apangadúra , nf Definitzione su apangae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bêchage Ingresu digging over Ispagnolu labor de azada Italianu vangatura Tedescu Umgraben.

apretzetài, apretzetàre , vrb: pertzetare* Definitzione pònnere precetu, giare avertimentos, giare órdines siat po fàere e siat po no fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbèrtere, ammonestai, atibbai, impreigare, prenusciare Frases si dh'iu apretzetau, a Filomena, de dhi ponni unu pinnadedhu! (A.Garau)◊ mi at apretzetau de no nai cantus annus tenit ◊ una cosa ti apretzetu: no castis is féminas! ◊ babbu mi adiat apretzetau de m'irdèrghere ca teníamus de pastinare Tradutziones Frantzesu enjoindre, admonester Ingresu to bind over, to admonish Ispagnolu avisar Italianu ammonire, precettare Tedescu warnen, mahnen.

assúa , avb, prep: assuba, assubra, assupra, asua, asuba, asubra, suba Definitzione sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu / a/c. coment'e prep. s'impreat cun sa prep. de Sinònimos e contràrios apícius, issuba, pícius, susu / innantu / apustis | ctr. suta Maneras de nàrrere csn: asua de mei = subra meu; asuba de noti = a denote, a s'iscurigada Frases dhoi at una mesa cun froris asuba ◊ nc'iat arrumbulau sa perda e si dhui fut sétziu asuba 2. funt duas perdas asuba de pari ◊ dh'at posta assua de sa mesa ◊ asua de basamentu pesas in artu bellu monumentu (C.Villasanta)◊ si est frimmadu asubra de una gruta ◊ mandai is beneditzionis asua de nosatrus! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sur, dessus Ingresu on, over Ispagnolu encima, arriba Italianu sópra Tedescu oben, auf.

bidhiàre , vrb Definitzione betare o fàere chilighia Sinònimos e contràrios chilighiare, incilixiai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu geler blanc Ingresu to frost over Ispagnolu escarchar, formarse escarcha Italianu brinare Tedescu reifen.

chilighiàre , vrb: chiligiare, cilixiai, cixiai Definitzione betare, fàere chilighia Sinònimos e contràrios astragare, bidhiare Frases candu cixiat abbruxat s'erba Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu geler, givrer Ingresu to frost over Ispagnolu escarchar Italianu brinare, gelare Tedescu reifen.

copedhàre , vrb: corpedhare Definitzione giare cropos, prus che àteru piticos, lestros aifatu de pare, istare giaendho cropos Sinònimos e contràrios colpare, fèrrere, tochedhare Frases in iscola a segare, a corpedhare, a pulire, a tínghere, e gai, mancu a zogu, mancu brullendhe faghet ◊ ite li ses corpedhendhe, a martedhu, a cussa cosa? ◊ s'intendhet su mastru de linna corpedhendhe, paret puntzitendhe carchi cosa 2. unu túnciu paret essendhe dai sos muros e copedhendhe a balcones e giannas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu battre, taper plusieurs fois Ingresu to beat over and over Ispagnolu golpear muchas veces Italianu bàttere ripetutaménte Tedescu wiederholt schlagen.

erbíre , vrb Definitzione naschire o pònnere (crèschere, fàere) erba Sinònimos e contràrios inderbie, rampudhire, rupire Frases su logu est totu erbindhe, ma si no torrat a pròere che sicat totu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu engazonner, enherber Ingresu to grass over Ispagnolu herbecer Italianu inerbire Tedescu mit Gras bepflanzen.

ifegàre , vrb: irfecare, iscegiai, isfegare, sfegiai Definitzione cambiare su binu a un'àtera carrada po no dhu lassare in sa feghe; isturdire s’imbriaghera, caciare su binu bufau Sinònimos e contràrios ilbarulire, ismarmire, scexiai / bombitai, caciae Frases su binu fit ispetziale e babbu, pustis de l'àere ifegadu, lu poniat in ampullas e carradellos minores ◊ a primos de su mese de nadale ilfegant su binu, sa prima bolta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cuver son vin Ingresu to get over one's drunkenness Ispagnolu desollar, dormir el vino (la zorra, el lobo) Italianu smaltire la sbòrnia Tedescu den Rausch ausschlafen.

imbruscài, imbruscàre , vrb rfl Definitzione si narat de s’aera candho si ammontat de nues e in cobertantza de gente puru candho si ofendhet o si primmat o si dha pigat po su malu su chi dhi narant o faent Sinònimos e contràrios abbudhonare, annuai 1, cuculare | ctr. iscrarire, ispalaciae 2. su predi si fiat imbruscau intendendi nendi ca s'Evangéliu fiant paristórias Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se couvrir de nuages Ingresu to cloud over Ispagnolu nublar Italianu annuvolare Tedescu bewölken.

incuculàre , vrb: incugulare Definitzione su si pesare o pònnere nues in s'aera; nau in cobertantza de unu, fàere in cara trista, séria, pentzamentosa Sinònimos e contràrios abbudhonare, annuai 1, cuculare, incumbuxae | ctr. isclarire, ispalaciae Frases isperemas chi no incúculet (G.M.Cabras)◊ gelu, bidhia e chelu incuguladu no tent esístere nemmancu in s'ammentu (S.Casu) Ètimu itl. incocollarsi Tradutziones Frantzesu se couvrir de nuages, s'assombrir Ingresu to cloud over Ispagnolu nublarse Italianu rannuvolarsi Tedescu sich bewölken.

incúgulu , nm Definitzione su s'incugulare Sinònimos e contràrios abbudhonadura, annuamentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu assombrissement Ingresu clouding over Ispagnolu nublado Italianu rannuvolaménto Tedescu Bewölkung.

indhèdha , avb: innedha Definitzione logu atesu (pagu o meda) de chie est foedhandho e de chie est iscurtandho, impreau po su istare, abarrare, èssere / pristinnedha! = prestu a un'ala! (peràula pro chitzire su cane) Sinònimos e contràrios abedha, adhadhai, adhae, annedha, atesu, cudhae, cudhàniche, cudhei, inella, inello, inidha, nedha | ctr. acanta, innoce Frases nch'est in cudha bidha innedha ◊ su de èssere indhedha no podet secare s'impinnu de s'amore! 2. si manteniant indhedha dae sos malàvios e dae sas cosas issoro Ètimu ltn. inde illac Tradutziones Frantzesu , loin Ingresu over there Ispagnolu allá, allí Italianu , colà, lontano Tedescu dort, weit.

intregàdu , pps, agt: intregau Definitzione de intregare; nau de unu chentza precisare àteru bolet nàrrere chi est intregau a su dimóniu Sinònimos e contràrios dadu / assatanadu Frases a tie apo intregau is craes de su coro! 2. bosatrus seis intregaus a is tiaus: de sa religioni si ndi seis iscaréscius! ◊ candu unu est intregau a is tiaus no podit bogai che pampas de fogu! ◊ sendhe Maria in partu benit unu póveru, e fit su babbu intregadu! ◊ pariat un'intregadu, bochendhe fogu! Tradutziones Frantzesu livré Ingresu handed over Ispagnolu entregado Italianu consegnato Tedescu ausgehändigt.

intregài, intregàre , vrb: intrigai Definitzione giare cosa, pònnere in manos de àtere; su si pònnere cun apentu mannu a fàere calecuna faina Sinònimos e contràrios apentare, dare, imbèlghere, intzidiare / apentare Maneras de nàrrere csn: intregai cosa a manus de ccn. = pònnere in manos de ccn.; intregadu dae sos diàulos = chi zughet bundhos; intregai is pudhas a margiani = comporare casu dae sos sórighes, fidàresi de chie no si depet Frases ant intregadu su malefatore a sa giustíssia ◊ a tie apo intregadu coro, vida e pessone ◊ Antoni Maria s'iat béndiu s'ànima a s'eremigu e si dh'iat a èssi intregada un'àtera dí ◊ totus dh'intregant faina, ca est maistu bonu ◊ dhi at intregau dónnia cosa a manus suas 2. a Cristos li fatesi sa promissa de pòdere a sa rughe intregare sas fartas mias pro non prus pecare (G.Ruju)◊ mannus e piticus s'intregant a is Santus cun un'isperàntzia chi dhus agiudant a bivi (M.Porru) 3. si est intregadu totugantu a s'istúdiu 4. candho si atriviat a mòvere dae su triballu li tocaiat guasi de s'intregare pro torrare a caminu 5. "Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu - Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu livrer Ingresu to hand over, to grant Ispagnolu entregar Italianu consegnare, affidare Tedescu aushändigen, übergeben.

irminujàre , vrb Definitzione segare a pitichedhedhu; pentzare una cosa o una chistione bene a fundhu, a fine a fine Sinònimos e contràrios amminudai, ispiculedhare / amminunciare, irminutziare, pilisae 2. irminujatilas custas cosas chi ti apo nau, ca a bi pessare tocat a tibe! ◊ su de s'irminujare a fundhu sos fatos umanos l'aiat ispintu a s'irbortare de fàchere su sordau ◊ irminujàndhesi cussu si li afinabat s'ànima, ite arrore! ◊ su de fàchere si l'ant irminujau bene innantis de detzídere de s'isèrghere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu morceler, faire un récit détaillé Ingresu to mince, to think over Ispagnolu desmenuzar, reflexionar Italianu sminuzzare, ripensare Tedescu zerbröckeln, überlegen.

iscucuài , vrb: iscucurai, iscucurare, iscucurrare, scucurai Definitzione trantzire su cúcuru de calecuna cosa, pigare e bogare su cucurru, su chi in s'istrégiu dhu'est in prus de is oros, betare sa cosa de un'istrégiu a imbuidadura; foedhandho de is boes, iscapiare de su carru; nau de is pódhighes (de is peis), isconcare, atumbare a forte sa conca a manera de che segare carre coment'e a iscovecadura; rfl. brinchidare a cúcuru ficadu, conca a bàsciu, e fintzes pèrdere is pilos de conca / lassare a ccn. che truncu iscucuradu = firmai chentza dhi fai narri su chi fut nendi Sinònimos e contràrios ilgavantare, illichidare, ismesujare, issucurare, sciusciai / igiúgnere | ctr. acucuai Frases li prenat sas bussacas de pisellu iscucuranne unu mesu muntone ◊ in sa pigada sos boes si sunt repellados: est tocadu a che ndhe iscucurrare, de sa gàrriga ◊ faghimus carchi cosa pro che iscucurrare su malumore 2. istringhia sas dentes pro no piànghere candho mi iscucuraia sos pódhighes, andhendhe a pes nudos ◊ currimis a s'iscurtza cun sos pódhighes totu iscucurados 3. si nc'est iscucuau in funtana ◊ issu fut imbecendi e iscucuendisí Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire écouler le trop plein, vider Ingresu to fill, to take over flowing off Ispagnolu desmochar, descolmar Italianu scolmare Tedescu abstreichen.

pícius , avb, prep, nm: pissu, pitos, pitu 1, pitzu 3 Definitzione logu in artu, prus in artu Sinònimos e contràrios assua | ctr. assuta Maneras de nàrrere csn: intrare pitu a unu = pònnere manu; a pitos = subra; leare dae pitos de...= dae subra de...; èssiri sempri a piss'e ccn. cosa = imperendi sempri cussa, sempri sa própiu; èssere pitu pitu = subra subra, a pillu, acomenti parit o si bit a prima castiada; in pitzus allenu = subra de àtere; in pitzu meu, tou/tua, sua, in pitzus tús = subra meu, tou, sua, subra tua; in picedhu, in pitzedhu = a orighedhu, in perígulu o apunta a che rúere; segai tropu a picedhu = a orighedhu, tropu zustu o unu pagu mancante; su pitzu = (a logos) su pianu de subra, in sas domos; su pitzigedhu = isostre, puntu prus artu Frases pariat chi unu monte che li fit rutu a pitos ◊ che li andhaiat a pitu ◊ andaus a pícius! 2. semus andhaos a pissu de monte ◊ milli pandheras béntulant in pitos de cada capu de mundhu ◊ apu postu su paperotu in pissu de mesa ◊ si nche artziaiat in pitzos de su monte ◊ su cantu de is chígheras s'intendiat in pitzu de is matas ◊ totu sos males che orruent in pitzu tua ◊ su sànguni sú arruat in pitzus nostus! ◊ totu s'impínniu che fut calau in pitzu suo 3. no mi est bastadu de pigare a unu pitu pro selvare totu ◊ no ti acúrtzias e ne a t'intrare pitu resesso ◊ dèu soi a piss'e custa cicia cadhossa e sa meri ndi tenit noas allogadas! ◊ tenet sa famíglia a pitzu de una gerronada! ◊ est ghetendi velenu in pitzus allenu sentz'e dhu circai! (Lai)◊ custa cosidura in picedhu in picedhu no andat bèni! ◊ no ti dhu pighes a giogu su male in pitzu angenu!◊ su dannu est in pitzu meu! 4. si est sétzia in pitzedhu de su letu ca no boliat istrobbai ◊ arràcia de brulla, mi at postu una molleta in s'origa e própiu in picedhu! Tradutziones Frantzesu sur, dessus Ingresu on, over, above, upstairs, top Ispagnolu sobre Italianu sópra Tedescu oben, herauf, hinauf, auf, über, Obere Seite.

rucràu , pps, agt: rugadu Definitzione de rucrare; chi est fatu a orrugos, segau / èssere unu rugradu (nau de ccn.)= castigadu, managu, de pagu impita, isente 2. so totu rugada, m'intendho débbile meda Tradutziones Frantzesu cassé, traversé, heurté Ingresu broken, crossed, run over Ispagnolu partido, cruzado, atropellado Italianu spezzato, attraversato, investito Tedescu gebrochen, überschritten.

scexiài , vrb: scixiai Definitzione lassare o istare fora a irbentiare, a pèrdere s'efetu de s'àrculu, a isturdire s'imbriaghera: nau de su furru allutu inchesu, pèrdere calore, ifridare; fàere o lassare passare s'arrennegu Sinònimos e contràrios ibentiare, ifegare*, ilbarulire, iscoturare, ismarmire / irfriargiare Frases candu s'imbriagu at scixiau si ndi est pesau ◊ si torrat imbriagu, bogancedhu a foras a scixiai! ◊ a is tres de merí funt ancora a scexiai, imbriagus ◊ su forru candu si ponit su civraxu a coi benit tupau po no scexiai 2. sa sorga dha lassat scixiai, a sa nura, ca gei torrat sola sola! Tradutziones Frantzesu cuver son vin Ingresu to get over one's drunkenness Ispagnolu dormir el vinola mona Italianu smaltire la sbòrnia Tedescu den Rausch ausschlafen.

súba , avb, prep: assua, issuba, subra, supa 1, supra, sura Definitzione sa parte chi abbàidat o est a cara a in artu; sa parte prus in artu de unu logu: coment'e avb. fintzes cun prepositziones (a, in, de, dae, o àteru); coment'e prep. s'impreat prus che àteru cun sa prep. de e fintzes cun a, ma no cun agt. possessivu si pertocat persona (subra mia, tua, sua, nostra, vostra, issoro: raru, fintzes subra de a mie, chi no est manígiu de su srd.) Sinònimos e contràrios apícius, issuba, pícius, susu / apustis | ctr. suta Maneras de nàrrere csn: a manu de subra = a parti de pitzus, me in sa parti prus in artu de unu logu, de unu tretu; colare totu s. = passai totu a manu de pitzus de unu logu; dàreche a s. de una cosa = agatai, ingertai, arregordai una cosa; dare a s. a su triballu, a su it'e fàghere = trabballai meda; dàresi a s'ala de subra = (fuedhendi de ccn.) pretèndiri de tènniri arrexoni fintzes isciendi de no ndi tenni, fàgheresi a parte colada; dae como in s. = de immoi a innantis; frigàresi, pònneresi carchi cosa s. = in dossu, in sa bestimenta chi si portat bistia; èssere subra subra = a pizu, pillu pillu, agiummai a parte de foras o in pitzus de una cosa, sentza de calai a fundu, sentza de circai meda Frases zosso tenent sa coghina, subra sas istàntzias pro corcare ◊ sunt domos bàscias una suta una sura ◊ sa coghina che la tenimus in su pianu de subra ◊ bae a subra e falamindhe su chi ti apo nadu ◊ s'anzonedha fuit isterrigada in terra e cudhu supa che astore iscudindhe a cantu podiat ◊ che li ant betadu s'abba subra 2. sura de su letu isse paret drommendhe ◊ no acatat ube si falare si no in supra mea ◊ su pratu est subra de sa mesa ◊ Cristos at alidadu subra issoro, de sos apóstulos ◊ che l'ant betadu subra de su fogu ◊ in s'ufísciu bi aiant su telèfono subra a s'iscriania ◊ zuchiat su chírchinu in supra de sa conca ◊ ant fatu rúghere sas neches totu supra sua ◊ s’ispada de sa vendhita est pendhendhe in supra vostra 3. chie fit cussu l'ischia, ma no che dao subra ◊ no che so mai pótidu dare a subra de chie podet èssere cuss'otada ◊ a su chirca chirca che daet a supra 4. como sa cosa de fàghere ndhe lompet totu a una borta e tocat a li dare a subra 5. no ti frighes sas manos subra ca las zughes brutas! ◊ màniga abbellu, no ti che lu imboles subra! Ètimu ltn. supra Tradutziones Frantzesu sur Ingresu on, over, up Ispagnolu sobre Italianu sópra Tedescu oben, auf, über.

«« Torra a chircare