Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

arrómu , nm Definitzione est su betare frores o erbas o cambos po bellesa Sinònimos e contràrios arramadura Frases ant portau fròngia po arromu ◊ po Corpus Domini andastus a segai arromu e arromastus sa bia Terminologia iscientìfica sntz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu jonchée de fleurs Ingresu decking with flowers Ispagnolu el decorar con flores Italianu infiorata Tedescu Blumenschmückung.

assabiàdu , agt, nm Definitzione chi o chie at cagiau a crebedhu, si est fatu sàbiu Sinònimos e contràrios acabadu, acuntzentau, atinadu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu assagi, devenu sage Ingresu become sane again Ispagnolu que ha recobrado el juicio Italianu rinsavito Tedescu wieder zu Verstand gekommen.

assòrte , nf: sorte Definitzione pruschetotu, bestiàmene arregortu a pagu a pagu o postu a parte po dhu bèndhere, fàere a petza Sinònimos e contràrios cedha, ereu, fiotu, grústiu, issorta, majone, pasa, retolu, sinnissoni, trechinzu, tropa, tropedhu Frases un'assorte de bacas, de cadhos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu assortiment Ingresu assortment Ispagnolu el juntar reses para venderlas Italianu assortiménto Tedescu Sortiment.

atórigu , nm: atúrigu Definitzione su atorigare; bérchidu, tzérriu Sinònimos e contràrios aturigada, atzitzamentu, insúliu 1, insullamentu, intzídia, tzuntzullada, tzuntzullu Frases s'intendit s'arretumbu de is insullamentus, atórigus, agiannitus, iscupetadas ◊ candho la finides cun cust'atúrigu e batides sas proas de s'abbolotu? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu instigation Ingresu instigation Ispagnolu el azuzar, riña Italianu aizzaménto Tedescu Hetze.

atzipàre , vrb Definitzione aconciare su fogu ponendhodhoe bene is tzipas, is tzitzones Sinònimos e contràrios abbibare, achicai, assissai, ateneae, atzipajare, ischichinare, scarrabbussonai Frases est a s'atzipa atzipa duos mutzigones in su foghile Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu alimenter le feu Ingresu to foment Ispagnolu atizar el fuego Italianu fomentare, alimentare il fuòco Tedescu das Feuer unterhalten.

atzoladúra , nf Definitzione su fàere is atzolas, is madassas, sa lana filada o àteru filu a lobos mannos a matzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu action de faire des écheveaux Ingresu skeining Ispagnolu el aspar el hilo Italianu matassatura Tedescu Legen in Strähnen.

atzotzàre , vrb Definitzione guastare, nau de s'ou, agiummai comente a èssere frochiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir couvi Ingresu to go rotten Ispagnolu podrirse el huevo Italianu diventare barlàccio Tedescu faulig werden.

aufàre , vrb Definitzione istare a ufas!, nau de chie dhi giaet ifadu dónnia cosa Sinònimos e contràrios abbrodhiare, abbrufulai, abbudhai, acasidhare, aconchedhare, acubare, amprudhiare, annicare, annozare, atrafudhai, pirmare, strugnai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bouder, se fâcher Ingresu to sulk, to be vexed Ispagnolu enfadarse, torcer el morro Italianu imbroncire, corrucciarsi Tedescu schmollen, sich ärgern.

avesadúra , nf Definitzione su si avesare, su pònnere abbitúdine Sinònimos e contràrios abesada, abesu, imbitzu / cdh. avitzatura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu accoutumance Ingresu using Ispagnolu el acostumbrarse Italianu avvezzaménto Tedescu Gewöhnen.

barantésimu , agt Definitzione su de coranta Tradutziones Frantzesu quarantième Ingresu fortieth Ispagnolu el cuarenta Italianu quarantèsimo Tedescu vierzigste.

bicaméntu , nm Definitzione su bicare, su istare bicandho, mescamente nau de su istare a su tasta tasta cosas de papare Sinònimos e contràrios bicadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dégustation Ingresu nibbling, tasting Ispagnolu el picar, el picotear Italianu spilluzzicaménto Tedescu Picken.

bragài , vrb: abbragare 1, bragare Definitzione fàere braga, èssere cuntentone de una cosa, de sèi etotu, su si pigare a bàntidu o su si giare bàntidos Sinònimos e contràrios lantarinare, spamparrai Frases fit bragandhe ca giuchiat sa camisa ammedonada a beculeris mannos ◊ una corròncia si che tzacat braghendhe in mesu de sos paones, bestida cun pumas de paone ◊ de su monte chi tenent ant resone a si ndhe bragare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire le m'as- tu-vu, faire le fanfaron Ingresu to boast Ispagnolu hacer el fanfarrón Italianu spacconeggiare, fare lo spocchióso Tedescu prahlen.

cacanídu , nm: caganidu Definitzione s'úrtimu naschiu de is pigionedhos de unu niu (e fintzes de is fígios de una famíglia) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dernier né d'un oisillon, cadet Ingresu unfledged Ispagnolu el último nacido Italianu nidiace Tedescu Nestling.

cambizàre , vrb Definitzione annestrare, domare unu cuadhu a camminare comente bolet chie dhu cicit Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dresser un cheval Ingresu horse training Ispagnolu adiestrar el caballo Italianu addestrare il cavallo Tedescu zureiten.

carcagliaméntu , nm Definitzione su istare carcagliendhe, agrogostiandho Tradutziones Frantzesu croassement Ingresu croaking Ispagnolu el croar continuo Italianu gracchìo Tedescu Gequake.

carmieràre , vrb Definitzione pònnere su carmieri, regulare is prétzios de is cosas a bèndhere comente faet unu guvernu a manera chi no crescant po aprofitamentu Tradutziones Frantzesu taxer Ingresu to control the price of officially Ispagnolu establecer el precio político Italianu calmierare Tedescu Höchstpreise amtlich festsetzen.

carràlzu , nm: carrarju, carrarzu, carraxu, carrazu Definitzione fossu chi si faet in terra po orrostire unu pegus intreu imbodhigau in murta, carragiau e fatu su fogu in pitzu: coi un'animali a carraxu; logu inue si chistit petza in friscu, cuadórgiu de cosa furada; cosas betadas a muntone, boghes betadas apare, isterratzu fuliau; cosa chi serbit a carragiare Sinònimos e contràrios abbatúliu, abbolotu, atrepógliu, bullíssiu, chichígliu, chimentu, derreore, digorju, sciumbullu, trambullu, tregollu, trinellu / isterratzu / carragliatura Maneras de nàrrere csn: fai una cosa a carraxu = male, chentza régula; carrazu de pannos = muntone, cabidhada de pannos Frases aiant furadu una baca, l'aiant fata a peta e cuada in su carrarzu, in sa tuva de unu beterone élighe ◊ in d-una conchedha aiat sistemau su carrarju ca in intro bi aiat una perca funguda e frisca ◊ depiat picare unu ladus de peta dae su carrarju chi teniat in sas bírghines ◊ sa limba sua paret peta de carrarzu! 2. at nadu unu carralzu de fàulas ◊ dhoi fiat unu carraxu de genti ◊ pro aparizare su terrinu peseint unu muru e fateint una cora chi bi betaiant totu su carrarzu pro la pienare 3. custus funt bellus isceti a fai carraxu, a tzérrius e a sàrtidus 4. est iscriendi a carraxu ◊ est unu carralzu de domos lampadas ◊ custu logu est totu a carraxu: circai de dh'allichidiri! 5. si sunt drommidos sentza carralzu, in fora, mancu una tupa e ne unu barracu ◊ a monte no si dhue podet erribbari ca sa ní fait carràrgiu Ètimu ltn. carnariu(m) Tradutziones Frantzesu tollé Ingresu place to cook or store meat, din Ispagnolu foso en el suelo para cocer la carne Italianu carnàio, putifèrio, bailamme, gazzarra Tedescu Fleischkammer, Krawall.

carrucàre , vrb: carrugare Definitzione portare a carruga, carrare o portare su trigu, su laore, a s'argiola po dhu treulare, a domo a dh'incungiare Sinònimos e contràrios assedare, isseidare Frases los bido carruchendhe in sas costeras cun sa màrghine a cúcuru ◊ bi cheriat su carru a carrugare trigu e lana ◊ carrucat a s'arzola sos mannucros de su tricu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu porter les graines à l'aire Ingresu to carry grain to barnyard Ispagnolu rebañar el trigo en la era Italianu portare il grano all'àia per la trebbiatura Tedescu den Weizen auf den Dreschplatz bringen.

casigiài , vrb: casizare Definitzione fàere a casu, fàere su casu Terminologia iscientìfica csu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire le fromage Ingresu to make cheese Ispagnolu hacer el queso, quesear Italianu fare il formàggio Tedescu Käse bereiten.

cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu, chenadorju, chenadorza, chenadorzu, chenadroxu, chenatòglia, chenatógliu, chenatòrgia Definitzione s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote Maneras de nàrrere csn: istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu Frases sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas 2. dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia Terminologia iscientìfica sdi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu heure du dîner, lieu du dîner Ingresu time and place of the supper Ispagnolu la hora y el lugar donde se cena Italianu l'óra e il luògo della céna Tedescu Uhrzeit und Ort des Abendessens.