Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

agrèste , agt: areste 1, aresti, arestu Definitzione nau de erbas o de matas (e fintzes de terras), chi faent a solas, chentza contivígiu de sa gente, chentza chi nemos ndhe prantet; nau de animales, chi no funt pesaos apostadamente, ne domaos o abbituaos a sa manu de sa gente, chi no si lassant acostire o tocare, pagu o nudha abbituaos a bíere gente; nau de ccn., chi est iscontriosu, chi no bolet istare cun àtere, pagu amedhosu / lassai su masedu po s'aresti = lassare su bonu pro su malu, su menzus pro su peus Sinònimos e contràrios arrui 2, buldu, faràstigu / agrestosu, aréstigu | ctr. coltivau / domadu, masedu / ammedhósicu Frases fustinaga, frúture areste ◊ bi at erbas arestes bonas a manigare ◊ est una terra agreste chi in beranu si cucutzat de ervas e fiores ◊ sas erbas fuint tropu cracas: si bidiat ca fuit logu areste, terra chena triballiare ◊ su pisellu de àinos nostru est areste ◊ Bustianu fit perricau imbucandhe in su gúturu agreste a s'intrada de sa bidha 2. apo chircatu de tènnere sa gatu pro la curare, ma si est fughita che gatu agreste ◊ as a curri de crabetura in crabetura coment'e unu gatu aresti ◊ immoi dhas podiat sètzi comenti bolliat issu is tres purdedhas arestis ◊ Giuanni papàt pibitziris e meli aresti 3. cussu est areste che fera ◊ si podet nàrrere chi dogni bidha at àpidu sos bandhidos suos, bonos e malos, masedos o arestes, umanos o sambeneris Sambenados e Provèrbios smb: Areste, Aresti Ètimu ltn. agrestis Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu wild Ispagnolu silvestre (plantas), montés (animales), bravo, huraño (pers.) Italianu selvàtico, insociévole Tedescu wild, ungesellig.

ambrullànsa, ambrullànta, ambrullàtza , nf: ambuàcia, ambuatza, ambulartza, ambulatza, amburlassa, ammulartza, ammulatza Definitzione genia de erba bona po ebrúgiu Sinònimos e contràrios aburlanta, ambrutatza, ammuratza*, irimulata Frases no fait prus mancu a papai ambuàcia comenti festus una borta…◊ s'ambulartza si coghet e si papat crua puru ◊ si segaus duas ambuàcias e prandeus ◊ totus regolliant aschione, altzigusa, ammulartza, tzòcoro Terminologia iscientìfica rbz, Raphanus raphanistrum Tradutziones Frantzesu radis sauvage Ingresu wild radish Ispagnolu rabanillo Italianu ramolàccio selvàtico Tedescu Hederich.

ammuràtza , nf: armulatza, armurata, armuratza, amurata, mulatza Definitzione genia de erba chi faet a fògias ladas e bàscias (su chi si arregollet po ebrúgiu), unu pagu arrasposas, bona a papare crua e cota: tenet unu sabore chi assimbígiat unu pagu a su càule Sinònimos e contràrios aburlanta, ambrullansa, ambrutatza, ermulantza, irimulata / cdh. almuràcia Frases sont annatos a su cuile de su pastore chin s'iscusa de si fàchere unu pacu de ammuratza pilosa Terminologia iscientìfica rbz, Raphanus raphanistrum Ètimu ltn. armoracea Tradutziones Frantzesu radis, ravanelle Ingresu wild radish Ispagnolu rabanillo Italianu ramolàccio selvàtico, barbafòrte Tedescu Hederich.

annàgiu , nm: annaju Definitzione genia de tupighedha ispinosa meda Sinònimos e contràrios cresura, muja, pronitza, prunatzonca, prunigedha, prunirtzu Frases su muru est serradu a annaju ◊ tra ruos e annajos cun ispinas sa natura tancat in pasciales sos fiores allizados Terminologia iscientìfica mt Tradutziones Frantzesu prunellier Ingresu wild plum-tree Ispagnolu endrino Italianu prugno selvàtico Tedescu Schwarzdorn.

búldu , agt, nm: burdu Definitzione si narat de gente candho unu est fígiu de àteru babbu, fatu a sa fancedhina, o chi no si connoschet chie est su babbu; si narat de is erbas chi assimbígiant a is erbas bonas a papare ma chi creschent a solas in campu; nau de is muros, chi funt fatos a pedra chentza impastu, a muru sicu / perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile Sinònimos e contràrios burdiscu / agreste, arrui 2, aurdu, eremidu, faràstigu, gurdu | ctr. legítimu / masedu Maneras de nàrrere csn: sonu b. = sonu surdu, de campana iscannia; fizu fatu a burdinu = burdiscu, fatu a sa fancedhina Frases maigantas ndhe amus bidu cun su burditu a pala pianghendhe s'insoro sorte mala ◊ cussa fémina at fatu su burdu: s'ómine l'aiat ingannada ◊ si fatzu unu burdu sendi bagaria at a èssi destinu chi depia passai! 2. làtia burda ◊ ant serradu su cunzadu a muru burdu 3. sas campanas tinniant burdas marusini istonadu Ètimu ltn. burdus Tradutziones Frantzesu illégitime, bâtard, sauvage Ingresu illegitimate, bastard, wild Ispagnolu ilegítimo, bastardo, silvestre Italianu spùrio, bastardo, selvàtico Tedescu unehelich, Bastard wild, Wilde.

carduéru , nm: cardureu, carduvreu, garduleu Definitzione de totugantos is cardos, su chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu (sa crosta, su cambu e su canciofitu, chi però est prus ispinosu) Sinònimos e contràrios bardueru, cardugureu, gureu Frases a su carduvreu no li andhat meda s'aspríghine: menzus sa fava Terminologia iscientìfica rba, Cynara cardunculus ssp. cardunculus Ètimu ltn. carduus verus Tradutziones Frantzesu artichaut sauvage Ingresu wild artichoke Ispagnolu cardo de Castilla Italianu carciòfo selvàtico Tedescu spanische Artischocke.

cariasambriàga , nf Definitzione una calidade de cheréssia areste Sinònimos e contràrios cerexiabburda, ghinda Terminologia iscientìfica mtm, frt, Prunus avium Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu merise Ingresu cherry-tree, cherry Ispagnolu cerezo silvestre Italianu ciliègio selvàtico, ciliègia bisciolina Tedescu Kirschbaum.

castagnòla , nf: castangiola 2, castanzola Definitzione tafaranu areste o gardu tridicale, genia de erba chi faet asuta che una castàngia, dha papant is porcos a forrogu, bogat unu frorighedhu biancu Terminologia iscientìfica rba, Romulea bulbocodium Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faux safran Ingresu wild saffron Ispagnolu tipo de azafrán Italianu zafferano selvàtico Tedescu wilder Safran.

cogótzula , nf: cugúciula, cugútzua, cugútzula Definitzione sa cranciofedha de su gureu de campu o cardu gureu, e totu su fundhu puru; fintzes cosighedha de nudha, de pagu contu Sinònimos e contràrios cugutza*, pubúntzula / bardueru, cardueru, cardugureu Frases sa cogótzula a segundis de comenti dha papas ti fait sa buca sciuga sciuga 2. no balit una cugútzula, cussu caboni! ◊ po ciorbedhu, cussu portat folla de cugútzula!… Terminologia iscientìfica rbr, rbz Tradutziones Frantzesu artichaut sauvage Ingresu wild artichoke Ispagnolu alcachofa silvestre Italianu carciòfo selvàtico Tedescu spanische Artischocke.

ebrúgiu , nm, nf: erbuza, erbussu, erbuzu, ervuzu, irburzu Definitzione totu is erbas bonas chi si arregollent po papare, prus che àteru cotas e chi faent desesi chentza dhas semenare o prantare Sinònimos e contràrios abrulla, birduralla, irguzu 1, imburzu, rivúgiu Frases su frenugu, sa mammaluca, s'armurata sunt erbuzos bonos a còghere ◊ s'erbuzu est bonu a piscadura cun ossamenta de porcu ◊ oe no semus ai cussu, ma unu tempus, fàmine o nono, si andhaiat a erbuzu 2. l'abbas che un’ortu de erbuza Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu herbe potagère Ingresu herb Ispagnolu herbaje para comer Italianu erbàggio selvàtico Tedescu Grünzeug.

erbavérrina , nf Definitzione erba de ferru (po sa canna forte) o fintzes erba de àcua (ca creschet in logu friscu): est una genia de lógiu chi narant puru cannajoni cambas longas, cannajoni de cresuri Sinònimos e contràrios erbagràbina 2 / ttrs. firuvenu Terminologia iscientìfica rba, Oryzopsis miliacea Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu millet sauvage Ingresu wild millet Ispagnolu triguera Italianu mìglio selvàtico Tedescu Steinhirse.

faràstigu , agt, nm, nf: foràstia, foràstigu, foràstiu Definitzione coment'e calidade, chi est areste, chi no est cosa prantada, chi no est tenta contu; genia de erba a cannàile longu, in terra, a fògias mannas largas, chi in s’istade faet unu frutu mannu meda, tundhu o unu pagu longu, a còrgia grussa, orrúbiu in mesu candho est cotu e abbosu meda: melone foràstiu Sinònimos e contràrios agreste, buldu / pateca, síndia Frases mi est capitau de ai bistu unu foràstiu chi si no fut chimmanta chilus fortzis dhus superàt! Terminologia iscientìfica rbzc, frt, Citrullus lanatus Ètimu ltn. *forasticus Tradutziones Frantzesu sauvage, pastèque Ingresu wild, watermelon Ispagnolu salvaje, silvestre, sandía Italianu selvàtico, angùria Tedescu wild, Wassermelone, Arbuse, Zitrulle.

guréu , nm Definitzione (g. de campu) de totu is cardos, cussu chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu siat sa crosta (po su prus) e siat su cambu e sa conca o pubúntzula; dhu narant fintzes a sa cranciofa, po su fundhu / is gureus = is cardalis, is campos postos a cranciofa Sinònimos e contràrios bardueru, cardueru*, cardugureu / canciofa Frases papaiat pane e gureu o limporra ◊ si arràngiat a bivi bendendu mungetas, gureu de sartu, canciofa ◊ su gureu est puncendu o est giai apillonau? 2. candu fia istudenti andau a acuai su gureu ◊ tengu unu cungiau postu a gureu po canciofa Terminologia iscientìfica rbz, Cynara cardunculus ssp. cardunculus Tradutziones Frantzesu artichaut sauvage Ingresu artichoke Ispagnolu alcachofa, cardo Italianu carciòfo selvàtico Tedescu Artischocke, Kardone.

pabaói, pabaóli , nm: pabaui, pabàule, pabaule, pabauli, pabauri, papaule, papàule, papaulu, prabaule Definitzione arrosa pisciagani, de porcu, rosa putzinosa, duas genias de erba chi, po su prus, bogant unu frore orrúbiu e faent meda in mesu de is laores, faent su sèmene in d-una genia de calighedhu tupau (dormidera)/ àteras calidades: papaule ladu o a foza lada = Papaver integrifolium; pabauli de potecàriu = atandha bera, bona po meighina (Papaver somniferum var. hortense); pabauli corrudu = Glaucium corniculatum; pabauli grogu = Glaucium flavum Sinònimos e contràrios atandha, babaoi, bibiriboi, pabàiri, papàile, papaiu, papaosu, paparre, papaurru, pitzirilloi, pupusa 1, tzantza, zizia 1 Frases in su trigu bi est su pabauri paret prantau! ◊ arregollie su pabauri ca che dhu leo a sos procos Terminologia iscientìfica rba, Papaver rhoeas, P. hybridum Tradutziones Frantzesu coquelicot Ingresu corn poppy Ispagnolu amapola, amapola mestiza Italianu papàvero selvàtico Tedescu Klatschmohn.

prunigèdha , nf, nm: pruniscedha, prunischedha, prunischedhu, prunisedha, prunissedha, prunixedha, prunixedhu Definitzione (mata e frutu) genia de pruna areste, chi faet a tupighedhas a crispione, arrasposas, totu ispina longa e bogat una genia de pruna pitichedhedha, a pibionedhu, de colore asulu càrrigu candho est cota Sinònimos e contràrios annàgiu, priuschedha, prunatzonca, pronitza / ttrs. prunitzedha Frases immoi no seus fuedhendu de prunixedha e ni de corastidha ◊ s'àinu che passat friga friga de molas de prunischedha ◊ sunt matas bàscias sa murta, su prunixedhu, su murdegu ◊ prunixedha e piricocu dhoi at in bidha mia Terminologia iscientìfica mt, Prunus spinosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prunellier Ingresu wild plum tree Ispagnolu endrino Italianu prugno selvàtico Tedescu Schlehbusch.