Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

malcadúra , nf: marcadura Definitzione su marcare in sa pedhe (pruschetotu is animales mannos: cuadhos, boes e bacas); sa marca chi si faet Sinònimos e contràrios aferritadura, marconzu, sinnadolzu / cdh. fucatógiu, malcatura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu marquage, action de marquer, ferrade Ingresu to brand Ispagnolu marca Italianu marchiatura Tedescu Markieren, Markierung.

mancànte , agt: mancanti Definitzione nau de cosa, chi no dhu'est totu, chi no est su tanti giustu (e fintzes chi no est fata bene, chi tenet pecu, neghe); nau de gente, chi no est tanti giusta de conca, chi est fora de tinu (si narat fintzes de chie orruet chentza atuamentos candho dhi benit atacu de malegaducu), chi no si cumportat bene; nau de una línia serrada, chi est tundha ma no parívile, no totue chepare (o a distàntzia diferente de su centru) Sinònimos e contràrios faltu, iscassu / macu | ctr. bundhante, bundhansciosu Frases cantu sunt torraos acatant custa robba mancante: tandho ghirant e dant sa denúntzia ◊ isse est mancante de talentu tantu chi dat provas de veru tontu ◊ cussu est ómine mancante de sentidu ◊ cuss'ómini est mancanti de unu bratzu ◊ coment'e limpiadura est unu paghedhu mancanti 2. mancantedhu est, custu piciochedhu: arrebbugiu chi no fait! ◊ ant fuidu che pópulu mancante (P.Cau)◊ su babbu istaiat che mancante mirendhe si podiat bídere su fizu torrendhe ◊ orabrora so istadu mudu pario unu mancante, comente sa pudhedra mi ndhe at betadu ◊ sas àteras fint tontas o mancantes e ant trascuradu totu ◊ cussos sunt ventureris mancantes e ingurdos Tradutziones Frantzesu manquant, imparfait, hors de raison, elliptique Ingresu lacking, out of one's mind Ispagnolu que falta, carente, chiflado, elíptico Italianu mancante, carènte, imperfètto, fuòr di sénno, ellìttico Tedescu mangelnd (di = an+ Dat.), fehlend, verrückt.

mandhadàgliu, mandhadàlzu, mandhadàrzu , agt, nm Definitzione persona chi unu mandhat a foedhare sa fémina chi si bolet a cojuare, o fintzes po àtera miscione Sinònimos e contràrios apagiadori, comisionàrgiu, paraímpiu, tratadore Frases mi as imbiadu su mandhadàgliu pro ischire si aia tempus Ètimu ltn. mandatarius Tradutziones Frantzesu faiseur de mariages Ingresu paranymph Ispagnolu paraninfo, casamentero Italianu paraninfo Tedescu Ehestifter, Ehevermittler.

manigiàda , nf: manizada Definitzione su manigiare; sa móvia de sa manu po fàere calecuna cosa, fintzes chentza dha fàere de abberu Sinònimos e contràrios ammiada, ingestu, mesurada, movitada, tramesada Frases ti ses che colora ischirchinadu ebbi'ebbia pro sa manizada de duas "capas" e duas "tizetas" 2. si li fato sa manizada, cussu cane si che fuit ◊ ti bastet sa manizada! ◊ sa gente fut totu a manigiadas e a boghes po su piciochedhu a cuadhu ca fut binchendho Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu signe, geste de la main Ingresu wave (of the hand) Ispagnolu ademán, seña con la mano Italianu cénno della mano Tedescu Handzeichen.

mantéssi , agt, prn, avb: matessi, matéssiu Definitzione chi no est àteru, chi no est diferente (chentza cambiamentu de sing. a pl. e ne de m. a f.); impreau coment'e avb. inditat manera, in su sensu de deasi etotu, chentza diferéntzia (èssere su m.) Sinònimos e contràrios acitotu, atotu Frases si aimus postu su mantessi tempus pro zogare e istudiare aimus ischidu a Kant chei s'abba ◊ amus bidu sos matessi ómines, sas matessi féminas ◊ resessint a numenare in sa matessi manera sas matessi cosas ◊ babbu e fillu s'infriscant pighendi s'àcua de su matessi lavamanu ◊ sa luna giogàt in su celu luxendu e a su matessi tempus isprighendusia in d-una lacunedha de àcua 2. su matessi chi at faedhadu a tie at faedhadu a mie ◊ custos sunt sos matessi chi amus bidu in cudhane ◊ deo so su matessi chi tue as chistionadu s'annu passadu 3. sa lughe est paga ma lezo su matessi ◊ isse at fatu goi, e tue su matessi! ◊ fintzas si est de deris, su pane, lu cherzo su matessi ◊ andhe deo o andhes tue, pro contu meu est su matessi ◊ che a tie mantessi sunt bolados sos annos mios (F.Sechi) Ètimu ctl. mateix Tradutziones Frantzesu même (adj.), lela même (pron), exactement, justement, vraiment (adv.), tout de même, quand même Ingresu same, equally, -self Ispagnolu mismo Italianu medésimo, stésso, pròprio, ugualménte Tedescu gleich.

mantuàda, mantulàda, mantulàra , nf Definitzione cropu forte giau a manu furriada Sinònimos e contràrios bofetada, bussinada, cabbessu, irbatulada, iscantargiara, iscaputzone, iscavanada, istuturada, manimbesse Frases ti dongu una mantulara!… Ètimu ctl. manotada Tradutziones Frantzesu revers de main Ingresu backhander Ispagnolu revés Italianu manrovèscio Tedescu Ohrfeige.

manzíngula , nf: manzunga, mazunga, mazúngura Definitzione ossu de giogare a forma de cubbu cun númeru diferente in dónnia afaciada; genia de giogu fatu betandho in pitzu de sa mesa bàtoro manzíngulas: segundhu is números chi essint, andhat su giogu Sinònimos e contràrios giogulana, madrúncula Tradutziones Frantzesu dé Ingresu dice Ispagnolu dado Italianu dado Tedescu Würfel.

marasadòre , agt, nm Definitzione chi o chie trebballat meda, chentza si arresparmiare Sinònimos e contràrios trabagliadore, trabagliante | ctr. mandrone, oreri, praitzosu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bourreau de travail Ingresu slogger Ispagnolu trabajador empedernido Italianu sgobbóne Tedescu Arbeitstier.

maremótu , nm Definitzione movimentu a s'ingrundha e disastrosu de su mare candho su terremotu che faet aintru (in su fundhu) de su mare Frases no nc'est prus abetu chi una citadi isderrocada de unu maremotu bengat torra abbitada Tradutziones Frantzesu raz de marée Ingresu seaquake Ispagnolu maremoto Italianu maremòto Tedescu Seebeben.

maretàda , nf Definitzione aundhada forte de su mare Frases sas maretadas de su mare in bulluzu fachent chimentu mannu Tradutziones Frantzesu tempête de mer Ingresu sea storm Ispagnolu marejada Italianu mareggiata Tedescu Sturmflut.

maretàre , vrb: ammaretae, maretzai Definitzione mòvere che is undhas de su mare Sinònimos e contràrios marugliai Frases su trigu est maretendhe ◊ bido sos fiores maretados ◊ maju bellu in sos campos laorados maretendhe presentat su laore Tradutziones Frantzesu flotter, il y a eu de la tempête ou la tempête a fait rage (v. imp.) Ingresu to be wavy Ispagnolu olear, encresparse Italianu fluttuare, mareggiare Tedescu wogen.

marína , nf Definitzione su mare pruschetotu ororu de sa terra, su prus acanta; genia de corpus militare chi manígiat is naves e andhat peri is mares Frases Deus a nosu at cuncédiu unu mannu capitali de sa marina a Fonni ◊ deris unu canàriu falat a sa marina, faghe e no faghe die… 2. Sesetu est tenenti de Marina ◊ a Tamasu ndi dh’iant pigau sordau in sa Marina e dh’iant imbarcau cumenti a cannoneri Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bord de la mer, marine Ingresu coast (line), navy Ispagnolu marina Italianu marina Tedescu Meeresküste, Marine.

marmarínu , agt: marmurinu Definitzione chi est de màrmuri Sinònimos e contràrios marmureri Frases est de pedra marmarina Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de marbre Ingresu marmorean Ispagnolu marmóreo Italianu marmòreo Tedescu marmorn.

marràda , nf: marrara Definitzione su marrare, su trebballare a marra; su cropu de pei (de ananti) chi giaent is animales a terra, coment'e a arrasigadura (e fintzes crache) Sinònimos e contràrios tzapada / immarrargiada / càrcini Maneras de nàrrere csn: andai o cúrriri a marradas = andhare a brincos, crabiolare, atapendhe a forte sos pes a terra, nadu de cadhu (e fintzas de zente) a tota fua; pesaisí a marradas = pesàresi a cumeradas, a brincos; pèrdiri sa m. = pèrdere sa fortza, sa balia Frases a Paschixedha sa primu marrada de sa faixedha depiat èssiri acabbada 2. su cuadhu si ndi est pesau a marradas candu si est agatau cun sa funi in su tzugu! ◊ s'ebba daiat marradas in s'impedradu ◊ su cuadhu at giau tres marradas a piturras a su meri 3. custu mengianu apu biu in su celu una cosa mai bia, coment'e un'istella, currendi a marraras ◊ is molentis andant a marradas ◊ frarixedhu miu comenti at biu su coró c’iscudit su fàsciu a terra e atacat a curri a marraras, a cérrius Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu piochage, coup de patte, coup de griffe Ingresu blow with a paw Ispagnolu azadazo, coz Italianu rampata Tedescu Scharren.

martàle , agt, nm: martzale, martzali Definitzione de martu, de su mese de martzu (nau prus che àteru de Pascamanna candho arresurtat in custu mese); una calidade de trigu coinàrgiu (Triticum aestivum) Sinònimos e contràrios marsanu, martzinu, maltulinu / martzolu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de mars Ingresu of march Ispagnolu marceño Italianu marzolino Tedescu März…

matàgnu , agt: metantzu, metanzu Definitzione chi no tenet calidades bonas, nau de cosa e de gente puru (de ccn., fintzes chi est giau a fàere male) Sinònimos e contràrios iscadentonzu, malésicu, malu, mecianu* | ctr. bonu Frases su bentu de santu Simone tenet fama metanza ca ndhe iscudet s'ischissone ◊ invece de dultzuras mi faghes passare oras metanzas ◊ cussu est unu dutore metanzu ◊ su prus forte fachiat s'ala a su metantzu Tradutziones Frantzesu de mauvaise qualité, médiocre, répréhensible Ingresu ordinary, poor, censurable Ispagnolu de mala calidad, reprobable Italianu scadènte, mediòcre, riprovévole Tedescu minderwertig, mittelmäßig, verwerflich.

matzocàre , vrb: ammatzocai*, matzucare Definitzione iscúdere o magiare a matzucu; peleare meda / matzucare landhe, olia, nughe = iscudi làndiri, olia, nuxi Sinònimos e contràrios corpare, isciúdere, magliucare, matzucorjare Frases lassae de irgherrimiare: bisonzu de bos matzucare azes?! ◊ acàbbala, chi sa zente curret a inoche credendhe chi nos semus matzucandhe! ◊ so che pianta esposta in sa cudina, matzocada però dae su bentu chi ndhe li at rutu fozas e ispina Tradutziones Frantzesu donner une volée de coups de bâton Ingresu to beat Ispagnolu apalear, aporrear Italianu bastonare Tedescu verprügeln, prügeln.

matzucàda , nf Definitzione su matzucare, su iscúdere a matzucu, a fuste Sinònimos e contràrios banzu 1, matzocadura, mazada, mazadina, mazucada, surra Frases sas matzucadas a s'àinu li benint che incumandhadas, candho est reberde Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup de bâton Ingresu beating Ispagnolu bastonazo, leñazo Italianu bastonata Tedescu Stockschlag.

meciànu , agt, nm: metzanu Definitzione chi (o chie) est de calidades pagu bonas, antzis antzis malas, nau de cosas e de gente Sinònimos e contràrios iscadentonzu, matagnu, tratu 1 | ctr. bonu Frases de annadas ndhe faghet bonas e metzanas ◊ aia in manu unu nodosu càmbaru e metzanu cun totu gherraia ◊ no timet ne fritu e ne calura, ne tempus bonu e ne tempus metzanu 2. sos metzanos abbratzant sa vindita e lis paret balanzu e granzeu ◊ su piús mandrone e piús visciadu, su piús metzanu e faularzu fit isse ◊ cantat sa glória e martíriu de sos Santos, sas vilesas de sos metzanos Sambenados e Provèrbios smb: Mezzanu Ètimu itl. mezzano Tradutziones Frantzesu de mauvaise qualité, médiocre Ingresu poor Ispagnolu medianillo Italianu scadènte, mediòcre Tedescu minderwertig, mittelmäßig, Mittelmäßige.

mediài 1 , vrb Definitzione essire coment'e médios, pigaos a machiore, fora de sèi, pèrdere is sentidos Sinònimos e contràrios irmedhighinare, ismemoriai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être hors de soi Ingresu to be beside oneself Ispagnolu estar fuera de sí Italianu èssere fuòri di sé Tedescu außer sich sein.