◊ Est Pinedhu! Est Pinedhu! - corroant a cuncordu totu sos púpulos - Tradutziones Frantzesu insister pour défendre son propre opinion Ingresu to dwell on defence of his own opinion Ispagnolu obstinarse Italianu insìstere a difésa del pròprio parére Tedescu bei seiner Meinung bleiben.

cóvinu , nm Definitzione arretza po piscare ambidha, nassa fata cun pértiga Terminologia iscientìfica pscd Ètimu ltn. cophinus Tradutziones Frantzesu nasse pour pêcher l'anguille Ingresu eel basket Ispagnolu nasa para anguilas Italianu nassa per anguille Tedescu Aalreuse.

cuadretàrju , nm Definitzione operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos Terminologia iscientìfica prf Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons Ingresu divider into squares Ispagnolu obrero que corta el corcho en cuadros para tapones Italianu quadrettatóre Tedescu wer kariert.

escabítu , nm Definitzione cosighedha fine bona a tènnere po allumiare su fogu Sinònimos e contràrios chimuza, frustigalla, pampuzia Tradutziones Frantzesu substance pour allumer le feu Ingresu tinder Ispagnolu yesca Italianu ésca per accèndere il fuòco Tedescu Zunder.

frégua, freguèdha, frégula , nf: frélua, freuledha, frígula Definitzione ispétzia de fianda po usu de minestra: macarrones a farinedhos chi si faent istidhigandho abba a sa símbula e girandho a lébiu sa punta de is pódhighes apitzu, aintru de su tianu: sa símbula essit totu aranedhada, a farinedhos minudos che gràndhine e si faet sicare po durare / a./c. a logos narant freguledha a su frutu de su samucu / f. incasada = cundhida cun bagna e casu ratadu; frégula istufada, istuvada = sucu cotu a budhidu, cundhidu che a sos macarrones, postu in lama cun ozu budhidu betadu subra e postu in su furru fintzas a fàghere sa crosta cun casu ratadu subra puru Sinònimos e contràrios ambu, pistizone, sucu Frases beniat a bidha a portai sa frégua manna de incasai ◊ custu botixedhu est prenu de freguedha ◊ sa frégula si fait de símbula, a pibionedhus Sambenados e Provèrbios smb: Fregula Ètimu itl. frégolo Tradutziones Frantzesu pâtes alimentaires granulées pour soupe Ingresu typical sardinian pasta for soups Ispagnolu pastas sardas para sopas Italianu tipo di pasta sarda per minèstre Tedescu sardische Suppennudeln (Pl.).

intrafórru , nm: intreforru Definitzione forra de mesu Ètimu ctl., spn. entreforro Tradutziones Frantzesu toile pour doublure Ingresu inner lining Ispagnolu entretela Italianu controfòdera Tedescu Zwischenfutter.

irfrissuràre , vrb: isfressurare, isfrisciurai, isfrissurare, sfrisciurai Definitzione bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu Sinònimos e contràrios irmatare / matanare, ischissimignare, smerai 2. su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en quattre pour qqn. Ingresu to leave no stone unturned Ispagnolu echar los hígados, desvivirse por Italianu farsi in quattro per qlc. o qls. Tedescu sich vierteilen.

ischèra , nf Definitzione su tziringone chi si ponet po anniscai su pische, is nassas Sinònimos e contràrios tzirringoni Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lombric pour amorcer le poisson Ingresu bait Ispagnolu lombriz puesto para cebo Italianu lombrico per ésca Tedescu Köderwurm.

lóru , nm: lou, lovru Definitzione corria longa de pedhe de bulu a una pígiu, lada unos duos o tres centímetros, po acapiare su giuale a is corros de is boes (si narat fintzes de una genia de fune ladita de pramma, téssia cun tres codriolas prus fines): lovru est a logos su chi aterue narant presorzu, lióngiu / min. loritu = corria de pedhe; tirare sos loros = pònnere in galera Sinònimos e contràrios cinsòrgia, cussorza 1 Frases milli isperas atzendhent in su coro a su massaju chi at prontu aradu, loru e redinaju e su giú e s'abba est isetendhe (F.Sechi) 2. cussa est zente de malu loru, a boche àere postu a un'ala sentza ischire mancu proite! 3. sa cresura de su tempus at brincau po istuturare lovros, po truncare su chircu de sa timória (G.Brocca) Sambenados e Provèrbios smb: Loru Ètimu ltn. lorum Tradutziones Frantzesu courroie de cuir pour fixer le joug aux cornes Ingresu yoke strap Ispagnolu rolla Italianu giuntóia Tedescu Zugstrang.

marrúfu , nm Definitzione nassa e logu inue tenent e pesant s'aliusta bia Terminologia iscientìfica pscd Tradutziones Frantzesu vivier pour langoustes Ingresu lobster hatchery Ispagnolu criadero para langostas Italianu vivàio per aragòste Tedescu Langustenteich.

nuschèra , nf Definitzione su istare nuschendhe, fragandho, fintzes s'arrancu chi si pigat; istugighedhu cun àcua de fragus Sinònimos e contràrios nuschinzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu flacon pour parfum Ingresu parfum bottle Ispagnolu olfacción, pomo Italianu portaprofumi Tedescu Fläschchen Parfüm.

pertesàre , vrb Definitzione perricare o abbetiare po interessu, torracontu, fàere o su si fàere sa parte, is partes (aus. àere) Tradutziones Frantzesu prendre parti pour qqn.qqch Ingresu to side (with) Ispagnolu tonar partido (por) Italianu parteggiare Tedescu Partei nehmen.