Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acerbonài , vrb: cerbonai Definition pònnere su cerboni, s’arraiga, a bide o àteru, po dha mantènnere Synonyms e antonyms arradicare 2. issu tenit sa bíngia totu bèni acerbonada Scientific Terminology bng Etymon srd. Translations French échalasser la vigne English vines staking Spanish arrodrigar Italian méttere i palétti alle viti German pfählen.

acumonài , vrb: acumonare Definition arregòllere o pònnere totu impare, totu a unu (bestiàmene, àteru), a cumone; giare su bestiàmene a contivigiare a mesu pérdia e a mesu badàngiu, a mesapare; su si pònnere impare Synonyms e antonyms aggregare, assotziai Sentences parte de sas abbas de cussu riu est intubbada: su restu est acumonada pro abbare campos e frutales ◊ si boleis guadangiai de prus, acumonaisí in sotziedadi! Scientific Terminology pst Etymon srd. Translations French réunir English to aggregate Spanish juntar, poner en común Italian aggregare, méttere in comune German zusammentreiben, Vieh in Halbpacht haben

alleltzàre , vrb: allentzai, allentzare Definition pònnere a prumu, a lentza, fintzas pònnere cosa a filera dereta; pigare sa míria Synonyms e antonyms ammeriare 1 Etymon srd. Translations French aligner English to plumb Spanish aplomar, alinear Italian méttere a piómbo, allineare German abloten.

allistài , vrb: allistrai, allistrare, listrai Definition pònnere in lista, fàere sa lista Synonyms e antonyms lezistrare, malcare Sentences usada su sistema de is tachedhas po allistai sa cosa chi bendiat, ca no fiat bellu a iscriri ◊ babbu mi aiat allistradu a iscola Etymon srd. Translations French porter sur la liste English to put in a list Spanish alistar Italian méttere in lista German in eine Liste eintragen.

ammugliàre , vrb: ammurgiai, ammurgiare, ammurjare, ammurzare, armurzare, ammuzare, murgiai Definition pònnere in sa múrgia po dh'intrare su sale, a sa cosa (casu, pische, àteru) Synonyms e antonyms immurzare 1, mongiai, salire Etymon srd. Translations French mettre dans la saumure, saler English to pickle, to salt Spanish conservar en salmuera, salar Italian méttere in salamòia German pökeln, salzen.

apaltàre , vrb: apartai, apartare, partare Definition pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca Synonyms e antonyms abbandhare, coigiare / abbuare, aclisare, acuae, ammagare, apatai, frànghere, impertusare, intanae, intupai, intuvedhare, istichire, istugiai Sentences medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu 2. si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada? Etymon ctl., spn. Translations French mettre de côté, se réfugier English to put aside, to shelter Spanish apartar, refugiarse Italian méttere da parte, accantonare, rifugiarsi German beiseitelegen, sich flüchten.

apillài , vrb: apillare, apixari, apizare Definition pònnere sa cosa a pígios, a pígiu pígiu, unu in pitzu de s'àteru a muntone, pònnere su pígiu; artzare a pígiu de pitzu; a logos, fintzes isserrare de su corpus Synonyms e antonyms abbigai, acasidhai, acastedhare, ammuntonae, apirare Idioms csn: apillaisí a istrintu = istare o pònneresi in afissu; apillai sardina = pònnere sardina a pizos Sentences su pane de fresa apustis assadu si apizat ◊ sa ní est calandu a tzàpulis abbellu abbellu apixandu… (L.Pirarba) 2. nci afungat in s'àcua e ndi torrat a apillai 3. a papai figamoru meda apillat, ma fintzas su casu fait apillai Etymon srd. Translations French stratifier, entasser English to stratify, to stow Spanish poner en capas, estibar Italian méttere a strati, stratificare, stivare German aufschichten, zusammendrängen.

apistichinzàre , vrb: apistighignare, apistighinzare, pistichinzare Definition pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu Synonyms e antonyms afruscare 1, apensamentai Sentences custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute Etymon srd. Translations French s'agiter, être inquiet English to crave Spanish zozobrar, estar intranquilo Italian avére o méttere inquietùdine, smània German von Unruhe erfaßen werden, Unruhe verursachen.

apretàe, apretài , vrb: apretare 2, apretari Definition pònnere in apretu, in dificurtade manna, pònnere presse, essire o fàere prus càdriu, prus fruscu; rfl. caminare prus impresse, istirare su passu camminandho Synonyms e antonyms acadriare, apressurai, apretonare, trotinare Idioms csn: apretare una cosa a… (a sole, a fogu, a chíngia, e gai) = fàghere dannu a sa cosa cun su sole, cun su fogu, sa chíngia a tropu; apretare sa màchina = fàghere andhare prus lestra Sentences sighint sas agonias a apretare ◊ su sole apretaiat sa campagna chena piedade ◊ bae a sa friscura, ca a tardu ti apretat su sole! ◊ a su malàidu li at apretadu su male ◊ in cussu logu mergiani apretat e no fait a fidai is angionis 2. is fillus megant de dh'apretai a comporai su tratori ◊ su guvernu cheret apretadu chi muntenzat sas promissas ◊ si apretesint de sighire sa volontade sua ◊ si ti apretat su fritu cugúzadi! ◊ candu mi apretat su fàmini papu ◊ l'est apretandhe su sonnu ◊ su bentu est apretendhe ◊ est comintzendhe a pròere: si apretat abberimus su paracu 3. a sa padedha abbàssiali su fogu, no l'apretet ca si atacat 4. cudhu si apretat e aciapat su cani Etymon spn. Translations French presser English to chase closely Spanish apretar Italian incalzare, mèttere frétta a qlc., intensificare qlcs German jdn zur Eile antreiben, sich beeilen.

assantàe, assantài , vrb: assentai, assentare, assentari Definition pònnere in assentu, cuncordare, pònnere bene; istare in assentu, cicios a s'assentada, firmos, pònnere sa conca apostu; nau de abba avolotada, pausare; fintzes iscríere, pònnere cosa iscrita in su paperi, passare a libbru, registrare / èssere pagu assentadu (nau de fémina, de ómine) = portai pagu giudítziu Synonyms e antonyms acabidae, acampaniare, acodomai, acollocare, adaretzai, assebiai, assentulae, assetiai, insabiai / arresentare, firmai, iscríere, pònnere / pasare | ctr. isordulare, avalotai Sentences in bratzos tuos mi assento che pitzinnu ◊ su pitzinnu sonnidu si ndh'est assentadu in coa mia ◊ assentare linna in su linnarzu, isterzu in sa piatera, imbóligos in s'iscàtula ◊ assento s'àinu a una preda pro mi che sere a cadhu ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu ◊ comenti est crésciu si est assentau, ma a piciochedhu fut unu dimóniu! 2. assentadí ingunis! ◊ bufadí una limonada, si ti podit assentai s'istògumu ◊ brutu animale, ti fatzo bogare fogu dea nàrigas, chi no ti assentas! ◊ sant'Antoni at tocau su porcedhu e su porcedhu s'est assantau, ca fut faendho travessuras 3. depit assentai is ungas de is manus ◊ Deus bos si dhu paghet: boso m'eis assentau sa famíglia! (R.Sardella) 4. piga sa pinna e assentaidhoi "cincuanta"! ◊ so bénnidu pro dare cuerela: assentet die e mese! ◊ picinnas chi ascurtais, assentai custa lei! ◊ mi cheria assentare cudhas peràulas 5. su binu in sa carrada si est assentau ◊ s'àcua trúvula boit posta a assentai Etymon ctl., spn. assentar, asentar Translations French mettre en ordre English to tidy up Spanish arreglar, asentar Italian méttere in órdine, sistemare, incolonnare German ordnen, in Kolonnen schreiben.

campaniàre 1 , vrb: acampaniare, acampionare, campianare, campionare Definition pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu Synonyms e antonyms adaretzai, arremonire, assantai, cumpòniri, frànghere | ctr. isordulare Idioms csn: campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu Sentences apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?! 2. campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule 3. cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet! 4. cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos Etymon srd. Translations French mettre en ordre English to arrange, to tidy up, to reconcile Spanish ordenar, arreglar, poner en orden Italian ordinare, méttere bène in órdine German aufräumen.

conchistài, conchistàre , vrb Definition impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas Synonyms e antonyms acanciare, lucurare 1 | ctr. perdimentare, sperditziai Sentences est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene Etymon spn. conquistar Translations French fructifier English to put to good use Spanish prosperar Italian méttere a frutto German nützen.

corrutàe, corrutài, corrutàre , vrb: acorrutare, currutare Definition fàere su corrutu, pònnere su dolu po ccn., portare bestimentu de singiale po unu mortu Sentences coro meu istimadu, si andhas a Torinu ti corruto che mortu! ◊ at corrutadu sos mannos chi che li fint mortos ◊ si morzo innantis, corrútami tue! ◊ ses a conca falada pares currutandhe! Etymon srd. Translations French être en deuil, prendre le deuil English to be in mourning, to go into mourning Spanish estar en duelo Italian èssere in lutto, méttere il lutto German Trauer tragen.

cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definition iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat Synonyms e antonyms controbbare, iscumproare, proare Sentences lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua Etymon spn., ctl. comprobar, comprovar Translations French mettre à l'épreuve English to put s.o. to the test Spanish poner a prueba, demostrar Italian méttere alla pròva, dimostrare German auf die Probe stellen.

imbotàre , vrb: impotai Definition pònnere in is botos sa cosa de chistire Etymon ctl. empotar Translations French mettre dans un pot English to pot Spanish envasar Italian méttere in vaso, in baràttolo German in ein Gefäß tun.

infachilàre , vrb: infacilai, infacilare Definition pònnere su fachile, sa faciola; pònnere calecuna cosa a cuare sa cara Synonyms e antonyms acapuciai, acubudhare, acuguciai, acugudhai, fachilare, incugudhai Etymon srd. Translations French avoir des œillères (fig.) English to put blinkers Spanish poner anteojera Italian méttere il paraòcchi German Scheuklappen aufsetzen.

infollitài , vrb Definition bogare fògia, isparare, nau de is matas Synonyms e antonyms follitai, fozire, ifogire, infollai | ctr. irfozire Sentences sa matixedha chi apu prantau est infollitendi: isperaus chi apat pigau bèni! Etymon srd. Translations French se garnir de feuilles English to leaf Spanish hojecer Italian méttere fòglie, fogliare German sich belauben.

inlutài, inlutàre , vrb rfl Definition pònnere su dolu, bestire a dolu, po unu mortu Synonyms e antonyms allutare, lutare 2 | ctr. slutai Etymon srd. Translations French prendre le deuil English to go into mourning Spanish enlutar Italian méttere, portare il lutto German Trauer tragen.

intechíre , vrb: integhie, integhire, intichire Definition seberare o fàere sa tega, nau de alegúmenes; nau de lana, trastes, pònnere su bobboi papalana; nau de animale fémina, essire próssima Synonyms e antonyms addegare Sentences sa fae est integhindhe ◊ su pisurtzis no at galu intechiu ◊ custu tempus at integhiu su pisu 3. s'ebba at integhidu Etymon srd. Translations French pousser les cosses (des légumineuses) English to pod Spanish poner las vainas las legumbres Italian méttere i baccèlli (détto delle leguminóse) German Hülsen ansetzen.

isculimmerdàre , vrb: isculummerdare, sculumerdai Definition isconciare prus che àteru una sociedade (de pastores, de isposos, de àteru); isconciare betandho totu a tréulu Synonyms e antonyms isconciare, isculai Etymon srd. Translations French bouleverser, mettre sens dessus dessous English to upset Spanish frustrar, malograr Italian scombinare, méttere sottosópra German durcheinanderbringen.