Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abriàre , vrb Definitzione dhu narant de su porcu chi a fortza de arratzare male si che faet coment'e a sirbone, si che arestat de arratza Sinònimos e contràrios aferare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje el cerdo Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

abriòne , nm Definitzione cosa areste meda Sinònimos e contràrios crabione Sambenados e Provèrbios smb: Abrioni Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu big wild Ispagnolu salvaje Italianu selvaticóne Tedescu sehr wild.

aenamúrra , nf: enamurra Definitzione erbas diferentes chi assimbígiant a s'avena Sinònimos e contràrios aena, anàile, arvenarzu, enàrgiu, fenàile, fenapu, fenarza, fenumurru, filianu, oguena Terminologia iscientìfica rba, Avena barbata, A. fatua, A. sterilis, Bromus hordaceus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu folle avoine Ingresu wild oat Ispagnolu cugula, ballueca, avena loca Italianu avéna selvàtica Tedescu Flughafer.

aferàre , vrb Definitzione su si fàere a fera, arestare Sinònimos e contràrios abriare, agrestare, arruarzare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

agrestàre , vrb: arestai, arestare Definitzione essire areste, si narat de animales e de erbas chi, unu tempus contivigiaos cun su trebballu, dhos ant lassaos a sirba issoro, abbandhonaos, e ant pérdiu in calidade; si narat fintzes de is terrenos lassaos chentza trebballaos chi si prennent de totu su chi dhue naschit; nau de gente, istare aillargu de is àteros agiummai coment'e tenendho bregúngia o ifadu de sa cumpangia, fàere che a s'animale areste chi no si lassat tocare nudha nudha Sinònimos e contràrios abriare, aferare, arestire, arruarzare, eremire, imbragadinai, imburdiri, irratzare / ammugronare, assirbonae, azanare | ctr. ammasedare Frases custu frenugu si ch'est arestadu ◊ nos fit mancadu su batu: apustis de meda za l'amus àpidu ma si che fit arestadu e a lu cramare no beniat prus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu volver silvestre (plantas), salvaje (animales), huraño (personas) Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

agrèste , agt: areste 1, aresti, arestu Definitzione nau de erbas o de matas (e fintzes de terras), chi faent a solas, chentza contivígiu de sa gente, chentza chi nemos ndhe prantet; nau de animales, chi no funt pesaos apostadamente, ne domaos o abbituaos a sa manu de sa gente, chi no si lassant acostire o tocare, pagu o nudha abbituaos a bíere gente; nau de ccn., chi est iscontriosu, chi no bolet istare cun àtere, pagu amedhosu / lassai su masedu po s'aresti = lassare su bonu pro su malu, su menzus pro su peus Sinònimos e contràrios arrui 2, buldu, faràstigu / agrestosu, aréstigu | ctr. coltivau / domadu, masedu / ammedhósicu Frases fustinaga, frúture areste ◊ bi at erbas arestes bonas a manigare ◊ est una terra agreste chi in beranu si cucutzat de ervas e fiores ◊ sas erbas fuint tropu cracas: si bidiat ca fuit logu areste, terra chena triballiare ◊ su pisellu de àinos nostru est areste ◊ Bustianu fit perricau imbucandhe in su gúturu agreste a s'intrada de sa bidha 2. apo chircatu de tènnere sa gatu pro la curare, ma si est fughita che gatu agreste ◊ as a curri de crabetura in crabetura coment'e unu gatu aresti ◊ immoi dhas podiat sètzi comenti bolliat issu is tres purdedhas arestis ◊ Giuanni papàt pibitziris e meli aresti 3. cussu est areste che fera ◊ si podet nàrrere chi dogni bidha at àpidu sos bandhidos suos, bonos e malos, masedos o arestes, umanos o sambeneris Sambenados e Provèrbios smb: Areste, Aresti Ètimu ltn. agrestis Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu wild Ispagnolu silvestre (plantas), montés (animales), bravo, huraño (pers.) Italianu selvàtico, insociévole Tedescu wild, ungesellig.

ambrullànsa, ambrullànta, ambrullàtza , nf: ambuàcia, ambuatza, ambulartza, ambulatza, amburlassa, ammulartza, ammulatza Definitzione genia de erba bona po ebrúgiu Sinònimos e contràrios aburlanta, ambrutatza, ammuratza*, irimulata Frases no fait prus mancu a papai ambuàcia comenti festus una borta…◊ s'ambulartza si coghet e si papat crua puru ◊ si segaus duas ambuàcias e prandeus ◊ totus regolliant aschione, altzigusa, ammulartza, tzòcoro Terminologia iscientìfica rbz, Raphanus raphanistrum Tradutziones Frantzesu radis sauvage Ingresu wild radish Ispagnolu rabanillo Italianu ramolàccio selvàtico Tedescu Hederich.

ammugronàre , vrb rfl: ammurvonai Definitzione nau de gente, coment'e fàere a muvrone, arestosu Sinònimos e contràrios agrestare, assirbonai | ctr. ammasetare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir sauvage Ingresu to grow wild Ispagnolu volverse salvaje Italianu inselvatichirsi Tedescu verwildern.

ammuràtza , nf: armulatza, armurata, armuratza, amurata, mulatza Definitzione genia de erba chi faet a fògias ladas e bàscias (su chi si arregollet po ebrúgiu), unu pagu arrasposas, bona a papare crua e cota: tenet unu sabore chi assimbígiat unu pagu a su càule Sinònimos e contràrios aburlanta, ambrullansa, ambrutatza, ermulantza, irimulata / cdh. almuràcia Frases sont annatos a su cuile de su pastore chin s'iscusa de si fàchere unu pacu de ammuratza pilosa Terminologia iscientìfica rbz, Raphanus raphanistrum Ètimu ltn. armoracea Tradutziones Frantzesu radis, ravanelle Ingresu wild radish Ispagnolu rabanillo Italianu ramolàccio selvàtico, barbafòrte Tedescu Hederich.

anàile , nf: annàghile, enàile Definitzione abena agreste, fenu púdiu o murru: genia de erba areste chi assimbígiat a s'avena, ma podet fàere a fundhu mannu cun medas cambos artos Sinònimos e contràrios aena, aenamurra, arvenarzu, enàrgiu, fenàile, fenapu, fenarza, fenumurru, filianu, oguena Terminologia iscientìfica rba, Avena barbata, A. fatua, A. sterilis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu folle avoine Ingresu wild oats Ispagnolu ballueca, avena loca Italianu avéna selvàtica Tedescu Flughafer.

annàgiu , nm: annaju Definitzione genia de tupighedha ispinosa meda Sinònimos e contràrios cresura, muja, pronitza, prunatzonca, prunigedha, prunirtzu Frases su muru est serradu a annaju ◊ tra ruos e annajos cun ispinas sa natura tancat in pasciales sos fiores allizados Terminologia iscientìfica mt Tradutziones Frantzesu prunellier Ingresu wild plum-tree Ispagnolu endrino Italianu prugno selvàtico Tedescu Schwarzdorn.

àpara , nf, nm: àparu Definitzione porru de angioni, genia de erba areste chi faet unu pagu che a s’àgiu, ma a cambu meda prus fine, biancu, unu pagu a conca (pagu prus grussa de su cambu) in s'oru de is arraighinas, unu pagu a triàngulu (in setzione), frores biancos a pubusone in punta furriaos conca a bàsciu a bisura de campana, de fragu e sabore forte, bona a papare Sinònimos e contràrios antzangioni, gusaju, porru / cdh. sàmbula Maneras de nàrrere csn: falàresi chei s'àpara in su mese de maju = arrui acomenti fait cust'erba in maju, candu si acaramat e sicat; genia de frastimu: abbasciau chei s'àpara!; vívere a coa de àpara = campare a fàmine, a dilléziu, cun cosighedhas de pagu contu Frases sos amministradores ant intituladu carrelas e piatzas a zente chi a bidha no li at dadu mancu un'àpara ◊ che fuint essidos time time, cun sas ancas modhes che àparu in maju (A.Cossu)◊ amus fatu sa falada chei s'àpara de maju! Terminologia iscientìfica rba, rbz, Allium triquetrum Ètimu ltn. cappara Tradutziones Frantzesu ail à trois angles, ail triquètre Ingresu wild garlic Ispagnolu lágrimas de la virgen Italianu àglio angolare Tedescu Glöckchen-Lauch.

arestàdu , pps Definitzione de arestare Sinònimos e contràrios agreste, agrestiu, arestidu Tradutziones Frantzesu devenu sauvage Ingresu made wild Ispagnolu vuelto silvestre, salvaje Italianu inselvatichito Tedescu verwildert.

arruarzàre , vrb Definitzione su si fàere a unu arruàrgiu, totu prenu de orruo, arestau, nau de unu terrenu chentza trebballau Sinònimos e contràrios abriare, aferare, agrestare, eremire, imburdiri Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to make wild Ispagnolu enmalecerse Italianu inselvatichire Tedescu verwildern lassen.

arrusticài , vrb Definitzione su si fàere areste Sinònimos e contràrios agrestare, irrusticai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre sauvage Ingresu to become wild Ispagnolu volverse salvaje, silvestre Italianu inselvatichire Tedescu verwildern.

arvenàrzu , nm: avenarzu, avenazu, elvenalzu Definitzione abena agreste, fenu púdiu o murru, genia de erba areste chi assimbígiat a s’avena, ma podet fàere a fundhu mannu cun medas cambos artos; logu inue dhue creschet meda cust’erba Sinònimos e contràrios aenamurra, anàile, cannejone, enàrgiu, fenàile, fenapu, fenumurru, filianu, oguena Frases ervas malas in su trigu sunt s'avenazu, su papai, sa ligadoza, su ràmine Terminologia iscientìfica rba, Avena fatua, A. barbata, A. sterilis Ètimu ltn. avenarius Tradutziones Frantzesu folle avoine, havenon Ingresu common wild oat Ispagnolu ballueca Italianu avéna fàtua Tedescu Flughafer.

búldu , agt, nm: burdu Definitzione si narat de gente candho unu est fígiu de àteru babbu, fatu a sa fancedhina, o chi no si connoschet chie est su babbu; si narat de is erbas chi assimbígiant a is erbas bonas a papare ma chi creschent a solas in campu; nau de is muros, chi funt fatos a pedra chentza impastu, a muru sicu / perda burda = foedhandho de pedra metallífera, chi no portat metallu, itl stèrile Sinònimos e contràrios burdiscu / agreste, arrui 2, aurdu, eremidu, faràstigu, gurdu | ctr. legítimu / masedu Maneras de nàrrere csn: sonu b. = sonu surdu, de campana iscannia; fizu fatu a burdinu = burdiscu, fatu a sa fancedhina Frases maigantas ndhe amus bidu cun su burditu a pala pianghendhe s'insoro sorte mala ◊ cussa fémina at fatu su burdu: s'ómine l'aiat ingannada ◊ si fatzu unu burdu sendi bagaria at a èssi destinu chi depia passai! 2. làtia burda ◊ ant serradu su cunzadu a muru burdu 3. sas campanas tinniant burdas marusini istonadu Ètimu ltn. burdus Tradutziones Frantzesu illégitime, bâtard, sauvage Ingresu illegitimate, bastard, wild Ispagnolu ilegítimo, bastardo, silvestre Italianu spùrio, bastardo, selvàtico Tedescu unehelich, Bastard wild, Wilde.

campulínu , agt Definitzione nau de erba, chi est de campu, chi faet a sola, chentza prantada Sinònimos e contràrios agreste | ctr. masedu Frases sunt bodhindhe frores campulinos Tradutziones Frantzesu sauvage Ingresu wild Ispagnolu silvestre Italianu campèstre Tedescu ländlich.

carduéru , nm: cardureu, carduvreu, garduleu Definitzione de totugantos is cardos, su chi prus si assimbígiat a sa cranciofa, bonu meda po alimentu (sa crosta, su cambu e su canciofitu, chi però est prus ispinosu) Sinònimos e contràrios bardueru, cardugureu, gureu Frases a su carduvreu no li andhat meda s'aspríghine: menzus sa fava Terminologia iscientìfica rba, Cynara cardunculus ssp. cardunculus Ètimu ltn. carduus verus Tradutziones Frantzesu artichaut sauvage Ingresu wild artichoke Ispagnolu cardo de Castilla Italianu carciòfo selvàtico Tedescu spanische Artischocke.

castagnòla , nf: castangiola 2, castanzola Definitzione tafaranu areste o gardu tridicale, genia de erba chi faet asuta che una castàngia, dha papant is porcos a forrogu, bogat unu frorighedhu biancu Terminologia iscientìfica rba, Romulea bulbocodium Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faux safran Ingresu wild saffron Ispagnolu tipo de azafrán Italianu zafferano selvàtico Tedescu wilder Safran.