Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acraríre , vrb: crarire* Definition fàere crara o giare a ischire una cosa, una chistione a manera chi si pàrgiat méngius, chi si cumprendhat; fintzes su essire de su sole Synonyms e antonyms aclarai, ilgiarare, isciarire Sentences nemos si fit acrariu e antzis si fint negaos de àere pretesu carchi cosa 2. sos duos zòvanos ant acrariu sa coja ◊ s'amoronzu de Predu si est acrariu 3. su mengianu in foras si fut giai acrariu su sole Translations French éclaircir English to make clear Spanish aclarar, esclarecer Italian chiarire German klären.

allichidíe , vrb: allichidire, allichidiri, allichiriri, allighidire, lichidiri Definition muntènnere límpiu, pònnere apostu su logu, sa domo; rfl. cambiare bestimentu, pònnere bestimentu límpiu, bellu, mudare; a logos dhu narant de sa fémina chi faet su fedu Synonyms e antonyms addirire 1, arremonire, assetiai, cuncordai, illichidire, iserrinire / tramudai / iglierare, insinnigare, iscendiai | ctr. acadhotzai, imbratare Idioms csn: allichidire sos contos = fàere is contos; allichidíresi de calicuna cosa = pònnere apostu, lassare apostu sa cosa Sentences nosu innòi nci seus po isfrigociai, mundai e allichidiri su logu ◊ benit, prandit, allichidit su logu e si ndi andat ◊ dèu allichidu e tui tréuas! 2. sa bròscia si dha poniant is féminas in pithu de su pannu de petus ◊ allichidint su letu cun is mantas prus bellas po erriciri is istràngius 3. sa fémina mia si est allichidia, at tentu unu maschixedhu Etymon srd. Translations French nettoyer English to tidy up, to clear Spanish arreglar, ordenar Italian assettare, far pulizìa German aufräumen.

ilbagantàre , vrb: irbagantare, isbagantare, isvagantare Definition fàere unu logu o un’istrégiu bagante, buidu, o prus pagu prenu bogandhondhe sa cosa in parte o in totu, betare (fintzes a iscarrigadura) Synonyms e antonyms ibboidare, ilgavantare, illichidare, irbarratzare, spilai, vagantare / ghetai | ctr. ammedare, pienare, plèniri Sentences sos isportinos s'ilbagantant po dhos prenare torra ◊ isvagantat su late dai sa murghijola o cannada a su labiolu ◊ de su chi manigamus, una parte la suspint sas istentinas, s'àtera che la isvagantamus 2. sos operajos che fint isvagantendhe duos sacos de sale subra a s'àinu Translations French déblayer, débarrasser English to clear Spanish despejar Italian sgomberare, evacüare German räumen.

ilciaríre , vrb: ilgiarire, irciarire, ixarire Definition fàere craru, prus craru (nau fintzes de sa die abbreschendho), bogare a craru / i. su coju = iscrarí, assegurai sa coja Synonyms e antonyms ilgiarare, isclarire Sentences framaridas allughinzendhe s'aposentu ilciarint sa cara de babbu e mama ◊ sas aeras ilgiarint e torrat s'alenu a sa campagna ◊ ilgiàrimi s'iscuru in calchi cosa! ◊ s'oscuridade no at a ixarire mai ◊ su pensare ilgiarit sa duda ◊ at comintzau a irciarire, ciambare sa luche e a si víere sos colores 2. ant ilgiaridu su coju e si sunt fidantzados Etymon srd. Translations French s'éclaircir, éclairer English to make clear, to brighten Spanish aclarar, clarear Italian schiarire, illuminare German erhellen.

illibértu , agt Definition chi est chentza o cun pagos impreos, chentza nudha, chentza impedimentos, líbberu Synonyms e antonyms iltóigu, irgaitzu | ctr. impiciadu, impreadu Sentences Bustianu si fut ammungiau a fàere cosas de pagu umpériu, po tènnere sa mente illiberta de a cussos pentzamentos (Deidda-Saderi)◊ is cuadheris cricant de si pònnere a méngius manera po agatare su giassu prus illibertu in sa cursa Etymon srd. Translations French vide, dégagé English clear Spanish desocupado, libre Italian sgómbro German leer, frei.

ilmaschiàre , vrb: ismaschiare Definition arrasigare su pedhutu de is pedhes conciadas; ispertare o iscrarire sa boghe, giare unu cropu sicu, un’arrasigadura, in su gúturu, coment’e de tussi, un’iscrémiu, ma chentza ispudu (coment’e po ndhe bogare ispurgadura), fintzes po singiale a un’àtera persona chentza foedhare: medas bortas est unu singiale de disprétziu o de befa, de avertimentu / ferru de ismaschiare = ferru addatu pro ndhe rasigare su pedhutu de sas pedhes Synonyms e antonyms burruscinai, iscarrusciai, iscremiare, sdorrosciai 2. fit ilmaschianne e tussianne po si fàghere a intènnere de sos àteros (A.Cossu)◊ apo ilmaschiadu ma no mi at cumpresu ca si depiat calliare 3. cussu cheret ilmaschiadu ca est nanne cosas chi no annant bene! Translations French graillonner English to clear one's throat Spanish carraspear Italian liberare la góla dal catarro German sich räuspern.

irbarratzàre , vrb: isbarratzare, isbarritzare, sbaratzai Definition leare, bogare totu de unu logu, a manera de dhu lassare buidu, límpiu; fintzes bèndhere, ispaciare Synonyms e antonyms ibboidare, ilbagantare, ilgavantare, illichidare, irbascaramenare, spilai | ctr. imbarratzare Sentences isbarritzada e mundhada s'arzola, b'isterriant sas mannas pro triulare (G.Addis)◊ li benzeit sa punta de isbarratzare s’apusentu de su padronu 2. babbu si est acuntentau de che irbarratzare sa buteca dae duos cassiones Etymon itl. Translations French déblayer, débarrasser English to clear away Spanish despejar Italian sgomberare, sbarazzare German räumen.

iscampiài , vrb: scampiai Definition fàere límpiu unu logu de sartu, fàere a logu campu; nau mescamente de s'aera candho si che pesant is nues o fintzes candho si faet lughe su mengianu Synonyms e antonyms isclarire, ispalaciae, ispanigai, orbesci Sentences a fai su narboni bollit nai a iscampiai su buscu, limpiai sa terra, abbruxai sa linna po podi arai e seminai 2. candu proit abarraus in sa barraca finas a iscampiai ◊ a pagu a pagu fiat iscampiendu: calàt su bentu e is nuis curriant ◊ su tempus malu est durau una mes'ora e pustis at iscampiau ◊ at iscampiau e si bit su soli Etymon ctl. escampiar Translations French se rasséréner English to clear up Spanish serenarse, despejarse Italian rasserenarsi del tèmpo German sich aufheitern.

isclarài , vrb: iscrarai Definition fàere craru, bogare a craru, fàere prus in colore craru (o fintzes ispiegandho cosa a foedhos)/ iscrarai sa boxi = ispertai sa boxi Synonyms e antonyms ilgiarare, isclarire, iscrariai*, ispanigai, scampiai / ispiegare Sentences oi su mengianu est imburrascau: funt is otu e no at iscrarau ancora ◊ as a biri un'ispéndula de luxi e s'ànima ti at a iscrariai ◊ unu lampu at iscrariau su logu 2. candu eus iscrarau sa coja portamu una fardeta imprestara! ◊ est un'argumentu difítzili a isclarai Translations French éclairer, faire jour English to light up, to clear Spanish aclarar, clarear Italian schiarire, illuminare, albeggiare German aufhellen, erleuchten, dämmern.

isclaríre , vrb: iscrarire, sclariri Definition fàere prus craru, nau pruschetotu de su chelu candho abbarrat límpiu de nues Synonyms e antonyms ilciarire, illaschiare, iscampiai, ispalaciae | ctr. annuai 1, imbujare Sentences s'aera a manzanu fit annuada ma a bortaedie che at iscraridu ◊ custu colore est tropu cotu: cheret iscraridu Etymon srd. Translations French éclaircir English to clear up Spanish clarear Italian schiarire German aufhellen.

iscrariài , vrb: iscraricare, iscrarigare, scrarai Definition fàere craru, prus craru, chi si potzat bíere méngius, fàere lughe / primu de i. = innantis de fàghere die Synonyms e antonyms aclarai, acrarire, allucorare, ilciarire, illuchèschere Sentences fiat ora de orbesci e fiat iscrariendu ◊ su manzanu fit comintzandhe a iscrarigare ◊ sa luxi iscràriat su logu Etymon srd. Translations French éclaircir English to light up, to clear up Spanish alumbrar Italian rischiarare German erleuchten.

ispalaciàe , vrb: ispalatare, ispalatzare, ispallatare, ispallatzare Definition su iscrarire de s'aera annuada, su che pesare is nues Synonyms e antonyms illaschiare, iscampulare, isclarire, isgiannare, ispartentare, isparteulare | ctr. ammantare, annuai 1 Sentences su bentu chi si est pesadu at ispallatadu s'aera ◊ canno at ispalatzatu sas àgheras, si nch'est vessitu a passitzu 2. su sole ispalatat su belu de sa memória ◊ ispalata sas nues de su male! Etymon ltn. ex palatium Translations French s'éclaircir English to clear up Spanish despejarse, aclararse Italian rischiararsi German sich aufhellen.

ispatàre , vrb: ispatzare 1 Definition illimpiare sa terra segandhondhe totu su matedu po dha prènnere, o fintzes segandhondhe s'erba; illimpiare, frobbire Synonyms e antonyms ammatutzare, ilbratare, immatai, irrascare, isputzucrare, matai, scrachirai Sentences su terrinu cheret ispatadu ca sa malesa no lassat crèschere àteru ◊ comintzeit a bogare coighina ispatendhe majas de chessa ◊ za mi est costadu ispatendhe rú e tetinosu pro pesare sos ozastros!…◊ tocat de ispatzare sos oros de s'irriu ◊ no mandhant un'operaju po ispatzare s'erba chi ch'est! 2. ispatare sa corte de sa linna ◊ dàemi su frebbeucu a l'ispatare su nasu a su ninnu! Translations French déboiser, dégarnir un terrain des buissons English to clean, to clear of the trees (bushes) Spanish rozar Italian sbrattare, disboscare, decespugliare German abräumen, abholzen.

isprodàre , vrb Definition illimpiare, allichidire, torrare apostu sa mesa, su logu, arretirare sa cosa Synonyms e antonyms ispariciai | ctr. apariciai Sentences li apo nadu de isprodare sa tàula: annotamala mi at lassadu totu s'isterzu in bàmbinu (G.Ruju)◊ passadu su buldellu, at isprodadu su logu Translations French desservir English to clear Spanish quitarlevantar la mesa Italian sparecchiare German abräumen.

ladínu, làdinu , agt: làtinu Definition chi si paret bene meda, chi est craru, si cumprendhet chentza mancu bisóngiu de dh'ispiegare; nau de fémina allatandho, chi su late dhi essit bene meda Synonyms e antonyms ciaru, francu, nódinu, pàdriu / sbucaciau, lendharzu Idioms csn: a sa ladina = in manera crara; préssiu l. = isperraghe, chi sa purpa ispítzigat bene de s'ossu; oghi làtinu = chi zughet sos ogros de colore craru Sentences como est làtina a totus sa veritate ◊ fit ladinu dae deris chi teniat de frocare ◊ los bidimos in giaru e in ladinu chi tantu ndhe restamos persuasos (G.Masala)◊ sient sas peràulas ladinas chentza pònnere in mesu un'imperò! ◊ sunt ladinos a cara chi ant bufadu ◊ cust'istifinzu est ladinu ◊ est ladinu chi est comente ses nendhe 2. cantamus a boghe ladina pro rebudhire in fizos nostros sa limba sarda 3. concruo nendhe a sa ladina: leges, cumandhamentos no sunt piús in usu! Surnames and Proverbs prb: s'àinu est ladinu a s'órriu, su macu a su faedhu Etymon ltn. ladinus Translations French clair, évident, logique English clear, obvious, logical Spanish claro, evidente, lógico Italian chiaro, evidènte, lògico German klar, sichtlich, logisch.

límpidu , agt, nm: límpiu Definition chi est netu; pane carasau (lentu), pane de trigu fatu cun s'iscete: su límpidu (pane lentu, cotu ebbia, de fresa) si torrat a su forru po dh'assare o arridare Synonyms e antonyms lígiu 1, netu / síncaru / pódhine | ctr. brutu Idioms csn: ciurpu, surdu, macu límpiu = tzegu, surdu, macu deretu, deunudotu; assuconau límpiu = arrabiau, assuconadu meda; faidha a sa límpia = furare, trampare, fàghere male in lestresa e cun trassa; bistirisí a límpiu = tramunàresi, bestíresi cun robba neta e noa; segai a sa límpia = totu a unu corpu; farina límpia = scèti; l. che papu de méndula = netu netu Sentences portat una camisa noa e límpia ◊ est límpiu che s'oro ◊ si s'ocru tuo est límpidu, totu est lampante! ◊ su celu est límpiu e istedhau ◊ dhoi fiat unu fuedhu malu a cumprèndiri, pagu límpiu ◊ si fiat amorada de Chichitu, ferta a s'orvidada de un'amori límpiu (F.Pilloni) 2. inibe límpidu, grucuzone, casu, sartitza e durches ◊ at preparatu sas istacas prenas de límpidu e de ogliatzu (G.Albergoni)◊ po sos teracos be fit su chiarzu e s’ordatu, po sos meres su límpidu 3. dhus bínciu a solu e a manu límpia ◊ nau ca ses macu límpiu, tui! ◊ seu ciurpa límpia: no nci biu nudha! ◊ chi dhu cassat, su crucúciu, ndi dhi segat sa conca a límpiu ◊ fàula límpia, custa! ◊ immui mi bistu a límpiu po andai a crésia ◊ apo fatu unu bisu légiu… mi ndhe soe scidada assuconada límpia! Surnames and Proverbs smb: Limpiu Etymon ltn. limpidus Translations French propre English clean, clear Spanish limpio Italian pulito, tèrso, lìmpido German sauber, rein.

litzíri , vrb Definition leàrendhe totu, limpiare, bogare, andharesindhe impresse / l. su logu = (puru) sartiare su logu, andharesindhe a fuidura Synonyms e antonyms illertire, illitire, iscabbúllere Sentences làstima chi no si mòrgiat… chi no atru si ndi fiaus litzius! ◊ gomai Melànnia, litzamí su logu e debressi! ◊ litzeimí su logu a castiai chi si bit benendi genti! ◊ bah, un'atru cropu de manu e nci dha litzu custa braba! ◊ litzeimí su logu! Translations French déblayer English to clear up Spanish despejar Italian sbarazzare German abräumen.

sduanài , vrb Definition bogare su bagàgliu o s'orrobba de duana, lassandhodha andhare apustis de su controllu Synonyms e antonyms sgabbellai Translations French dédouner English to clear (through customs) Spanish pagar los impuestos de aduana Italian sdoganare German verzollen.