Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

acavacài , vrb: acovecai, acrobecare, acrovecai, cavacai Definitzione betare a covecu, betare apitzu; betare a conca a bàsciu, coment’e ponendho a covecu; fintzes bortulare, furriare / a. a ccn. = cumbíncherelu, conchinàrelu a carchi cosa, fintzas pònnereli timoria faedhendhe de no lu lassare mancu faedhare comente cheret Sinònimos e contràrios abbucai, acuguzare, apatigai, bíncere, furriai, tavacare | ctr. iscavacare Frases chi fui dèu nci dhi acovecau sa pingiada in conca! ◊ is argiolas no acabbànt mai, cun su celu totu de unu colori acovecau in pitzus 2. tèngiu unu bellu scannu po mi sèi: cussu gei no si nci acovecat! 3. li ant covacadu sa carena in su putu 4. cussa tenit unu mairu pioncu e unu fillu acovecau! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu retourner, renverser Ingresu to turn upside down Ispagnolu volcar, dar la vuelta Italianu capovòlgere Tedescu auf den Kopf stellen.

achidàre , vrb: achitare, chitare 1 Definitzione giare su càmbiu a su cumpàngiu, comente faent is pastores achidajolos, cudhos chi pastórigant una chida a cada, a borta a borta: fàere a chida chida tra cumpàngios in calecuna faina o impreu, ma fintzes solu giare su càmbiu in s’impreu; fintzes mòvere, ispostare e torrare a su cuile, a s'acuiladroxu Frases sos pastores achidajolos achidant in domíniga 2. sos istúrulos si achidant cun sas rúndhines, in atunzu, in logos nostros ◊ su silbone isparadu ruet, però si achidat e sighit sa fua ◊ in su chelu si achidant sole, istedhos e tempesta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se relayer par semaine Ingresu to turn weekly, to alternate Ispagnolu turnarse semanalmente Italianu turnare settimanalménte, avvicendare Tedescu in Wochenschichten arbeiten.

arrubisconài , vrb: rubisconai Definitzione fàere orrúbiu orrúbiu in cara abbarrandho in buca de forru, acanta a fogu meda, o fintzes po arrennegu, bregúngia o àteru Sinònimos e contràrios arrabatzonare, impurpurinare, irrujire Frases at castiau s'isposu sentza però dhi artziai is ogus in faci e totu arrubisconendusí Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rougir Ingresu to turn red Ispagnolu enrojecer, sonrojar Italianu arrossire Tedescu erröten.

boltàda , nf: bortada, bortata, bostada Definitzione su boltare, cambiare filada o àteru; tretu de un'istrada o camminu chi faet a cuidu e girat a un'àtera bandha Sinònimos e contràrios furriada, mujada, strissiada, torrada, zirada Maneras de nàrrere csn: in d-un'ostada de oju = in unu sinnu, in una furriada de ogus; bortada ’e die = merí; fàchere sa bortada de s'ógliu (foedhandho de s'erba noa chi naschet a is primas próinas passandho s'istade) = sicare chentza crèschere (si no sighit a pròere) Frases carchiunu, a sa bortata de s'ocru de su ventuleri, ghetaiat manos lestras e si nche prischiaiat carchi cosa 2. sos ciclistas comintzant sa falada e leant sas bostadas de su Domàniu ◊ arribbo a sas bortadas de Mughina e nche bio custos pinnones de fummu 3. est isparida in d-un'ostada de oju Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu virage Ingresu turn Ispagnolu giro, viraje Italianu svòlta Tedescu Abbiegen, Wende, Biegung.

boltàre , vrb: bortare, bortiare, vortare Definitzione furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn. Sinònimos e contràrios colojare, furriai / cambiai, imbortare Maneras de nàrrere csn: bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí Frases sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos! 2. onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare 3. fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos 4. sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides 5. si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie! 6. est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju) 7. in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos Ètimu ltn. *voltare Tradutziones Frantzesu tourner, se retourner Ingresu to turn against s.o., to rebel Ispagnolu darse vuelta Italianu voltare, rivoltarsi Tedescu wenden, sich auflehnen.

brundèssiri , vrb Definitzione cumpàrrere o èssere brundhu, de colore Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu blondoyer Ingresu to turn yellow Ispagnolu ser rubio Italianu biondeggiare Tedescu blond sein.

busàda , nf Sinònimos e contràrios businada, furriada, furriotu, mobinada, inghiriotu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pirouette Ingresu turn Ispagnolu vuelta, pirueta Italianu giravòlta Tedescu Drehung.

busciàrdu , nm Definitzione tempus fadhidu po fàere faina a borta a borta in duos o in medas Sinònimos e contràrios turnu 1 Maneras de nàrrere csn: a b. = s'unu cun s'àteru, a borta a borta; èssiri de b. = dare su càmbiu a un'àteru in su triballu, pigaindi su busciardu a unu Tradutziones Frantzesu à tour de rôle, roulement, service Ingresu turn Ispagnolu turno Italianu turno Tedescu Schicht.

chindhalàre , vrb: chindhulare, chinnulare, ghindhulare Definitzione pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu Sinònimos e contràrios bortare, chindhare, furriai, girai Frases deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu) 2. fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu girar Italianu girare Tedescu drehen.

chindhàre , vrb: ghindhare Definitzione rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha Sinònimos e contràrios bortare, chindhalare, furriai, girai 2. su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn (over) Ispagnolu volver la vista Italianu vòlgere Tedescu wenden.

coiletàre , vrb Definitzione fàere coiletas, andhare a egaseogas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu zigzaguer Ingresu to turn Ispagnolu piruetear Italianu giravoltolare Tedescu sich drehen.

furriàda , nf: furriara, furriata Definitzione su furriare; cambiamentu mannu de calecuna cosa, mescamente contras a unu chi cumandhat o chi est prus mannu; tróchia, girada chi faet unu camminu, un'istrada; su tempus chi durat una cosa; su torrare a su logu inue si faet abbitu, ue si bivet Sinònimos e contràrios furriadolzu, furriadura / cambiada, issurriada / borta 1, corruada, cuidada, dadaolta, ghirada, masciada, mobinada, torrada / durada Maneras de nàrrere csn: sa f. de sa die, f. de sole = sa die a parte e sero, merí; f. de ballu = unu ziru de ballu; una f. de ogus, de bista, de manu = unu patrefíliu; donai una f. in tundu = furriàresi a su contràriu deunudotu; sa f. de su lentzoru = su tretu chi si pínnigat a subra de s'àtera cuguzura; sa f. de su poledhu = sa farta de chie no muntenet sa promissa o sa peràula; bogàreche una f. = fai un'arruga o un'istrada prus dereta Frases no fit netzessàriu andhare pro sa furriada a cubile: sas crapas a cudh'ora ghirabant solas ◊ no mi fetzat totu custas furriadas, ca no est comenti narat fustei! ◊ at fatu sa furriada a su lentzoru 2. seu ispantada de cussa piciochedha, sa furriada chi at fatu! (A.Garau)◊ fillu miu, ita bollit narri custa furriada in truncu?! ◊ mancu mali, su piciochedhu at donau una bona furriada ◊ mi dh'apu fatu una furriada… - Si no mi donat sa cosa bandu a caserma! - dhi apu nau 3. fintzas in sa furriada intras a manca, tue: est perigulosu! ◊ istrada mala: totu furriadas! 4. cussu síndhigu bi at fatu duas furriadas in s’amministratzione ◊ cust'úrtima furriada fit síndhigu Bodale ◊ sa bida est una furriada de manu ◊ unu bisu durat una furriada de ogus ◊ in una furriada de bista sa cumpanza mia si nch'est andhada pro un'atacu de puntore 5. no ischio a it'ora torraiat, ca a sa furriada no l'apo mai agatadu Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu virage, tournant, rébellion (fig.) Ingresu turn, rebellion Ispagnolu viraje, curva, rebelión Italianu svòlta, capovolgiménto, inversióne, curva, tornante, ribellióne Tedescu Wende, Kurve, Aufstand.

furriài , vrb: furriare 1, furriari, vorriare Definitzione mòvere a giradura, girare a un'àtera bandha, de si pòdere o de fàere bíere a un’àtera parte, pònnere su de pitzu a fundhu, su de aintru a fora; betare o orrúere a terra de cosa chi istat coment'e prantada; torrare acoa, fàere torrare acoa una cosa andhandho, una cosa chi ferit; fàere fúrriu, torrare a unu matessi logu, torrare a ue s'istat; andhare contras a ccn., mescamente a chie cumandhat o contat de prus; cricare a ccn. po agiudu, pedire cun apédhiu a unu po calecunu praxere, benefíciu; imbitzare a calecuna cosa, betàresi a furare; cambiare Sinònimos e contràrios boltare, dòrchere, ghindhare, girai, ifurriare, irbortai, sciurriai / acavacai, boltulare, tambulare / ghirare, recoire / cambiai, mudai Maneras de nàrrere csn: furriare che dae balla = torrai acoa, fuiri, lassai a pèrdiri debressi ccn. cosa; furriare de palas = andaisindi; furriare su trugu a una pudha = tirai su tzugu, bociri; furriàresi che gremedha = ischirchinàresi che colora (de su dolore); furriàresi a carchi cosa = furai; furriare su sentidu = ammachiaisí, irbariare; furriàresi a ccn. = (po agiudu), circai agiudu, (po no pònniri menti) arrebbellai; furriai s'istògumu = fàghere a gana mala; furriare manu = (trabballendi) movirisí o trabballai girendi a su contràriu; furriai is fuedhus = istropiare sas peràulas, fàgherelis nàrrere su chi no narant; furriai a unu = cumbíncherelu a carchi cosa, fàghereli cambiare idea; furriai (de sa conca, a unu) = èssere a irbadhinamentu Frases furriadiche sa cara no ti ferzat cosa a ogros! ◊ sa peta arrustindhe si depet furriare ◊ so fúrriendhe sas cartzitas a s'ala bona ◊ nci fúrriat sa faci a s'àtara parti ◊ sa domo est prena chi no bi at ube si furriare ◊ femu abarrau fúrria fúrria che una tratalia posta in fogu ◊ candho unu si furriàt sa camba no fut a andhare a su dotore 2. chi nci fúrrias sa cascita nci arruit totu sa cosa a terra ◊ chi no papu mi nci fúrriu de su fàmini! ◊ si làssinas ti nche fúrriat s'isterju de su late 3. iseto inoghe, inue giajos tuos furriesint Fenícios e Romanos! (S.Murgia Niola)◊ s'intzeradu fúrriat s'abba ◊ s'atarzu fúrriat fintzas sa balla ◊ cun sa màchina andho a unu tretu largu a furriare ◊ mancu custu frizidore ti fúrriat, a tie! ◊ fúrria sas berbeghes dae su laore ca faghent dannu! 4. a su noti su pobidhu fúrriat a domu ◊ andàt a giogai cun is amigus e furriàt a tradu ◊ su piciochedhu òrfanu si furriàt in domu de sa sorri 5. bidet su perígulu, ma no fúrriat: sighit a imbucare! ◊ za coitat furriendhe candho intendhet su prétziu!…◊ candho at intesu su prétziu at furriadu che dae balla! 6. bollu chi mi perdonis ca mi seu furriada a tui ◊ su malu si fúrriat fintzas a su babbu e a sa mama ◊ sa genti no iscít a si furriai contras a chini tenit sa curpa de nosi fàiri emigrai 7. si no mi azudas tue a chie mi fúrrio? ◊ domandaus sa miserigórdia de Deus e po èssiri iscurtaus nosi furriaus a Gesugristu 8. ses istau sempre malu furriannodi a su bestiàmene domau! 9. est aturada muda coment'e furriada a perda ◊ no mi apu a furriai mancu a dinai, nou! ◊ onzi consolu che lis est furriadu in prantu ◊ si no fúrriat bentu andhamus male ◊ si sunt brighendhe e mi paret chi che la fúrriant a corpos! ◊ custas peràulas che las furriamus in àteras limbas ◊ cussu est unu chi no si lassat furriai Sambenados e Provèrbios prb: su burricu si fúrriat a su majolu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner, retourner, s'adresser, se révolter Ingresu to turn (over again), to address, to rebel, to go back Ispagnolu revolver, volcar, volver atrás, dirigirse, sublevarse Italianu voltare, rivoltare, ribaltare, svoltare, tornare indiètro, rivòlgersi, ribellarsi, rivoltarsi, insórgere Tedescu wenden, zurückkehren, sich wenden, sich empören.

furrietàre , vrb: furriotai Definitzione fàere furriotos, istare a furriebborta, a su fúrria fúrria, mólia mólia, a s'andhetorra chentza ndhe fàere fine, perdendho tempus; èssere a furriamentos de conca e bíere su logu totu furriandho Sinònimos e contràrios furriai, girai Frases fiat totu sa noti furriotendi ca fiat fendi unu sonnu trumbullau ◊ bai, cica is pegus e no t'istentis furriotendi! ◊ si bient cópias furrietandho alligras cun is balladores chi atripant is peis ◊ cun abbilesa iat fatu furriotai sa frunda, iat lassau unu càbudu e fuat partia sa perda inzumiendu ◊ est furriotendu in s'ària unu cau 2. frimma sa domu ca est furriotendu!… cessu, est furriendusidha totu!…◊ mi furriotat totu su logu cumenti a unu bòtu in logu de punta a bàsciu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se retourner Ingresu to turn round Ispagnolu piruetar Italianu rigirarsi Tedescu sich umdrehen.

furriótu , nm Definitzione su furriare, fúrriu, giru de ballu, fintzes logu o tretu inue si fúrriat, contonada; inghírios de foedhos po cumbínchere a unu; genia de ispantamata chi si apicat po fàere a tímere is pigiones; una calidade de pane longhitu e grussu po festas e isposòngios; un’apenas de cosa pigada coment'e furriandho is pódhighes; aina o parte de un'aparíciu po furriare calecuna cosa: furriotu de porta, de fentana, de frenu / furriotu de binu = barrile, cubedhutzu (fintzes po pigare abba a bufare) Sinònimos e contràrios furriada, fúrriu, ifiliestu, inghiriotu, ibbadhinamentu, molinada / cantonada, carronada / mustagione / giótula / piticada Frases est pighendumí a furriotus a conca ◊ su bentu cun d-unu furriotu pariat chi si nci fiat istesiau 2. furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga ◊ custus furriotus no mi andant: mi est pighendi a gana maba ◊ e drínghili!… no mi fetzas totus cussus furriotus! 3. ses unu furriotu fatu po ispriai su pilloni: dexis apicau a una mata de figu! 5. ancu tengat arrori: est unu furriot'e píbiri, cust'ómini! ◊ is furriotus dhus faint de linna de castàngia ◊ portandi cussu furriotu prenu de piciou ca si ndi feus una bella acirrara!◊ a bíngia si portaus unu furriotu de àcua po bufai e una crocoriga de binu Terminologia iscientìfica pne, ans Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour Ingresu turn Ispagnolu giro, espantajo, clase de pan Italianu giro Tedescu Drehung.

fúrriu , nm, avb: afúrriu Definitzione su furriare, in totu is significaos; logu acanta a ue si istat; fintzes avolotu contr'a ccn. Sinònimos e contràrios dúrriu, fórtzicu, furriada, furriotu, ghiradura, gíriu, inghíriu / acurtzu / rebbellia Maneras de nàrrere csn: fúrrios de conca = scimíngiu; avb. a fúrriu = a su fúrria fúrria, acurtzu; de fúrriu = impresse, de fúrria; in d-unu f. = in tempus de unu sinnu; zúghere carchi cosa a fúrriu cun àteras = pònniri is cosas a candu s'una a candu s'àtera; a fúrriu de mesudie = a oras de mesudie, faci a mesadí; a f. de luna = candho comintzat sa luna noa; unu f. de ballos = una ballada Frases si funt postus a fai fúrrius de ballu ◊ a su cuadhu dhi at fatu fai unu mesu fúrriu ◊ no mi parit berus ca tèngiu cosa dèu puru: labai cantus fúrrius nci at in sa vida!…◊ est sempri a fúrrius in su letu! ◊ cincu chilus de malloredhus cun otu caboniscus no ant fatu mancu unu fúrriu! ◊ custa sceda at fatu su fúrriu de su mundu 2. su cumpanzu mi contabat sas cosas capitadas in su fúrriu ◊ aiat acatau duos pastores de fúrriu tentàndheli su cabadhu ◊ a sa festa arribbant dae sas bidhas de fúrriu 3. soe semper a fúrriu e candho bos bio andhandhe a sos locos bos imbídio! ◊ est a fúrriu in bichinau isetandhe s'amicu ◊ s'anzone arrustindhe cheret muntesu a fúrriu pro no si brusiare 4. est sempri a maba gana e a fúrrius de conca 5. fata sa rughe, Chisinera ch'essit de fúrriu dae crésia ◊ in totu sa dí no fais un'arroghedhu de su chi sorga tua fait in d-unu fúrriu 6. is féminas iant pesau avolotu, unu fúrriu a totu is prepoténsias Sambenados e Provèrbios prb: is cuadhus bellus si bint a is úrtimus fúrrius Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour, environs, à proximité Ingresu turn, outskirts Ispagnolu giro, alrededores Italianu giro, vicinanze, dintórno Tedescu Drehung, Runde, Nähe, Umgebung, ringsherum.

ghindhàre , vrb: chindhare* Definitzione mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare Sinònimos e contràrios bortare, chindhalare, furriai, girai Frases ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas 2. su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu volverse, volverse loco Italianu voltare Tedescu wenden, umwenden.

giràda , nf: zirada Definitzione su girare, su cambiare, su fàere unu giru, nau fintzes in su sensu de si furriare po si difèndhere; nau de terrenu in logu de monte, unu tretu prus in paris chi si trebballat o sèmenat, fintzes su tretu inue si cumènciat una tula Sinònimos e contràrios furriada / birada / tula Maneras de nàrrere csn: su cani tzabat a g. = chentza cúrrere (e faghindhe un'apédhidu diferente de sas zànitas pessighindhe fera); mancare una g. a ccn. = essere pagu zustu de conca Frases passo pro te, prammaera, a ti dare una mirada e mi fato sa girada prima de che cabulare (A.I.Demuru)◊ sa vida sua fiat po fai calincuna girada manna de su destinu 2. teneus una girada de ortu acantu dhue fait dónnia gràtzia (G.Desogus)◊ in is giradas e cabitzalis dhui at erba e matas ◊ teniaus cuatro giradas de sarmenta de iscartzae 3. si tue no ti abbizas chi no seo brullandhe, beh, tandho a tie mancat una girada! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tour Ingresu turn, veer Ispagnolu virada Italianu virata Tedescu Wendung.

girài , vrb: girare, girari, zirai Definitzione andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi Sinònimos e contràrios furriai, furrietare, ghindhare / arringai Maneras de nàrrere csn: girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare Frases at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici! 2. at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas 3. dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau 4. m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu 5. cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn, to rotate, to revolve Ispagnolu girar, rodar Italianu girare, virare, ruotare Tedescu wenden, drehen, umkreisen.

iltudàre , vrb: istudai, istudare, istutare, studai Definitzione fàere mòrrere o bènnere mancu su fogu, una lughe, ccn. cosa alluta (es. s’aràdiu, su motore); iscarragiare ccn. cosa tudada o carragiada Sinònimos e contràrios ammoltighinare, ammortiare, irmòrrere / iscarragiare | ctr. allúere, allumae, atzèndhere / tudai Frases s'istudat che fatija a fogu lenu ◊ soe acurtzu a unu focu chi no poto istutare ◊ no istutazas cussu focu! ◊ su fogu de comare est galu andhandhe, in bonora l'aviant allummau: candho boche pariat istutau fut intro de sos montes brusiandhe! ◊ is disígius antigus fuant fuliaus in terra che alluminus istudaus (B.Lobina)◊ sunt sétzios in sos banghitos acanta de su foghile istudau 2. ndhe at istutau sa braja dae suta de sa chisina pro fàchere su focu Ètimu ltn. *extutare Tradutziones Frantzesu éteindre Ingresu to estinguish, to turn off Ispagnolu apagar Italianu spègnere Tedescu löschen.

«« Torra a chircare