caldúmu , nm, agt Definizione
nau de su tempus puru, chi est caentedhu / luzana calduma = terra caente
Sinonimi e contrari
caentu,
cazentu
/
caente
Frasi
s'aerita ti at ninnadu, ti at drommidu su caldumu: como pro dare profumu cresche, lizu delicadu! (P.Casu)
2.
cussu sèmene no naschet ne in terra frita e mancu in luzana calduma
Traduzioni
Francese
tiédeur,
doux
Inglese
tepidness
Spagnolo
tibieza,
apacible
Italiano
tepóre,
mite
Tedesco
Lauheit,
mild.
drúce , agt, nm: druche,
druchi,
druci,
drussi,
drutzi,
dulche,
dulci,
durce,
durche,
durci,
durtze Definizione
genia de sabore che a su chi tenet su tzúcuru, ma si narat fintzes de papare unu pagu bambu; cosa a papare fata cun tzúcuru o mele; foedhandho de sentidos, o àteras cosas chi no podent tènnere sabore ma un'idea de bonu, praghillosa, si narat prus che àteru dulce, dultze (in poesia, ma no in su foedhare ordinàriu)
Sinonimi e contrari
dulle,
gulce
| ctr.
maricosu,
rànchidu
/
sabiu
Modi di dire
csn:
dulcis de acotza = cussus chi si faint cun sa forma e benint imbodhiaus cun sa pasta de tzúcuru e sa gomma, cun su prenimentu de méndula; ómini dulci de sali = bambiocu, de pagu zudíssiu; ómini de àcua dulci = bucamindotu, creijolu; abba durche = abba de funtana, de riu, de lagu, projana, chi zughet pagos sales e mescamente pagu cloruru de sódiu (ctr. abba salida, de mare)
Frasi
sa figu est dulci dulci ◊ comente est durche su mele ti siat durche sa vida! ◊ de cantu est durtze est fintzas isàpidu
2.
ant fatu sos durches pro s'isposonzu ◊ apustis manigadu ant bogadu sos durches ◊ afentzandhe cudhos drutzis si dhos papaiat cuntentu ◊ sas pitzocas si funt postas a fàere pane e drutzis
Cognomi e Proverbi
prb:
a s'istògomo est durche su chi est ràntzigu a buca
Terminologia scientifica
sbr
Etimo
ltn.
dulce(m)
Traduzioni
Francese
doux,
gâteaux
Inglese
sweet,
sweetmeat
Spagnolo
dulce,
dulces
Italiano
dólce,
dolciume
Tedesco
süß,
Süßspeise,
Süße.
fodhósu , agt Definizione
chi est modhe, chi tocandhodhu abbàsciat coment'e fodhe prenu de ària
Sinonimi e contrari
lentu,
madhitzosu,
modhanu,
modhe,
modhitzu
| ctr.
téteru,
tostu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
moelleux,
léger,
doux
Inglese
soft
Spagnolo
blando,
suave
Italiano
sòffice
Tedesco
weich.
irdurchirmentàdu , agt Definizione
chi est deasi druche chi de prus no faet, nau de cosas de papare
Sinonimi e contrari
druchilmentadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
très doux,
très sucré
Inglese
very sweet
Spagnolo
muy dulce
Italiano
dolcissimo
Tedesco
sehr süß
masédu , agt, nm: maseru,
masetu Definizione
nau mescamente de animale (ma fintzes de gente), chi si lassat pigare chentza si arrempedhare, chi no si fúrriat, chi no fuit po si dhi acortzire ccn., chi no timet sa gente; foedhandho de erba, chi est chentza ispina, o fintzes chi est calidade trebballada; in cobertantza, su sonnu; nau a ispantu, chi est arestosu, chi est tropu caru, chi faet male o dhue at de dhu tímere
Sinonimi e contrari
aresu,
càsticu 1
/
fradeslenos,
sonnu
| ctr.
agreste,
agrestosu,
screnciosu
Modi di dire
csn:
m. che umbra, che anzone, che boe, che truncu, che crastu = masedu meda, chi mancu si movit po dhu tocai; rusta masera = su chímighe; su masedu = su èssere leados a sonnu, sonnu coment'e male
Frasi
sas crabolas mi passant serente e deo isto masedu che anzone ◊ si est ómine areste benit masedu ca timet chi airadu est su Segnore ◊ innanti fist maseda, andhendhe parias topa… como sa manu in sa gropa no bàlias e brincas meda! (G.Budroni)
2.
de su frenugu bi est sa creze maseda, a conca manna, e sa creze areste chi faghet desesi, bonu puru ◊ sa cartzofa maseda no est saborida che a s'ispinosa
3.
beni, Masedu, beni: tiramindhe e ti che tiro! ◊ si l'est inghiriandhe su masedu…
4.
za est masedu faghindhe prétzios: lampu a caru! ◊ tantu za ses masedu: no faghet a ti nàrrere nudha chi deretu ti che àrtzias! ◊ atentzioni, o si pentzat ca dhus agatat masedus meda?!…◊ candho ti benit su bermegorru za ses masedu… e chie ti muntenet?!
Cognomi e Proverbi
smb:
Masedu
Etimo
ltn.
mansuetus
Traduzioni
Francese
inoffensif,
doux,
docile,
apprivoisé,
domestiqué,
cultivé
Inglese
meek,
tame,
tilled
Spagnolo
manso,
dócil,
domesticado,
cultivado
Italiano
mansüèto,
dòcile,
addomesticato,
coltivato
Tedesco
zahm,
gezogen.
mòdhe , agt, nm: modhi Definizione
nau de cosa, chi si lassat mudare de forma, chi si lassat segare, alladiare, iscarrafiare, púnghere, o indrúchere cun facilidade, chi a dha tocare o a che dhi passare apitzu lassat calare a fundhu coment'e in cosa impastada cun abba meda; nau de gente, chi si lassat cumbínchere cun facilidade, chi càmbiat pàrrere o chi adduit a comente bolent is àteros, fintzes chi sentit luego su male o s'abbisóngiu de is àteros
Sinonimi e contrari
flúsciu,
gevi,
lenu,
modhitzu
/
cdh.,
ttrs. modhu
/
ternurosu
| ctr.
téteru,
tostadu
/
impregadu,
rebelde
Modi di dire
csn:
pane, casu, erba, linna, pedra, ferru modhe; ossu m. = dúrgalu, modhímene, itl. cartilàgine; modhi che sa spuma = modhe meda, modhe modhe; pònniri a modhi = tzacare, bestire o pònnere in mesu de s'abba pro ammodhigare (pro samunare, còghere, triballare menzus); una die modhe = una dí de àcua, proinosa; èssere de modhe = èssiri de àcua, chi fait, crescit, bivit in mesu de s'àcua (es. píbera de m.); cotu a m. = cotu ma no intostau (nau prus che àteru de s'ou candu abarrat abbisabbis); fàghere a modhe (nadu de su andhare de su corpus) = fai ladàmini modhi; portai cambas modhis = èssere timendho (o fintzes no aguantare pesu, pagu firmas, pagu seguras)
Frasi
cuss'impastu serbit modhe ca bi lu damus a pizu fine, a su muru ◊ po tui est modhi totu, fintzas su chi est tostau ◊ si no est cosa modhe no ndhe addéntigo ◊ a triballare in su modhe piaghet a totugantos ◊ sa sinnadorza o tarcu est pedra modhe ◊ in letu modhe si drommit male ◊ s’umbriagu portat is cambas modhis
2.
si l'agatant modhe, a s'àteru, bi ndh'at chi si ndhe aprofitant puru ◊ lampu, za ses modhedhu si ti présiant a fàghere unu piaghere!…◊ abarreus calmus, ma mi potzu sei, ca portu is cambas modhis?
3.
in su ribu, intro de modhe bi fint sas féminas labandhe ◊ comente fachies a labare intro de su ribu a pedes a modhe? ◊ cussu si che est tzacadu a modhe in sa funtana ◊ fit ifustu pariat chi l'aiant bestiu a modhe
Cognomi e Proverbi
smb:
Modde
Etimo
ltn.
mollis
Traduzioni
Francese
mou,
doux,
malléable,
moelleux,
tendre,
souple,
indulgent,
complaisant,
soumis
Inglese
soft,
compliant,
pliable
Spagnolo
blando,
dócil,
sumiso
Italiano
mòlle,
malleàbile,
mòrbido,
tènero,
cedévole,
condiscendènte,
remissivo
Tedesco
weich,
Weiche,
nachgiebig,
fügsam,
gefügig.
piànu 1 , agt Definizione
nau sèmpere de movimentu, chi si faet chentza de brínchidos, chentza iscutuladas o trémias, chentza dhue pònnere tropu fortza / a pianu, a pianedhu = abbellu; andhare a passos pianos = abbellu
Sinonimi e contrari
glianu,
pàsidu,
pràtinu
Traduzioni
Francese
doux,
léger
Inglese
gently
Spagnolo
suave
Italiano
piano,
blando
Tedesco
langsam,
sacht.