istripidàre , vrb: istripitare Definizione fàere una genia de movimentu cun is cambas, ponendhodhas a grughe ballandho; fàere tzàcurros cun is peis iscudendho su fundhu de s'iscarpa a terra ballandho, fàere istribitu fintzes po cosa in contràriu Sinonimi e contrari aciapitai, atzopitai, istripizare, sciampitai / bacanare, sciumbullai, tzacai Frasi "Ràida?!…" isclameit, istripidèndhesi a sa notíscia ◊ àltziat sa boghe, si leat matana, istrípidat e sonat e, si li dant contra, segat s'arresonu ◊ eris note fit ballendhe: deo no lu aio bidu mai gai allegru, istripidendhe forte cun ambos pes! 2. prima de iscanzare die si est ischituladu e a pupa de iscuru est isérghidu che cane istripidadu (G.Mele) Traduzioni Francese piétiner, trainer les pieds, faire du vacarme Inglese to make an uproar, to shuffle Spagnolo pisotear Italiano scalpicciare, strepitare Tedesco zertrampeln, lärmen.

istrochíre , vrb Definizione foedhare trochendho is murros e faendho sa boghe che a sa persona de istròchere, fàere ingestos coment'e po pàrrere un'àteru po dhu pigare a befa, po erríere; tròchere is murros po contrariedade Sinonimi e contrari istòlchere, istrochizare, strochillai 2. s’intrada de sa truma abbulotera in chéjia faghiat istrochire su mutzighile a sas mammais Etimo srd. Traduzioni Francese contrefaire, faire des grimaces Inglese to counterfeit Spagnolo imitar Italiano contraffare, smorfiare Tedesco nachäffen.

iterinàre , vrb: iterinerare, itirinenare Definizione fàere una calesisiat cosa, sa chi tenet su númene chi no benit a mente in su momentu chi si foedhat Sinonimi e contrari bodalire, intenantai, nichelare Etimo srd. Traduzioni Francese faire, combiner Inglese to do Spagnolo hacer, decir Italiano cosare Tedesco irgendwas machen (Verb mit unbestimmter Bedeutung).

lampài , vrb: lampare Definizione betare lampos; lúghere che is lampos; fàere impresse a ndhe pigare una cosa / fai tronau e lampau = fàghere efetu deretu, fàghere sa cosa apenas nada, nadu e fatu Sinonimi e contrari lampigiai Frasi est lampendhe, s'intendhet tronendhe parent tiros de cannone ◊ est lampendi sentza de tronai 2. li lampant sos ocros ◊ sos ocros de pinnadellu ti lampant che istedhu de su manzanu ◊ sa balentia de sa répula bos lampabat in cara che s'istedhu de s'arburinu 3. portamu su giornali innòi po dhu ligi… isparéssiu: chini ndi dh'at lampau?! ◊ gei at coitau a ndi lampai su chi apu portau! ◊ a gopai ndi dh'ant lampau su portafólliu de busciaca Etimo ltn. lampare Traduzioni Francese faire des éclairs Inglese to flash Spagnolo relampaguear Italiano lampeggiare, balenare Tedesco blitzen, funkeln.

lampigiài , vrb: allampizare, lampizare, lampitzare Definizione giare lughe coment'e lampandho, calare o abbasciare lampos; bènnere a mente, pentzare, meledare a s'ingrundha, totinduna Sinonimi e contrari brigliai, grigliare, lampalúxiri, lúchere, lutzigare / lampai Frasi s'aera est annuada e sighit a lampizare ◊ lampizas che sole in s'oriente 2. sunt lampizendhe falches e arados ◊ mi lampizaiant sas pupias de sa cuntentesa 3. a s'improvisu li lampizat s'ammentu de sa mama Etimo srd. Traduzioni Francese faire des éclairs Inglese to lighten Spagnolo relampaguear Italiano lampeggiare Tedesco blitzen.

mancài 1 , vrb: ammancai, mancare Definizione bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere) Sinonimi e contrari afaltai, miminare, scimai / istramancai | ctr. bundhare, crèschere, èssere, subercai Frasi s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus 2. ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau 3. mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena! Cognomi e Proverbi prb: chie no mancat no est nàschidu Etimo itl. Traduzioni Francese manquer, faire défaut, commencer à manquer Inglese to be lacking Spagnolo carecer, faltar Italiano difettare, mancare, scarseggiare Tedesco mangeln, knapp sein.

mediài , vrb: ammediai 1, mediare 1, meriai, meriare, merijare, miriare Definizione nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra Sinonimi e contrari acamai, meliagrare Frasi sas berbeghes fint meriendhe suta de sa nughe ◊ candho sa robba comintzat a meriare, comente imbudhighinat sole, che la trubbas a sa sedha, a suta de sos chercos ◊ una piga est mediandhe in d-unu ratu ◊ in s’ora prus cajente de sa die issu est merijandhe Terminologia scientifica pst Etimo ltn. meridiare Traduzioni Francese faire la méridienne, faire la sieste Inglese to have a siesta, to stay in the shade Spagnolo sestear Italiano meriggiare, stare all'ómbra Tedesco im Schatten Mittagsruhe halten.

meliagràre , vrb: ammeriagare, meriaciare, meriacrare, meriagare, miliacrare, miliagrare, miriaciare, miriacrare, miriagare, miriagrare Definizione nau mescamente de su bestiàmene, passare is oras de basca, de sole prus forte, in istade, in su meriagru, istare in s'umbra Sinonimi e contrari ammediai 1, merajare Frasi sos pastores controllant donzi tantu sos masones chi sunt meliagrendhe ◊ in cudhu padentinu de sabucos li piachiat a meriacrare ◊ in custu logu no che at umbras bonas pro miriagrare ◊ s'alveghe miliagrat, baca e bígiu cun sa coa si catzant sa musca Etimo srd. Traduzioni Francese faire la méridienne, faire la sieste Inglese to have a siesta, to stay in the shade Spagnolo sestear Italiano meriggiare, stare all'ómbra Tedesco im Schatten Mittagsruhe halten.

nàscere, nàschere , vrb: naschi, nasci, nàsciri, nàssere, nassi Definizione bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu) Sinonimi e contrari inceurrare, naschie, tudhire / comentzari, depèndhere | ctr. mòrrere / acabbae Modi di dire csn: nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale) Frasi niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno 2. in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna Etimo ltn. nascere Traduzioni Francese naître, faire naître Inglese to be born, to spring up Spagnolo nacer, surgir Italiano nàscere, sórgere, originare Tedesco geboren werden, zur Welt kommen.

nichelàre , vrb: nighelare Definizione podet bòllere nàrrere css. cosa chi in su mamentu (e in sa lestresa de su foedhare) no benit a mente o no s'ischit bene, o fintzes cumprendhendho e ischendho bene su chi si bolet nàrrere, mancant però is foedhos (o no si bolent nàrrere): si narat fintzes de sa manera de fàere (ma sèmpere in parte de calesiògiat àteru vrb.) Sinonimi e contrari bodalare, bodalire, innichelare, intenantai, iterinare Frasi nichela de goi, nichela de gai, nche fit colata sa note ◊ no mi poto nichelare Etimo srd. Traduzioni Francese faire (fam.), combiner Inglese to do Spagnolo hacer, decir Italiano cosare Tedesco es wird dem Inhalt gemäß übersetzt.

nobenàre , vrb: nobinare, noinare, nughinare, nuinare Definizione fàere is nuinas; istare a su prega prega aifatu de ccn. de malintesa, chi no bolet iscurtare Etimo srd. Traduzioni Francese faire une neuvaine Inglese to pray novenas Spagnolo hacer novenas Italiano fare le novène Tedesco die Novene beten.

obbrèsciri , vrb: obresci, obrèsciri, obrexi, orbèschere, orbeschi, orbesci, orbèsciri Definizione cumenciare a fàere die / su stedhu de obresci = pianeta Vènere, s'úrtimu istedhu chi si podet bíere faendho die (e su primu chi si paret iscurigandho, istedhu de chenadorzu o de su boinarxu) Sinonimi e contrari abbrèschere*, albeschire, alburiai, illuchèschere, illughintinare, ispanigai | ctr. iscorigai Frasi su bíere sa die orbeschendhe e pompiare sa taschedha bódia est pejus de àteros males! ◊ no s'iscít chi dh'obrexat, cras Traduzioni Francese faire jour Inglese to dawn Spagnolo amanecer, alborear Italiano albeggiare Tedesco dämmern, tagen.

oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definizione fàere o essire iscuru, note, iscurigare Sinonimi e contrari iscurèssere, oscuressire, iscorigai | ctr. abbrèschere Frasi altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe Etimo spn. Traduzioni Francese faire nuit, quand la nuit commence à tomber Inglese to darken Spagnolo obscurecer, anochecer Italiano oscurare, farsi bùio Tedesco dunkeln, dunkel werden.

pecài, pecàre , vrb Definizione fàere male, pecaos, fartas chi tenent una responsabbilidade chi s'ischit e si sentit; foedhandho de cosa prantada, matedu, gente, machinàrios o àteru, àere o bogare difetu, andhare male, fàere farta in su funtzionamentu o cumportamentu Sinonimi e contrari faltare Modi di dire csn: pecare a origras = àere carchi pecu a origras, èssiri surdu, grai de origas, betàresi a surdu; pecare a macu, a tontu = àere carchi pecu de macos, de tontos Frasi nimmancu dèu ti cundennu: bai e no pechis prus! (Ev.)◊ su dinari non at un'ànima de sarvare, non pensat, non disizat, non furat, non pecat (G.Ruju)◊ chini pecat si perdit s'amistadi de Deus 2. eite a origras pecas: so tres oras cramèndhedi e tue totu nudha! ◊ is infertus podint pecai, si no funt fatus bèni Etimo ltn. peccare Traduzioni Francese pécher, faire défaut Inglese to sin, to be deficient Spagnolo pecar, cojear, tener defectos Italiano peccare, difettare Tedesco sündigen, mangeln, fehlen, mangelhaft sein.

perinciàre , vrb: pirinciare Definizione fàere sa tzantzainedha, istare a su tòntona tòntona: si narat in cobertantza po giogare a s'amore ómin'e fémina Sinonimi e contrari ispiricocare 2. ambos duos pirinciavant pro gustu e no negavant! Traduzioni Francese faire des papouilles Inglese to pet Spagnolo sobarse, revolcarse Italiano pomiciare Tedesco knutschen.

pirmàre , vrb: aprimmare, primai, primare, primmai, primmare Definizione essire a primma, su pigare coment'e un'ofesa grave una diferéntzia o iscórriu, ma fintzes fàere ofèndhere e pigare dispraxere; nau de sa die, de is àrias, intrullare, ammontare s'aera de nues Sinonimi e contrari abbrodhiare, abruncudhiri, acasidhare, annicare, annozare, atrafudhai, ingromorare, pudhare 1, ufredhare Frasi proite ti ses pirmatu chin isse? ◊ proite l'as primmadu? ◊ is duas sorres si furint primadas e no dh’iant giau mancu una manu de agiudu 2. sa die si est primmendhe, so bidindhe nues carrarzendhe s'aera Etimo srd. Traduzioni Francese faire la moue, bouder Inglese to sulk Spagnolo enfurruñarse Italiano imbronciare Tedesco schmollen.

poltantàre , vrb: aportantai, portantare Definizione fàere andhare su cuadhu a portante Frasi su cadhu de babbai poltantat Etimo srd. Traduzioni Francese faire prendre l'amble Inglese to amble Spagnolo marchar en paso de ambladura, portante Italiano dare l'àmbio Tedesco den Paßgang geben.

rebbotéri , agt Definizione chi dhi praghet a pichetare, a fàere pichetadas cun is amigos Sinonimi e contrari birranderi, picheteri, sciaballabateri, todoneri Frasi cussu fit unu rebboteri, colabat sas dies divertíndhesi in rebbotas Etimo srd. Traduzioni Francese qui aime faire bombance Inglese marrymaker Spagnolo jaranero Italiano bisboccióne Tedesco Schlemmer.

regalài, regalàre , vrb: arregalai* Definizione fàere su presente, giare regalos, donos, giare cosa in donu / a si regalare! = a si tènnere contu: zenia de saludu Sinonimi e contrari dae 1, donai, giai 2. regaladiche!, regaladebboche! ◊ regaladí, già bides chi mi ndhe andho! ◊ pixadu ti as sas alas sentza mi nàrrere mancu "A ti regalas!" (P.Cherchi) Traduzioni Francese faire cadeau Inglese to make a present Spagnolo regalar Italiano regalare Tedesco schenken.

ricatài, ricatàre , vrb: arrecatai* Definizione prus che àteru, furare gente po che iscabbúllere dinare a is parentes, po dhos custrínghere a giare dinare; fintzes pigare o impònnere a unu cosa cun sa fortza o cun ammeletzos de dhi fàere dannu o male prus mannu Sinonimi e contrari issucutare Traduzioni Francese faire chanter Inglese to blackmail Spagnolo chantajear Italiano ricattare Tedesco entführen, kidnappen.

«« Cerca di nuovo