Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

àssu 1 , agt Definitzione nau de animale fémina, chi est in more, in disígiu de mascu Sinònimos e contràrios impurdedhiu, insuau, insutzuligau, suadu, suguzadu Ètimu ltn. arsus Tradutziones Frantzesu en chaleur Ingresu on heat Ispagnolu en celo Italianu inuzzolito, in calóre Tedescu begierig, brünstig.

assúa , avb, prep: assuba, assubra, assupra, asua, asuba, asubra, suba Definitzione sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu / a/c. coment'e prep. s'impreat cun sa prep. de Sinònimos e contràrios apícius, issuba, pícius, susu / innantu / apustis | ctr. suta Maneras de nàrrere csn: asua de mei = subra meu; asuba de noti = a denote, a s'iscurigada Frases dhoi at una mesa cun froris asuba ◊ nc'iat arrumbulau sa perda e si dhui fut sétziu asuba 2. funt duas perdas asuba de pari ◊ dh'at posta assua de sa mesa ◊ asua de basamentu pesas in artu bellu monumentu (C.Villasanta)◊ si est frimmadu asubra de una gruta ◊ mandai is beneditzionis asua de nosatrus! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sur, dessus Ingresu on, over Ispagnolu encima, arriba Italianu sópra Tedescu oben, auf.

assuntziòne , nf Definitzione s'artzada de Nostra Segnora a su Chelu, chi si afestat a mesaustu Tradutziones Frantzesu assomption Ingresu taking on Ispagnolu Asunción Italianu assunzióne Tedescu Mariä-Himmelfahrt.

asubài , vrb Definitzione pònnere asuba, in pitzu, pònnere subràbare, a muntone, arrimare a una parte Sinònimos e contràrios imbarrigare, incarrutzai / aremai 1 / ammuntonae Frases si fut postu a fraigai una domu e iat fatu is fundatzionis asubendidhas a sa roca ◊ unus cantu iant betiu is piciochedhus insoru e dh'iant domandau de dhis asubai is manus (Ev)◊ est dormiu cun sa conca asubada a unu cuscinu ◊ su segretàriu at abertu su registru e si dhui est asubau cun is manus 2. asubau su bestimentu a una parti e pigau unu pannu, si dh'iat trogau a sintzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu appuyer sur… Ingresu to put on Ispagnolu apoyar sobre Italianu poggiare sópra Tedescu stellen.

atzironàre , vrb Definitzione pònnere o apicigare tzirones, ligas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu panser Ingresu to stick a plaster on Ispagnolu poner un esparadrapo Italianu incerottare Tedescu ein Pflaster aufkleben.

balivigàre , vrb Definitzione campare male, de ispedientes Sinònimos e contràrios campitzare, campugiai, campurigiai Frases babbu e fizu fint duos ladros de professione, balivigaiant cun abbilidade ma che finesint in prejone Tradutziones Frantzesu vivre d'expédients Ingresu to live on one's wit Ispagnolu vivir a duras penas Italianu vìvere a stènto, di espediènti Tedescu darben.

bandhidàzu , nm Definitzione su bandhidare, su essire a bandhidare Sinònimos e contràrios bandhiadura, bandhidànscia, bandhidera, bandhidonzu, bandhulizu, bannidamentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fuite Ingresu being on the run Ispagnolu huida Italianu latitanza, banditismo Tedescu Verborgensein, Banditenwesen.

bandhidía , nf Definitzione su bandhidare, su istare bandhidandho Sinònimos e contràrios bandhiadura, bandhidànscia, bandhidazu, bandhidonzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fuite Ingresu being on the run Ispagnolu estar en paradero desconocido Italianu latitanza Tedescu Verborgensein.

bandhidónzu , nm Definitzione su bandhidare, su istare bandhidandho Sinònimos e contràrios bandhiadura, bandhidànscia, bandhidazu, bandhidia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fuite Ingresu being on the run Ispagnolu estar en paradero desconocido Italianu latitanza Tedescu Verborgensein.

barrantzedhàre , vrb: barrantzellare Definitzione andhare a giru po vardiania comente faent is barracellos, o fintzes a iscrucugiare Sinònimos e contràrios rundai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire la ronde Ingresu to go out on rounds Ispagnolu rondar Italianu uscire di rónda Tedescu die Runde machen.

bastànte 1, bastànti , nm Definitzione genia de tzeracu, ma chi cumandhat is àteros tzeracos o dipendhentes e benit deretu apustis de su mere, in su cumandhu / b. de maistu de muru = maniale Sinònimos e contràrios acheriu, agiudanti, selvidore, sotzu 2, teracu / manobra Frases su meri iat nau a su bastanti: Tzérria is operajus e pagadhus! ◊ una borta unu rei iat donau incàrrigu a unu de is bastantis suus de cumbidai a un'ispadalia is sàbius de su logu Sambenados e Provèrbios smb: Bastante, Bastanti Tradutziones Frantzesu fiduciaire Ingresu based on trust, fiduciary Ispagnolu fiduciario Italianu fiduciàrio Tedescu Vertrauensmann.

cacigài , vrb: acacigai, caltzigai, carcigai, carcigare, caticare, catigare, catziare 1, catzigae, catzigare Definitzione pistare, istrecare sa cosa passandhochedhi apitzu, cracare cun is peis, pònnere is peis apitzu; fàere male, isfrutare a unu Sinònimos e contràrios abbaticare, acarcangiai, addongare, apatigai, apetillai, apeutare, incalcare, iscarcanzare, ischitzare, istraitzare Maneras de nàrrere csn: a cantu podet caticare ocru = a cantu podet afíere ogru, bídere atesu, meda; tènnere su chelu a bíere e sa terra a catigare = póveru chentza nudha, a s'úrtimu etzessu Frases is giorronadas suas fiant a binnennare, catziare àniga, mirare cupones, prentzare binatza (R.Sardella)◊ tantu ca abba e ludu gei ndhe càtzigas cantu ndhe at catzigadu babbu meu!… 2. fintzas sa frommígula, si la càtigant, si girat 3. fit diventada manna a cantu podiat caticare ocru Ètimu ltn. coactare Tradutziones Frantzesu fouler, piétiner Ingresu to trample on Ispagnolu pisar Italianu calpestare Tedescu zertreten.

caltàre , vrb: caltzai, caltzare, cartare, cartzai, cartzare, cratzai 2 Definitzione fàere o pònnere iscarpas, cartu (o ferros a peis a is animales), pònnere is mígias; intrare o pònnere acotzu a calecuna cosa po dh'afortigare mescamente in sa parte bàscia, in su pei Sinònimos e contràrios imbotai | ctr. iscurtzai Maneras de nàrrere csn: cartare s'arbada, su picu = annúnghere unu bículu de ferru a sa punta cossumida; cartare unu muru = irboidare a tretu tretu su fundhamentu suta de unu muru fràigu fatu prenendhe su bóidu a muru etotu; cartzai de ogus a unu = abbaidàrelu in frimmu, a fitu a fitu, meda; cartàresi suta a ccn. = istrumpaidhu a terra ponendidhu asuta pro dhu iscúdiri Frases nos cartamus bene, no andhamus iscurtzos, no! ◊ a nois nos cartat su tale mastru ◊ si cratzat e s'iscrutzat ◊ dèu de fillus ndi tèngiu ses e no arrennèsciu mai a dhus cratzai ◊ su frailàgliu devet cartare s'ebba chin ferros novos ◊ custu est su primu cosinzu chi apo cartzau 2. su fundhamentu de custu muru l'amus totu cartadu a bículu bículu pro crèschere s'istàntzia de artària abbassiendhe su pamentu ◊ atzegadu de su fele, si lu at cartadu suta e li at dadu cosa de irbrenugadas 3. commo seus sennoricas e nosi depeus abbituare cartzadas Ètimu ltn. calceare Tradutziones Frantzesu chausser Ingresu to put on Ispagnolu calzar Italianu calzare Tedescu anziehen.

carregàrre , avb Definitzione atacau, própriu tocandhosi carre cun carre Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu au contact du corps Ingresu on contact with the skin Ispagnolu piel contra piel Italianu a contatto con la pèlle Tedescu dicht an der Haut.

ciúghere , vrb: giúchere, zúchere Definitzione prus che àteru, pigare o portare in dossu, in sa carena, o apresu meda, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas / ger. ciughindhe Sinònimos e contràrios batire, batúchere, bíghere, dúcere*, gíchere, leai, poltare / cadhicare, futire | ctr. lassai Frases su coro tue lu ciughes de granitu! ◊ sa pudhedra la ciughia in giru ◊ a minore, mi che aiant ciutu fena a su méigu de sos pisedhos ca no manigaia Tradutziones Frantzesu avoir sur soi Ingresu to have something on Ispagnolu llevar Italianu portare addòsso, avére con sé Tedescu tragen.

corroàre , vrb Definitzione sighire a foedhare difendhendho donniunu su pàrrere suo, fintzes abboghinare Sinònimos e contràrios abbetiae, atoliai Frases siat comente si siat, eo su chi cheres tue no lu podo fàghere, at corroadu Zuanne (Z.F.Pintore)◊ Est Pinedhu! Est Pinedhu! - corroant a cuncordu totu sos púpulos - Tradutziones Frantzesu insister pour défendre son propre opinion Ingresu to dwell on defence of his own opinion Ispagnolu obstinarse Italianu insìstere a difésa del pròprio parére Tedescu bei seiner Meinung bleiben.

cummentài, cummentàre , vrb Definitzione fàere su cummentu, s'ispiegatzione, sa crítiga, tènnere it'e nàrrere, it'e ispiegare o aciúnghere in calecuna cosa Tradutziones Frantzesu commenter Ingresu to comment on Ispagnolu comentar Italianu commentare Tedescu erläutern, beurteilen.

cuncodrài , vrb: cuncoldare, cuncoldiare, cuncordai, cuncordare, cuncordiare Definitzione pònnere de acórdiu, èssere o andhare de acórdiu, àere o èssere in is matessi ideas s’unu cun s’àteru; su si aprontare, o preparare a una cosa de una manera chi potzat andhare bene po calecunu bisóngiu, a fàere una faina, po essire, fàere bella figura o àteru / cuncordai su santu = pònnere a postu, ammanitzare su santu pro sa festa Sinònimos e contràrios acodrare, adatai, apariciai, armudiai, codrimingiài, cumbinare, cumbínchere, cumpòniri, cunsertare, cuntratare, incabizonare, oldinzare / allaputzai, allepuritzare, chinchinnare, mudai | ctr. iscunsertare, scuncodrai Frases si cuncordamus in su prétziu, mi la còmporo deo cussa domo ◊ si maridu e muzere no cuncordant apare comente faghent a contivizare sa famíllia? ◊ is duas sorris biviant in sa própiu intrada ma non cuncodrànt ◊ po cantai tocat a cuncordai su sonu de is boxis ◊ a isse no che lu cuncordas, no, a su chi cheres tue! 2. cuncodrai sa mesa po prandi ◊ at cuncordau po nci essiri a su sartu ◊ aiat cuncordiadu unu bellu faellardu ◊ cuncordadí un'iscala po artziai a ingunis ◊ cuncordadha tui una màchina cument'e cussa! 3. a Bidhegrésia dh'ant tzerriada de aici po cussu biaxu de bellas crésias chi dha cuncordant ◊ ita bandera de corrus chi ti ant a cuncordai!…◊ si cuncordat bèni e nci essit a giru Sambenados e Provèrbios prb: in s'interi chi sa bella si cuncordat, sa lègia si est giai cojada Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu s'accorder Ingresu to agree on Ispagnolu ponerse de acuerdo, concordar Italianu concordare, compórre, configurare Tedescu vereinbaren, zusammensetzen.

dà! , iscl: dae! Definitzione foedhu chi si narat po atzitzare a unu o un'animale po dhu fàere mòvere a trebballare, andhare o àteru Sinònimos e contràrios ajó!, dali!, toca! Frases dà, pesadindhe ca semus tuchendhe! ◊ dà, su ’ò, torrabbei! ◊ dà, lassade istare ca como no est ora! ◊ dà, dà, no est dannu mannu! (P.Casu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu allons! (interj.) Ingresu come on ! Ispagnolu vamos Italianu orsù! Tedescu hott!, hü!

divertídu , pps, agt: divertiu Definitzione de divertire; chi dhi praghet a s'ispassiare, amantiosu de is diverteras, de su divertimentu 2. cumparzo tzantzarache, divertiu, ispiritosu Tradutziones Frantzesu qui aime s'amuser Ingresu keen on fun Ispagnolu divertido Italianu amante del divertiménto Tedescu lebemännisch.