achedàre 1 , vrb: achetare 1, agedai, agedari, aghedare, axedae, axedai, axerai Definitzione fàere a aghedu, nau fintzes de sa pasta cun su frammentu; in cobertantza, nau de ccn. arrennegare Sinònimos e contràrios acriare, aghedinare, frammentai, imbischidare, pesai Frases su binu cheret contivizadu, ca sinono si aghedat ◊ Cíciu mi at nau ca su binu biancu si dhi est agedau 2. dhi at ghetau unu lómburu de fromentu: dèu nau chi at a axedai! ◊ is tzípulas no ant axedau: depiat tenni písima su frammentu ◊ tenei sa pasta in sa scifedha axerendi e fui arremangada pronta a ispongiai ◊ at lassau su pane aghedandho in su tianu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner en vinaigre Ingresu to vinegar Ispagnolu agriar Italianu inacetire, inacidire, fermentare Tedescu zu Essig werden, säuern, gären.

arroteàre , vrb Definitzione girare, tròchere una cosa a dónnia parte Sinònimos e contràrios imbolliai Frases arròteat sos ocros a inghíriu, fachendhe chi emmo chin sa conca Tradutziones Frantzesu tourner, rouler, tournoyer Ingresu to swing Ispagnolu girar, voltear Italianu roteare Tedescu in Kreise schwingen.

boltàre , vrb: bortare, bortiare, vortare Definitzione furriare a s'àtera parte, fache a ccn. po agiudu, po foedhare; fàere fúrriu, cambiare; pigaresidha contras a chie cumandhat, contras a ccn. Sinònimos e contràrios colojare, furriai / cambiai, imbortare Maneras de nàrrere csn: bortàresi a su ferru ruju = no tènniri arrispetu po nudha e po nisciunus; boltare sos chervedhos = ammachiaisí Frases sos mazores no ischiant a cale santu si bortare e dubba chi si lis presentat unu ◊ si ch'est bortadu a s'àtera bandha candho at bidu a mie ◊ bolta a nois sos ògios tuos! 2. onzi dimóniu si est boltadu a santu ◊ farina de tiàulu si boltat in telau ◊ s'allegria mea como si mi fit bortiandhe in tristura ◊ sa balentia dae valore che l'ant bortata in cosa leza ◊ a s'intèndhere su frúsciu de su trenu s'àinu si est boltadu a dimóniu! ◊ si tiat bortare su tempus, tandho fortzis tiat sanare 3. fint medas sos bandhios chi si bortabant in d-unu chin pastores e carbonarjos in cussos litos 4. sos minores si sunt boltendhe a sos mannos ◊ fache discostare sa runtzinalla chi si m'est bortada ◊ li at atunchiau s'istrópiu de s'orgógliu e tandho si est bortau ◊ su poledhu, candho si sapiat zente colàndheli serente, si bortabat a càrchides 5. si sutzedit calchi cosa no boltes culpas a mie! 6. est gai isurzidu chi si bortat a su ferru ruju (G.Ruju) 7. in custu carrasegare ses boltendhe sos chervedhos Ètimu ltn. *voltare Tradutziones Frantzesu tourner, se retourner Ingresu to turn against s.o., to rebel Ispagnolu darse vuelta Italianu voltare, rivoltarsi Tedescu wenden, sich auflehnen.

cansài 1 , vrb: cansare 1, cansciare, cansiare, cantzai 1, cassare 1, cassiare Definitzione cambiare filada, intrare a calecunu logu passandho passandho in d-unu camminu, orruga o istrada; tirare una cosa a una parte Sinònimos e contràrios irvertzare, iscansae, scantzai, stressiai / insurcare / frànghere, leai / descansare, pasare Maneras de nàrrere csn: cassiare s'abba de sa cora a su surcu, de sa leada a su riu (e de su riu a sa leada) = cambiai, fai passai s'àcua de unu logu a un'àteru; càssati su corpetu! = pigadindi, bogadindi su corpetu! Frases candu passat naradhi chi cansit innòi! ◊ ca fit meda apistichinzada est cassiada a dimandhare ◊ no li est pàssiu beru de pòdere issire líbbera e pòdere cassiare a dommo de s'ammorau! ◊ cansciadindhe a domo candho passas in carrela! ◊ no dhi abbastat mancai cantzit s'arriu 2. su catigherarzu drommit inue li capitat e, si cànsciat su cadhu a pasculare, candho intendhet rumore si ndh'ischidat ◊ su surcu est lómpidu: càssia s'abba a un'àteru! 3. si arrimànt in cancu furriadroxu po nci passai sa noti e si cantzai ◊ una dí, passendu in d-una bidhixedha, si fiat firmau in domu de amigus po si cantzai unu pagu ◊ cansciade, comare, chi sezis istraca! Ètimu ltn. campsare Tradutziones Frantzesu détourner, tourner Ingresu to deviate Ispagnolu desviar Italianu deviare Tedescu umleiten.

chindhalàre , vrb: chindhulare, chinnulare, ghindhulare Definitzione pònnere sa madassa in s'ixorbedrama, mescamente girare o fàere girare che un'ixorbedrama (chíndhalu); pigare un'àtera filada, cambiare camminu / chindhulare sos ojos, sa fàcia, su fusu, s'ispidu Sinònimos e contràrios bortare, chindhare, furriai, girai Frases deo tempus perdendhe che fémina chindhalendhe un'atzola trobojada (Limbudu) 2. fadhint caminu e in giambu de chindhulare a manca truvant deretos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu girar Italianu girare Tedescu drehen.

chindhàre , vrb: ghindhare Definitzione rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha Sinònimos e contràrios bortare, chindhalare, furriai, girai 2. su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn (over) Ispagnolu volver la vista Italianu vòlgere Tedescu wenden.

desviài , vrb Definitzione su che essire de camminu cunsiderau coment’e ibbàlliu o curpa; fintzes su si pigare is divertimentos Sinònimos e contràrios deragliare, irvertzare, iscansae, stressiai / desogai | ctr. incarrebai Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu tourner, dérailler, détourner Ingresu to swerve Ispagnolu desviar Italianu deviare Tedescu abweichen.

ghindhàre , vrb: chindhare* Definitzione mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare Sinònimos e contràrios bortare, chindhalare, furriai, girai Frases ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas 2. su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu volverse, volverse loco Italianu voltare Tedescu wenden, umwenden.

girài , vrb: girare, girari, zirai Definitzione andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi Sinònimos e contràrios furriai, furrietare, ghindhare / arringai Maneras de nàrrere csn: girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare Frases at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici! 2. at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas 3. dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau 4. m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu 5. cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn, to rotate, to revolve Ispagnolu girar, rodar Italianu girare, virare, ruotare Tedescu wenden, drehen, umkreisen.

impugnàre , vrb: impunnae, impunnai, impunnare Definitzione andhare (o fintzes fàere andhare) a cara a unu logu, a un'ala, a calecuna cosa (o a ccn.) coment'e cricandhodha, po dha bòllere, o fintzes po che dha bogare o àteru Sinònimos e contràrios apititai, imbonai, petire 1, punnai, tirai, tocai 1 / incarrebai Frases movet sas alas incogoristida e impugnat sas úngias contr'a mie (P.Pisurzi)◊ soli impunnat a s'ocasu ◊ como est impunnendhe a inoghe! ◊ a cali parti apu a impunnai? ◊ immoi impunnaus a bidha, a domu ◊ si ant atuau su baullu e impunnant conca a crésia ◊ po si vengai, pigat is ferrus de tundi e s'impunnat a Brai disafiendidhu ◊ su pastori impunnat su bestiàmini in sa filada 2. ma labai a nd'èssi bogau cussu: dèu puru mi seu impunnau a su billetu de centumila! ◊ cussa piciochedha impunnat tropu a su paru sodrau Ètimu ltn. in pugnare Tradutziones Frantzesu aller, se diriger, se tourner Ingresu to go, to aim Ispagnolu andar Italianu andare, tèndere, dirìgere, vòlgere Tedescu streben.

iscansàe, iscansàre , vrb: iscansiare, iscantzai, iscasciare, iscassare, iscassiare, scantzai Definitzione cambiare camminu, pigare àtera istrada, intrare a unu logu passandho in su camminu o in s'orruga, tirare una cosa a una parte; trantzire a una parte, fintzes lassare una cosa; pèrdere su sentidu, ammachiare po ccn. cosa Sinònimos e contràrios cansai 1, ilmanchinare, irvertzare, stressiai / ammachiae, dischissiare, ischisciai 1, fatzellare, irbariare, vogliare Maneras de nàrrere csn: i. dae sedha = rúere dae cadhu; iscasciare a rídere = imbucare a ríere; iscasciare de una régula, de unu pretzetu, de una leze = iscassedhai, fartai Frases candho pioet, iscàscias trazendhe cantu agatas ◊ no iscantzu prus de s'arrastu miu: su sardu in su coru dèu mi allogu! (M.Pani)◊ custu caminu che iscàssiat a Ulíana ◊ no si arrimant in su caminu vonu e iscàsciant in gúturos ◊ recuindhe semus iscansiados a sa funtana ◊ lu timiant e iscassaiant caminu si l'imbeniant ◊ no iscasses dae sa leze! 2. mergiani iscantzat s'arbei e ndi pigat s'angioni!◊ no est arrennésciu a iscantzai unas cantu iscoitadas de zirónia! 3. Fulana pro pagu no est iscasciada candho l'at lassada s'ammoradu ◊ sas rúndines fuent iscasciadas ◊ de unu chi s'est iscassatu narant "Meschinu!"◊ seo a dolore de conca iscassianne! 4. mastru Tilipu iscàsciat a rídere, cantu at intesu su contu ◊ dae custu lutrinzu no si podet iscasciare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner, sortir, esquiver, devenir fou Ingresu to sidestep, to go mad, to deviate Ispagnolu doblar, torcer, apartarse, enloquecer Italianu deviare, scansarsi, impazzire Tedescu abweichen, ausweichen, wahnsinnig werden.

rodài , vrb: arrodare 1, rodare 1, rodeare Definitzione girare che orroda, istare o andhare a inghíriu de calecuna cosa, a rodeu Sinònimos e contràrios arrogliai, inghirare Frases rodendhe s'ojada totu intundhu abbratzo de su criadu sos ispantos ◊ s'istella est rodeandhe a un'istedhu, paret chi che lu cheret ingullire 2. chie est rodeadu de giustíssia no balet chi apat coro e ne malíssia! ◊ est rodeadu de butzinos e de zente mala Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner autour Ingresu to turn, to stroll about Ispagnolu rodar Italianu girare, stare attórno Tedescu drehen.

rodiài, rodiàre , vrb: arrodeare*, orrodeare Definitzione istare a rodeu a inghíriu de calecuna cosa, istare a su gira gira acanta a calecuna cosa abbaidandho apedhiaos a che dh'arregòllere, andhare a inghíriu de calecuna cosa Sinònimos e contràrios arrodare 1, arrogliai, inghirare Frases chei s'astore in s'aera tue ródias intro de sas tancas ◊ como totu mi timent chei sa runza e si mi bient che ródiant adhane! ◊ ue cuàt sas licantzadorias rodiao solvèndhemi in salias! Tradutziones Frantzesu graviter autour, tourner Ingresu to orbit, to rotate Ispagnolu rodear Italianu orbitare, ruotare Tedescu kreisen.

rotzulàre , vrb Definitzione girare, ballare a molinadura Sinònimos e contràrios dummidare Frases sempre rotzulendhe apas su fusu fintzas a candho s'isperdet sa lana Tradutziones Frantzesu tourner, tournoyer Ingresu to twirl Ispagnolu girar Italianu prillare Tedescu herumdrehen.

stressiài , vrb: istressai*, strissiai Definitzione furriare, cambiare caminu, pigare àtera filada Sinònimos e contràrios cansai 1, irvertzare, smasciai Frases dhu depiant pigai a s'origa a usu de bòis a dhu fai strissiai a crésia! Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu doblar, girar Italianu svoltare Tedescu einbiegen.

torinàre , vrb: torrinare, torrunare, turnai Definitzione trebballare o fàere a tórinu; mòvere, fàere coment'e a tórinu, a orroda 2. su dindu pazosu altzat sa conca e tórrinat sa coda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tourner Ingresu to turn Ispagnolu tornear Italianu tornire Tedescu drehen.

«« Torra a chircare